Chưa có phương pháp “cải lão hoàn đồng” cho bệnh thoái hóa khớp

Bệnh rất thường gặp nhưng tiến triển âm thầm, hậu quả nặng nề

Thoái hóa khớp là bệnh lý khớp mạn tính phổ biến nhất, đặc biệt ở người lớn tuổi, và là nguyên nhân quan trọng gây đau mạn tính, hạn chế vận động và suy giảm chất lượng sống. Gần 600 triệu người trên thế giới đang sống chung với thoái hóa khớp có triệu chứng, chủ yếu là khớp gối. Tuy nhiên, nhiều người vẫn xem đây chỉ là “đau nhức tuổi già”, tự điều trị bằng thuốc nam, thuốc bắc hay corticoid, dẫn đến các biến chứng nặng nề.

Theo PGS.TS.BS Nguyễn Đình Khoa - Trưởng khoa Khoa Nội Cơ Xương Khớp, Bệnh viện Chợ Rẫy, bệnh khởi phát từ tổn thương sụn: sụn mòn dần, bong tróc, giảm thể tích; xương dưới sụn tái cấu trúc bất thường, mọc gai xương; kèm theo viêm màng hoạt dịch, tổn thương dây chằng và mô mềm. Các khớp chịu tải như gối, hông, bàn tay… bị ảnh hưởng nhiều nhất, khiến thoái hóa khớp trở thành một trong những lý do người bệnh phải tìm đến phòng khám cơ xương khớp.

Dân số già hóa, thừa cân, béo phì và rối loạn chuyển hóa là ba yếu tố khiến số ca thoái hóa khớp gia tăng nhanh. Người bệnh không chỉ chịu đựng cơn đau và sự hạn chế vận động, mà còn ảnh hưởng đến giấc ngủ, tâm lý và đời sống xã hội. Nhiều người ở tuổi 50-60 dù có điều kiện đi du lịch, thăm thú, nhưng đau khớp lại trở thành rào cản lớn. Tình trạng viêm và thoái giáng mạn tính còn làm tăng nguy cơ nhiều bệnh đồng mắc như Alzheimer, đột quỵ, nhồi máu cơ tim. Đáng chú ý, người bị thoái hóa khớp có nguy cơ tử vong cao hơn khoảng 1,5 lần so với người không mắc bệnh, đặc biệt tử vong do các bệnh lý tim mạch - hệ quả của việc giảm vận động và hạn chế đi lại kéo dài.

Theo vị chuyên gia, thoái hóa khớp hình thành khi mất cân bằng giữa thoái giáng và sửa chữa mô khớp: phản ứng viêm, cytokine, men phá hủy sụn và stress oxy hóa tăng lên trong khi khả năng tái tạo sụn suy giảm, khiến cấu trúc khớp dần bị phá vỡ.

Bệnh không đơn thuần do “tuổi già”, mà là kết quả tương tác giữa cơ học, tế bào và sinh hóa, chịu ảnh hưởng mạnh từ các yếu tố nguy cơ có thể thay đổi như thừa cân, béo phì, chấn thương, lao động hoặc tập luyện quá sức. Ở người thừa cân, chỉ cần giảm khoảng 5 kg đã có thể giúp hạ tới 50% nguy cơ thoái hóa khớp về sau. Bệnh thường tiến triển âm thầm: từ không triệu chứng đến đau khi vận động, cứng khớp sau bất động, rồi đau, cứng thường xuyên, biến dạng khớp và suy giảm chức năng.

PGS.TS.BS Nguyễn Đình Khoa cũng cảnh báo tình trạng điều trị sai cách: lạm dụng corticosteroid, sử dụng các chế phẩm Đông - Tây y không rõ thành phần, tiêm thuốc tại cơ sở không vô khuẩn, cắt lễ, đắp thuốc… có thể gây viêm khớp nặng, nhiễm trùng khớp, thậm chí nhiễm trùng huyết. Những biến chứng này đặc biệt nguy hiểm ở người đái tháo đường hoặc bệnh nền nặng.

Thoái hóa khớp không chỉ là chuyện “giảm đau”, mà là cuộc đua với tiến triển bệnh

PGS.TS.BS Nguyễn Đình Khoa nhấn mạnh, chưa có phương pháp nào "cải lão hoàn đồng" thoái hóa khớp, việc điều trị tập trung vào kiểm soát đau, cải thiện vận động, làm chậm tiến triển bệnh và hạn chế tác dụng phụ.

Ở giai đoạn muộn, chẩn đoán chủ yếu dựa vào thăm khám và X-quang. Tuy nhiên, không phải mọi đau khớp gối đều là thoái hóa khớp, nên đôi khi cần xét nghiệm để phân biệt với viêm khớp dạng thấp, gout…

Siêu âm là công cụ nổi bật trong chẩn đoán sớm. Nếu X-quang chỉ phát hiện tổn thương khi bệnh đã tiến triển, siêu âm giúp nhận diện tràn dịch, viêm mô mềm và gai xương ngay từ giai đoạn rất sớm, hỗ trợ bác sĩ đánh giá chính xác mức độ tổn thương và theo dõi bệnh. Ở bệnh nhân trẻ hoặc nghi ngờ chấn thương trong khớp, MRI được chỉ định thêm.

Điều trị phải theo hướng đa mô thức. Biện pháp không dùng thuốc bao gồm giảm cân, bài tập phù hợp (thái cực quyền, dưỡng sinh), dùng nhiệt, và một số kỹ thuật y học cổ truyền như châm cứu có chứng cứ. Thuốc giảm triệu chứng tác dụng chậm như glucosamine sulfate dạng tinh thể, cao bơ, đậu nành… được dùng như điều trị nền, kết hợp thuốc giảm đau, kháng viêm khi cần, song phải tránh lạm dụng corticosteroid.

Thay khớp chỉ được cân nhắc ở giai đoạn muộn, khi tổn thương khớp nặng và điều trị nội khoa không còn hiệu quả.

Theo PGS.TS.BS Nguyễn Đình Khoa, điều quan trọng là cá thể hóa điều trị: xem xét bệnh đồng mắc, nguy cơ tim mạch, chuyển hóa và điều kiện sinh hoạt của từng người bệnh. Đồng thời, giáo dục sức khỏe giúp người bệnh hiểu đúng về bệnh, tránh tin vào các phương pháp truyền miệng thiếu chứng cứ, từ đó hạn chế tàn phế và biến chứng về sau.