Gánh nặng kép dinh dưỡng: Khi thiếu và thừa cùng tồn tại

Theo GS.TS.BS Lê Thị Hợp, Việt Nam đang đối mặt cùng lúc với ba vấn đề lớn về dinh dưỡng: thiếu dinh dưỡng (bao gồm suy dinh dưỡng thấp còi, nhẹ cân và gầy còm), thiếu vi chất dinh dưỡng, và thừa cân - béo phì. Đây là “gánh nặng kép” không chỉ riêng của Việt Nam mà còn là tình trạng phổ biến tại nhiều quốc gia đang phát triển.

Kết quả điều tra dinh dưỡng toàn quốc của Viện Dinh dưỡng Quốc gia giai đoạn 2010 - 2020 cho thấy, suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ dưới 5 tuổi giảm từ 29,3% xuống 19,6%, suy dinh dưỡng nhẹ cân giảm từ 17,5% xuống 11,5%. Tuy nhiên, tỷ lệ thừa cân – béo phì lại tăng từ 5,6% lên 7,4% ở cùng nhóm tuổi. Tình trạng tương tự cũng diễn ra ở trẻ từ 5 - 19 tuổi, khi tỷ lệ thừa cân béo phì tăng hơn gấp đôi.

Ở người trưởng thành, tỷ lệ thừa cân béo phì đã tăng từ khoảng 12% (năm 2010) lên gần 20% (năm 2020). Xu hướng gia tăng nhanh chóng này cũng phản ánh tình trạng chung trên toàn cầu. Theo WHO, năm 2020 có 1/8 dân số thế giới bị béo phì, với 2,5 tỷ người trưởng thành thừa cân và gần 900 triệu người béo phì trong năm 2022. Riêng trẻ em dưới 5 tuổi, năm 2024 có khoảng 35 triệu trẻ bị thừa cân - một con số đáng báo động.

Đáng chú ý, dù nhiều quốc gia có khí hậu nắng nóng quanh năm như Việt Nam, nhưng tỷ lệ thiếu vitamin D vẫn rất cao. Điều này được lý giải là do thói quen che chắn quá kỹ, nhất là ở nữ giới, dẫn đến thiếu tiếp xúc ánh nắng mặt trời - yếu tố quan trọng để tổng hợp vitamin D tự nhiên cho cơ thể.

Cần thay đổi cả hệ sinh thái dinh dưỡng

Từ những dữ liệu thực tiễn, GS.TS.BS Lê Thị Hợp khẳng định: Không có chế độ ăn hoàn hảo áp dụng chung cho tất cả mọi người. Dinh dưỡng hợp lý là chế độ ăn được cá nhân hóa phù hợp với độ tuổi, giới tính, điều kiện sống và tình trạng sức khỏe của mỗi người.

Bà chỉ ra 10 sự thật về dinh dưỡng được WHO khuyến cáo, trong đó nhấn mạnh một số điểm như:

- Tăng cường đường trong thực phẩm là thảm họa: tiêu thụ đường bổ sung dẫn đến “calo rỗng”, làm tăng nguy cơ béo phì, bệnh tim, đái tháo đường type 2.

- Omega-3 rất cần thiết cho não bộ và sức khỏe tinh thần, nhưng nhiều người không hấp thu đủ từ chế độ ăn.

- Chất béo chuyển hóa nhân tạo gây hại sức khỏe, liên quan chặt chẽ đến các bệnh mạn tính.

- Thực phẩm tự nhiên lành mạnh hơn thực phẩm bổ sung: Vitamin và khoáng chất từ thực phẩm vẫn quan trọng hơn so với thực phẩm chức năng.

Từ đó, Chiến lược Quốc gia về Dinh dưỡng 2021 - 2030 đã đặt mục tiêu cải thiện dinh dưỡng phù hợp theo từng cá thể, từng vùng miền nhằm nâng cao thể chất, trí tuệ người Việt và giảm gánh nặng bệnh tật. Chiến lược bao gồm 5 mục tiêu cụ thể: thực hiện chế độ ăn đa dạng; cải thiện tình trạng dinh dưỡng cho bà mẹ và trẻ em; kiểm soát thừa cân béo phì và bệnh mạn tính không lây; cải thiện thiếu vi chất; và tăng cường khả năng ứng phó dinh dưỡng trong các tình huống khẩn cấp.

Để đạt được mục tiêu đó, chiến lược quốc gia đặt ra nhiều định hướng: hoàn thiện cơ chế chính sách, tăng cường phối hợp liên ngành, truyền thông giáo dục, phát triển nguồn nhân lực dinh dưỡng tuyến cơ sở, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ và hợp tác quốc tế.

GS.TS.BS Lê Thị Hợp nhấn mạnh: Giải pháp cho gánh nặng kép dinh dưỡng phải xuất phát từ thay đổi hệ sinh thái dinh dưỡng, từ chính sách đến môi trường sống. Đây là lời cảnh báo và cũng là lời kêu gọi hành động từ chuyên gia dành cho cộng đồng, ngành y tế và cả hệ thống chính trị.