Gút kháng trị ở người cao tuổi: Bệnh cũ, thách thức mới của y học hiện đại

Theo nghiên cứu đăng trên The Lancet năm 2024, gút có xu hướng gia tăng rõ rệt sau tuổi 60, nữ giới lớn tuổi ngày càng chiếm tỷ lệ cao. Dự báo đến năm 2050, toàn cầu sẽ có khoảng 95,8 triệu người mắc gút, với 3-4% thuộc nhóm gút mạn tính kháng trị - thể bệnh vừa khó kiểm soát vừa tàn phá chất lượng sống. Việt Nam cũng nằm trong nhóm quốc gia châu Á có tỷ lệ gút ở người cao tuổi ở mức đáng lo ngại.

Dù y học đã trải qua hơn một thế kỷ tiến bộ, từ khi phát hiện colchicin (1900), cortison (1952), indomethacin (1964) đến allopurinol (1966), song gút vẫn là căn bệnh dai dẳng, thậm chí ngày càng khó kiểm soát ở người cao tuổi. BS Quốc Nam nhận định: “Nhiều bác sĩ và cả người bệnh vẫn cho rằng gút dễ điều trị vì cơn đau cấp thường tự hết trong 3-5 ngày, dù có dùng thuốc hay không. Nhưng khi bệnh nhân quay lại với bàn chân sưng đau, khớp biến dạng hay hạt tophi nổi lên, nghĩa là chúng ta chưa điều trị thành công”.

Theo chuyên gia, điều trị gút không chỉ là cắt cơn đau mà phải kiểm soát được acid uric máu lâu dài. Ở người lớn tuổi, việc này trở nên phức tạp do suy giảm chức năng cơ quan, đa bệnh lý và tương tác thuốc khiến hiệu quả điều trị giảm, chi phí tăng, thời gian phục hồi kéo dài.

Suy giảm chức năng đa cơ quan khiến điều trị gút ở người cao tuổi trở nên phức tạp hơn

Gút kháng trị là tình trạng viêm khớp kéo dài, tái phát nhiều lần, xuất hiện hạt tophi và tổn thương trên X-quang, kèm acid uric máu duy trì >6 mg/dL dù đã sử dụng đầy đủ các biện pháp hạ acid uric như NSAIDs, colchicine, steroid và thuốc ức chế xanthine oxidase. Đây là nhóm bệnh nhân đặc biệt khó kiểm soát, thường đau kéo dài, vận động hạn chế, dễ tàn phế và tăng nguy cơ tử vong.

BS Quốc Nam nhấn mạnh, vòng xoắn bệnh lý giữa viêm mạn - tăng acid uric - tổn thương khớp khiến gút kháng trị trở thành thách thức thực sự của ngành cơ xương khớp, nhất là khi người bệnh đã có nền bệnh thận mạn hoặc chuyển hóa rối loạn.

Ở người cao tuổi, suy giảm dự trữ chức năng đa cơ quan khiến cơ thể dễ mắc nhiều bệnh lý cùng lúc, từ bệnh thận mạn, đái tháo đường, suy tim, rối loạn lipid máu cho đến suy tuyến thượng thận do dùng corticoid. Các bệnh này không chỉ làm giảm khả năng đào thải acid uric mà còn khiến quá trình chuyển hóa và hấp thu thuốc bị rối loạn, tạo nên vòng xoắn bệnh lý khó tháo gỡ.

Không chỉ vậy, stress, đau mạn tính, giấc ngủ kém và việc dùng thuốc kéo dài cũng khiến người cao tuổi dễ mất kiểm soát cơn gút. Chính vì thế, việc điều trị gút ở người lớn tuổi không chỉ phụ thuộc vào thuốc, mà còn là bài toán đa yếu tố, đòi hỏi bác sĩ phải quản lý toàn diện.

Theo BS Quốc Nam, đa phần trường hợp gút kháng trị không phải do kháng thuốc thật sự, mà đến từ thiếu tuân thủ điều trị. Nhiều bệnh nhân tự giảm liều, quên thuốc hoặc ngừng điều trị khi thấy đỡ đau, khiến acid uric tăng trở lại. Trên nền bệnh thận mạn, hiệu quả của thuốc hạ acid uric giảm rõ rệt.

Những điểm sáng mới trong kiểm soát gút kháng trị ở người cao tuổi

Theo khuyến cáo ACR 2020, khi gặp bệnh nhân gút kháng trị, bác sĩ cần rà soát toàn bộ quá trình điều trị: thuốc chống viêm có đạt liều tối ưu, thuốc hạ acid uric đã sử dụng đủ liều hay chưa. Một số thuốc khác như losartan hoặc fenofibrate có thể được kết hợp để hỗ trợ hạ acid uric máu, đặc biệt ở bệnh nhân có tăng huyết áp hoặc rối loạn lipid máu. Ở bệnh nhân thận mạn trung bình - nặng, Febuxostat là lựa chọn phù hợp nhờ khả năng hạ acid uric ổn định.

Song song với đó, hiểu biết sâu hơn về các chất vận chuyển urat như URAT1 (tái hấp thu), OAT1/OAT3 (bài tiết), ABCG2 (bài tiết qua thận và ruột) đã mở đường cho thế hệ thuốc mới, ức chế chọn lọc hoặc hoạt hóa các kênh này, hướng tới mục tiêu kiểm soát acid uric bền vững dưới 6 mg/dL (hoặc <5 mg/dL khi có tophi).

Trong đó, thuốc Pegloticase - enzyme uricase tái tổ hợp - được xem là liệu pháp sinh học nổi bật, giúp chuyển hóa acid uric thành allantoin dễ đào thải qua nước tiểu, từ đó làm giảm nhanh chóng nồng độ axit uric trong máu. Tuy nhiên tính sinh kháng thể của thuốc là một trở ngại khi sử dụng kéo dài, cần kết hợp ức chế miễn dịch để đảm bảo an toàn.

Những năm gần đây, nhiều nghiên cứu đã khẳng định Interleukin-1 (IL-1) là cytokine đóng vai trò trung tâm trong cơ chế viêm của gút. Việc ức chế IL-1 giúp ngăn chặn chuỗi phản ứng viêm lan tỏa, cải thiện rõ rệt triệu chứng ở nhóm gút kháng trị. Tuy nhiên, BS Nam lưu ý rằng chi phí điều trị cao và nguy cơ nhiễm trùng khiến liệu pháp này chỉ nên áp dụng khi các phương án cổ điển thất bại.

Nhiều nghiên cứu cho thấy, quản lý và giám sát tốt giúp giảm đáng kể tỷ lệ thất bại điều trị gút. Việc hướng dẫn bệnh nhân tuân thủ thuốc, theo dõi định kỳ, kết hợp điều chỉnh lối sống và kiểm soát bệnh đồng mắc đóng vai trò không thể thay thế trong phác đồ.

BS Hoàng Quốc Nam kết luận: “Gút không chỉ là bệnh của acid uric, mà còn là bệnh của sự thiếu bền vững trong quản lý. Khi người bệnh hiểu đúng, tuân thủ và được giám sát liên tục, gút - dù kháng trị - vẫn có thể kiểm soát hiệu quả”.

>>> Hình ảnh học nội mạch - “Ánh sáng” của can thiệp mạch vành hiện đại

>>> Đề kháng insulin - Mắt xích trung tâm trong bệnh sinh và điều trị đái tháo đường type 2

>>> Phòng ngừa nguy cơ tim phổi ở bệnh nhân COPD: Bảo vệ trái tim từ lá phổi

>>> Một trận cúm có thể khiến sức khỏe người cao tuổi suy sụp không thể phục hồi

>>> Chiến lược điều trị suy tim hiệu quả cho người cao tuổi bắt đầu từ nội viện

>>> Tiêm chủng - Chiến lược cốt lõi trong kỷ nguyên dân số già

>>> Lọc máu không còn là đích đến duy nhất trong điều trị bệnh thận mạn