Thiếu kẽm có thể gây ra hơn 80 bệnh lý

1 tỷ người thiếu kẽm - “Nạn đói bị che khuất” trên toàn cầu

Theo ước tính, hiện có hơn 1 tỷ người trên thế giới - tương đương khoảng 17% dân số - có nguy cơ bị thiếu kẽm trong chế độ ăn uống. Tỷ lệ này thậm chí lên tới 24% ở Châu Phi và 19% ở Châu Á. Việt Nam cũng đang nằm trong vùng “báo động đỏ” với 69% trẻ em dưới 5 tuổi thiếu kẽm, và con số này ở phụ nữ mang thai là 80,3%, trong khi ở phụ nữ tuổi sinh sản là 63,6%.

Thiếu kẽm được ví như một “nạn đói bị che khuất” là một trong những dạng suy dinh dưỡng vi chất phổ biến nhất toàn cầu, nhưng lại ít được chú ý. Bởi lẽ, thiếu kẽm thường không biểu hiện bằng những triệu chứng rầm rộ, mà lặng lẽ phá hủy các cơ chế chuyển hóa, miễn dịch và phát triển của cơ thể.

Nói về vai trò, chuyên gia cho biết, kẽm là đồng yếu tố (cofactor) trong hơn 300 enzym và trên 3.000 protein tham gia vào các quá trình sinh học sống còn như: tổng hợp protein, phiên mã gen, phân chia - biệt hóa - phát triển tế bào, sửa chữa mô, và điều hòa apoptosis (chết tế bào có kiểm soát). Kẽm còn góp phần tạo nên cấu trúc các thụ thể và enzyme cần thiết trong hệ miễn dịch, hỗ trợ chức năng hàng rào bảo vệ tự nhiên.

TS.BS Nguyễn Thanh Danh nhấn mạnh: “Kẽm cần thiết cho mọi hình thái của sự sống, trên 80 bệnh lý có liên quan đến thiếu kẽm. Hậu quả của thiếu kẽm có thể rất rộng lớn: rối loạn tiêu hóa, viêm nhiễm kéo dài, tổn thương mô, chậm tăng trưởng, suy giảm nhận thức, trầm cảm, mất ngủ, rối loạn tâm thần, bệnh thần kinh, bệnh lý chuyển hóa (tiểu đường, tim mạch), và cả ung thư. Kẽm có vai trò chống viêm và chống oxy hóa mạnh mẽ giúp ổn định nội môi, giảm tổn thương tế bào và bảo vệ toàn diện hệ miễn dịch”.

Thiếu kẽm - "gánh nặng kép" trong cả bệnh nhiễm trùng và không lây nhiễm

Một điểm đáng lưu ý là thiếu kẽm không chỉ làm tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng mà còn được xem là yếu tố nguy cơ của nhiều bệnh không lây nhiễm (NCDs). Tình trạng này đặc biệt phổ biến ở trẻ em, người lớn tuổi, phụ nữ mang thai và người mắc bệnh mạn tính. Thiếu kẽm thường kết hợp với thiếu đa chất, vì vậy rất cần được quan tâm, bởi khi hệ miễn dịch suy yếu, các bệnh lý nền sẽ có nguy cơ tiến triển nặng hơn.

Mối liên hệ giữa thiếu kẽm và các bệnh nhiễm trùng ở mọi lứa tuổi cho thấy gánh nặng chênh lệch sức khỏe do thiếu vi chất có thể lớn hơn nhiều so với nhận định trước đây. Chính vì thế, kẽm ngày càng được đánh giá là yếu tố thiết yếu trong chăm sóc sức khỏe và phòng chống bệnh tật suốt vòng đời.

Trước gánh nặng quá lớn nhưng thường bị xem nhẹ, TS.BS Nguyễn Thanh Danh kiến nghị cần sớm có một chiến lược can thiệp đồng bộ từ cấp cộng đồng đến chính sách quốc gia để kiểm soát tình trạng thiếu kẽm. Theo ông, giải pháp cần bắt đầu từ việc bổ sung kẽm có mục tiêu thông qua các sản phẩm dinh dưỡng và phác đồ điều trị lâm sàng, đặc biệt cho các nhóm đối tượng nguy cơ cao.

Song song đó, việc tăng cường kẽm vào thực phẩm - tương tự như các chương trình bổ sung i-ốt hay sắtcũng cần được triển khai trên diện rộng. Đồng thời, cần nâng cao nhận thức cho đội ngũ nhân viên y tế, bác sĩ, chuyên gia dinh dưỡng để đưa việc bổ sung kẽm thành một phần trong thực hành lâm sàng hàng ngày.

Cuối cùng, ông nhấn mạnh vai trò của chính sách y tế công cộng, kêu gọi các cơ quan chức năng sớm xây dựng và thực thi một chiến lược quốc gia về phòng ngừa và kiểm soát thiếu kẽm, hướng đến những nhóm dân số và khu vực có nguy cơ cao.

Kẽm không chỉ là một vi chất mà là “mảnh ghép cốt lõi” trong hành trình xây dựng sức khỏe bền vững suốt đời. Để kiến tạo một thế hệ tương lai thông minh, cao lớn và khỏe mạnh, Việt Nam cần đưa phòng chống thiếu kẽm trở thành ưu tiên trong chiến lược dinh dưỡng quốc gia. Như TS.BS Nguyễn Thanh Danh nhấn mạnh: đã đến lúc hành động, để mọi đứa trẻ sinh ra đều có cơ hội phát triển trọn vẹn về thể chất, trí tuệ và cả năng lực đóng góp cho đất nước mai sau.