Thoái hóa khớp ở người cao tuổi: Chữa bệnh bằng khoa học và chăm sóc bằng sự thấu cảm

Thoái hóa khớp trong xã hội già hóa

Dự báo đến năm 2025, Việt Nam sẽ có khoảng 16 triệu người cao tuổi, chiếm gần 16% dân số. Tỷ lệ mắc thoái hóa khớp gối dao động từ 30 - 35% ở người dưới 40 tuổi, tăng vọt lên hơn 55% ở nhóm 60 - 70 tuổi, và một khảo sát ngoại trú ở người cao tuổi ghi nhận tỷ lệ lên đến khoảng 57%.

Theo PGS.TS.BS Nguyễn Văn Trí - Chủ tịch Hội Lão khoa TPHCM, việc chẩn đoán và điều trị cho người cao tuổi vốn dĩ phức tạp hơn nhiều so với các nhóm tuổi khác. Họ thường phải đối mặt với các thách thức đặc thù như đa bệnh lý, đa thuốc (sử dụng nhiều loại thuốc có thể gây tương tác), các biểu hiện bệnh không điển hình và quan trọng nhất là sự ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng tổng thể, làm suy giảm khả năng vận động và chất lượng cuộc sống. Những thách thức này đòi hỏi một góc nhìn toàn diện, vượt ra ngoài các phương pháp điều trị khớp truyền thống chỉ tập trung vào tổn thương tại chỗ.

Tiếp cận từ góc độ lão khoa khẳng định rằng thoái hóa khớp ở người cao tuổi không đơn thuần là một vấn đề cơ học "mòn khớp" do tuổi tác. Thay vào đó, đây là kết quả của sự mất cân bằng phức tạp giữa các yếu tố chuyển hóa, cơ học và sinh học. Khả năng sửa chữa mô khớp của cơ thể suy giảm theo tuổi tác, kết hợp với các yếu tố nguy cơ khác, tạo nên một vòng xoáy bệnh lý.

Các yếu tố nguy cơ đặc hiệu ở người cao tuổi bao gồm giảm vận động (làm yếu cơ và giảm linh hoạt khớp), suy giảm cơ (mất khối lượng và sức mạnh cơ quanh khớp làm tăng tải trọng lên sụn), đa bệnh lý chuyển hóa đẩy quá trình viêm và thoái hóa. Đặc biệt, giới tính nữ có nguy cơ cao hơn.

Do đó, việc đánh giá lão khoa toàn diện là cực kỳ quan trọng trước khi đưa ra phác đồ điều trị. PGS.TS.BS Nguyễn Văn Trí đề cập đến 4 khía cạnh chính cần được xem xét kỹ lưỡng, gồm:

- Bệnh mạn tính kèm theo: Tình trạng tim mạch, đái tháo đường, loãng xương...

- Mức độ suy yếu (frailty): Thể trạng dễ mệt mỏi, đi lại chậm, nguy cơ té ngã cao.

- Khả năng nhận thức: Trí nhớ, khả năng hiểu và tuân thủ hướng dẫn điều trị.

- Tình trạng dinh dưỡng: Suy dinh dưỡng hay thừa cân, béo phì.

Năng lực nội tại (IC) - Nền tảng cho điều trị cá thể hóa

Khái niệm Năng lực nội tại (Intrinsic Capacity - IC), được định nghĩa bởi Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đang tạo ra một cuộc cách mạng trong y học lão khoa. IC được hiểu là dự trữ sức khỏe nội tại của cơ thể, giúp một người chống chịu lại các căng thẳng về bệnh lý hoặc tâm lý. Khi IC giảm, nguy cơ mất chức năng, lệ thuộc và nhập viện sẽ tăng lên đáng kể.

Hiểu đơn giản, IC là "dự trữ sức khỏe nội tại" của một người. Nó giống như một "tài khoản tiết kiệm sức khỏe" mà cơ thể dùng để chống chịu lại bệnh tật hoặc các căng thẳng. Trong lão khoa, nguyên tắc vàng là "IC trước - Điều trị sau" để giúp bác sĩ xác định một người là "già mạnh" hay "già yếu", đoán nguy cơ biến chứng và khả năng phục hồi, cá thể hóa mục tiêu điều trị. Một yếu tố khác cũng rất quan trọng là lắng nghe và tôn trọng mong muốn của chính bệnh nhân và gia đình họ, biến việc điều trị thành một quyết định chung.

Để đánh giá IC một cách thực tiễn, PGS.TS.BS Nguyễn Văn Trí giới thiệu mô hình CFCN - "Cần Phải Cười Nhiều", một công cụ dễ nhớ để khám phá 4 lĩnh vực chính của IC. Tổng điểm của mô hình CFCN càng cao thì Năng lực nội tại (IC) càng thấp, và điều này ảnh hưởng trực tiếp đến việc lựa chọn phương pháp điều trị.

Quan trọng hơn, IC không phải là một chỉ số bất biến. PGS.TS.BS Nguyễn Văn Trí nhấn mạnh, IC có thể cải thiện thông qua các can thiệp về dinh dưỡng, tập luyện và tâm lý, mở ra cơ hội chủ động nâng cao sức khỏe nền tảng cho người bệnh.

Áp dụng nguyên tắc "IC trước - Điều trị sau" vào thực tiễn

PGS.TS.BS Nguyễn Văn Trí khẳng địnhh: “Biết IC trước mới bắt đầu điều trị cho người cao tuổi”. Nguyên tắc này được cụ thể hóa bằng “Tam giác lão khoa” - một mô hình tư duy trực quan. Đỉnh của tam giác là vấn đề cấp tính mà bệnh nhân gặp phải (ví dụ: thoái hóa khớp gối).

Nhưng thay vì can thiệp ngay vào đỉnh, người thầy thuốc phải xây dựng nền tảng vững chắc bằng cách đánh giá CFCN để xác định Năng lực nội tại (IC) của người bệnh. Từ nền tảng đó, quyết định điều trị mới được cá thể hóa một cách phù hợp.

Việc một bệnh nhân có nên phẫu thuật thay khớp gối hay không không phụ thuộc vào họ 70 hay 90 tuổi, mà phụ thuộc vào IC của họ. Những bệnh nhân IC cao đủ sức khỏe để chịu đựng các can thiệp mạnh mẽ và có kỳ vọng phục hồi cao. Vì thế ưu tiên điều trị tích cực.

Với bệnh nhân có IC trung bình, lựa chọn điều trị nội khoa tối ưu, kết hợp phục hồi chức năng và các can thiệp ít xâm lấn để kiểm soát triệu chứng và duy trì chức năng.

Mục tiêu điều trị cho bệnh nhân có IC thấp không phải là chữa khỏi bệnh mà là giảm đau, hỗ trợ di chuyển, chống loét và tối ưu hóa chất lượng những năm tháng cuối đời.

Cách tiếp cận này nhấn mạnh một sự thật quan trọng: tuổi tác không phải là yếu tố quyết định duy nhất. PGS.TS.BS Nguyễn Văn Trí chia sẻ: "Có những người 80 tuổi vẫn chạy marathon, trong khi có những người 40 tuổi đã chạy không nổi. Chính năng lực nội tại, chứ không phải tuổi trên giấy tờ, mới là thước đo sức khỏe thật sự".

Thông điệp cốt lõi của báo cáo rất rõ ràng: việc đánh giá IC là yếu tố quyết định mức độ can thiệp phù hợp và là nền tảng vững chắc của y học cá thể hóa. Đây chính là sự kết hợp hoàn hảo giữa y học hiện đại và lòng nhân ái, được gói gọn trong triết lý sâu sắc mà PGS.TS.BS Nguyễn Văn Trí chia sẻ: "Hãy chữa bệnh bằng khoa học và chăm sóc bằng sự thấu cảm".

>>> Lời giải đa tầng cho thoái hóa khớp trong kỷ nguyên Đông - Tây y kết hợp

>>> Chưa có phương pháp “cải lão hoàn đồng” cho bệnh thoái hóa khớp

>>> Không chỉ là “hao mòn”: Đông y nhìn nhận thế nào về thoái hóa khớp?

>>> Đau trong thoái hóa khớp là một rối loạn phức tạp từ khớp đến não

>>> Thoái hóa khớp: từ “mòn khớp do tuổi già” đến bệnh lý viêm mạn tính của toàn bộ đơn vị khớp

>>> Thay đổi góc nhìn để sống chung với thoái hóa khớp: Tiếp cận đa mô thức là chìa khóa điều trị