Diabesity - Đại dịch bệnh mạn tính không lây lớn nhất trong lịch sử loài người

Đái tháo đường type 2 và béo phì - mối quan hệ song hành mang tên “diabesity”

ThS.BS.CK2 Trần Thị Kim Chi nhấn mạnh, đái tháo đường type 2 (ĐTĐ type 2) và béo phì là hai bệnh lý chuyển hóa mạn tính có mối liên hệ chặt chẽ, thể hiện qua cơ chế bệnh sinh, yếu tố nguy cơ và biến chứng. Khi tồn tại song song, chúng được gọi là “diabesity” - thuật ngữ ra đời từ năm 1973 để mô tả đại dịch chuyển hóa không lây đang ngày càng phổ biến.

Béo phì là yếu tố trung gian làm tăng đề kháng insulin và gây suy giảm chức năng tế bào beta tuyến tụy - hai yếu tố then chốt trong cơ chế bệnh sinh của ĐTĐ type 2. Ngược lại, trong nhóm bệnh nhân ĐTĐ, tỷ lệ mắc thừa cân béo phì rất cao, dao động 60 - 80% theo nghiên cứu quốc tế, và tại Việt Nam cũng ghi nhận con số lên đến 50 - 60%.

Sự cộng hưởng giữa hai bệnh lý này khiến việc kiểm soát đường huyết trở nên khó khăn hơn ở người có BMI cao. Đồng thời, diabesity làm tăng nguy cơ tổn thương đa cơ quan, từ cơ xương khớp, thần kinh đến thận và tim mạch, đặc biệt là suy tim phân suất tống máu bảo tồn (HFpEF), một thể suy tim điển hình ở người thừa cân mắc ĐTĐ.

Trong các kiểu hình của bệnh nhân ĐTĐ type 2, kiểu hình có béo phì thường đi kèm mức đề kháng insulin nặng nhất, nguy cơ biến chứng cao nhất. Do đó, mục tiêu điều trị không thể tách rời hai đích: kiểm soát đường huyết và kiểm soát cân nặng - “một mũi tên bắn trúng hai con nhạn”.

Dinh dưỡng điều trị - nền tảng chiến lược cho quản lý bệnh nhân ĐTĐ type 2 thừa cân

Theo BS Kim Chi, dinh dưỡng không chỉ là biện pháp hỗ trợ mà là chiến lược then chốt giúp kiểm soát cả cân nặng và đường huyết ở người bệnh ĐTĐ type 2. Tùy vào mức độ bệnh và khả năng tuân thủ, có thể áp dụng từng bước từ thay đổi lối sống, đến sử dụng thuốc hoặc sản phẩm dinh dưỡng chuyên biệt.

Một số mô hình can thiệp được chứng minh hiệu quả bao gồm:

Chế độ ăn giảm năng lượng: giúp tạo cân bằng âm về năng lượng, từ đó hỗ trợ giảm cân và giảm HbA1c. Khi kết hợp với bữa ăn thay thế và tăng vận động thể lực, đã giúp một số bệnh nhân đạt được thoái lui bệnh (HbA1c < 6,5% mà không cần thuốc).

Chế độ ăn low-carb, giàu protein: giúp giảm dao động đường huyết và cải thiện cân nặng rõ rệt hơn so với các kiểu ăn khác.

Chế độ ăn keto (nhiều chất béo, cực thấp tinh bột): kiểm soát đường huyết hiệu quả nhờ giảm cảm giác đói và cải thiện chuyển hóa chất béo, đặc biệt nếu lựa chọn chất béo không bão hòa.

Chế độ ăn thực vật (plant-based): giàu chất xơ và chất chống oxy hóa, giúp kiểm soát đường huyết, giảm cân và tăng tỷ lệ thoái lui bệnh.

Nhịn ăn gián đoạn (intermittent fasting): hỗ trợ cải thiện độ nhạy insulin, giảm liều insulin và trọng lượng cơ thể, tuy nhiên cần thận trọng với nhóm bệnh nhân lớn tuổi, phụ nữ mang thai hoặc đang dùng thuốc hạ đường huyết liều cao.

Bữa ăn thay thế (Replacement Meal): sử dụng sản phẩm dinh dưỡng công thức chuyên biệt cho người ĐTĐ (DSF) đã chứng minh hiệu quả giảm cân, giảm mỡ tạng, cải thiện HbA1c, huyết áp và rối loạn lipid máu.

Đặc biệt, BS Kim Chi lưu ý rằng, thay đổi lối sống, đặc biệt là chế độ ăn, thường khó duy trì vì ăn uống là thói quen mang tính cá nhân sâu sắc. Trong khi uống thuốc chỉ mất vài phút mỗi ngày, thì thực hành chế độ ăn yêu cầu nỗ lực liên tục trong mọi bữa ăn.

Do đó, tương lai của dinh dưỡng điều trị sẽ đi theo hướng cá thể hóa và công nghệ hóa: cá nhân hóa chế độ ăn dựa trên gen, hệ vi sinh, thói quen, điều kiện sống,… đồng thời ứng dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và thiết bị theo dõi đường huyết liên tục để tối ưu hiệu quả điều trị dài hạn.

>>> Thiếu kẽm có thể gây ra hơn 80 bệnh lý

>>> Gánh nặng kép dinh dưỡng: Khi thiếu và thừa cùng tồn tại

>>> Thừa cân béo phì ở thanh thiếu niên TPHCM leo thang suốt 20 năm: Báo động và giải pháp phòng ngừa từ gốc

>>> Cá thể hóa điều trị thiếu máu thiếu sắt ở trẻ em: Hướng tiếp cận mới từ hiểu biết về hepcidin và cải tiến chế phẩm

>>> Việt Nam đứng top thế giới về tốc độ gia tăng béo phì

>>> Vitamin D: "Vệ sĩ" thầm lặng cho hệ miễn dịch và sức khỏe toàn diện