Thừa cân béo phì ở thanh thiếu niên TPHCM leo thang suốt 20 năm: Báo động và giải pháp phòng ngừa từ gốc

Thừa cân béo phì ở trẻ em đang gia tăng trên toàn thế giới và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất, tâm lý và sự phát triển toàn diện của trẻ. PGS.TS.BS Tăng Kim Hồng - Khoa Y tế Công cộng, Trường Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch mở đầu báo cáo với cảnh báo: 10% trẻ em trong độ tuổi đi học bị thừa cân và 25% trong số đó béo phì. Đáng lo ngại, 1/3 trẻ thừa cân và 1/2 trẻ vị thành niên thừa cân sẽ trở thành người lớn béo phì nếu không được can thiệp sớm. Tại Việt Nam, quá trình đô thị hóa và thay đổi lối sống diễn ra nhanh chóng đã góp phần làm gia tăng tình trạng này.

Để đánh giá xu hướng trong thời gian dài, nhóm nghiên cứu đã tiến hành 5 cuộc khảo sát trên học sinh trung học cơ sở (11–16 tuổi) vào các năm 2004, 2009, 2014, 2019 và 2024, với tổng số mẫu hơn 10.000 học sinh. Phương pháp chọn mẫu cụm nhiều giai đoạn theo xác suất tỷ lệ với quy mô được áp dụng. Ngưỡng phân loại BMI theo giới tính và độ tuổi của IOTF được sử dụng để xác định tình trạng thừa cân và béo phì.

Kết quả cho thấy tỷ lệ thừa cân tăng từ 13,8% (2004) lên 17% (2024), tỷ lệ béo phì tăng từ 2,3% lên 2,7%, trong khi tỷ lệ thiếu cân giảm mạnh từ 20,2% xuống 5,8%. Đặc biệt, tỷ lệ tăng ở nam giới cao hơn đáng kể so với nữ, với mức tăng 143% (p < 0,001). Điều này cho thấy xu hướng tăng mạnh thừa cân béo phì ở học sinh TPHCM trong 20 năm qua là rõ ràng và có ý nghĩa thống kê.

Giải pháp từ gốc rễ: Điều chỉnh môi trường - Thay đổi hành vi

PGS.TS.BS Tăng Kim Hồng phân tích, sự gia tăng béo phì không phải lỗi cá nhân, mà là hệ quả của những thay đổi sâu sắc trong môi trường sống: thực phẩm giàu năng lượng – nghèo vi chất dễ tiếp cận, thói quen tĩnh tại gia tăng, giảm vận động thể chất trong khi thời gian dành cho thiết bị điện tử ngày càng lớn. Bà gọi đó là "độ dốc của môi trường sống" đang ngày càng dốc hơn, đẩy trẻ em vào nguy cơ thừa cân béo phì từ rất sớm.

PGS.TS.BS Tăng Kim Hồng nhấn mạnh, không có một biện pháp đơn lẻ nào đủ sức giải quyết vấn đề này. Chống béo phì đòi hỏi một hệ thống can thiệp nhiều lớp, trong đó các hành động cải thiện môi trường sống, như thực phẩm, vận động, giáo dục, cần đi song song với việc nâng cao nhận thức và hỗ trợ hành vi tích cực từ mỗi cá nhân.

Báo cáo kết luận rằng tỷ lệ thừa cân và béo phì ở thanh thiếu niên TPHCM đang gia tăng nhanh chóng, trong khi thiếu cân giảm mạnh. Tình trạng này đòi hỏi các chiến lược can thiệp khẩn cấp và lâu dài trong nhóm thanh thiếu niên tại TPHCM và các khu vực đô thị khác ở Việt Nam.

PGS.TS.BS Tăng Kim Hồng cũng lưu ý, gánh nặng bệnh tật không chỉ đến từ nhóm nguy cơ cao, mà còn từ số đông người có nguy cơ thấp đến vừa. Vì vậy, các biện pháp can thiệp cần mang tính phổ quát, đa ngành và đồng bộ để mang lại hiệu quả phòng ngừa bền vững.