Tiêm chủng - Chiến lược cốt lõi trong kỷ nguyên dân số già

Lão hóa miễn dịch - Thách thức của thời đại dân số già

Theo thống kê, Việt Nam hiện có gần 13 triệu người từ 60 tuổi trở lên và con số này sẽ còn tăng nhanh trong những thập kỷ tới. Khoảng 30% người cao tuổi mắc ít nhất một bệnh mạn tính, gần 44% mắc từ hai bệnh trở lên, khiến gánh nặng bệnh tật ngày càng lớn, nhất là ở các quốc gia thu nhập trung bình và thấp.

PGS.TS.BS Nguyễn Văn Tân - Trưởng khoa Tim mạch Cấp cứu và Can thiệp, Bệnh viện Thống Nhất cho biết ở người cao tuổi, hệ miễn dịch suy giảm cả về số lượng và chức năng tế bào. Nếu ở tuổi trẻ đáp ứng kháng thể mạnh mẽ, thì ở tuổi già khả năng tạo kháng thể yếu hơn rõ rệt.

Sau 50 tuổi, miễn dịch tế bào, đặc biệt với virus Varicella zoster, bắt đầu giảm, kéo theo nguy cơ mắc zona tăng, chiếm hơn 2/3 số ca ở nhóm này. Tình trạng tương tự xảy ra với cúm mùa, khi người ≥65 tuổi có nguy cơ tử vong cao gấp 26 lần so với người trẻ. Virus RSV trước đây chỉ gặp ở trẻ em, nay trở thành mối nguy đáng lo ngại, gây 6.000-10.000 ca tử vong hằng năm ở người cao tuổi.

Lão hóa miễn dịch không chỉ làm tăng nguy cơ nhiễm trùng mà còn khiến bệnh mạn tính nặng hơn. Vì vậy, tiêm chủng không chỉ là biện pháp dự phòng mà còn là công cụ bảo vệ toàn diện, giúp giảm nhập viện, biến chứng và tử vong. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), “lão hóa khỏe mạnh” là quá trình duy trì năng lực thể chất, tinh thần và xã hội ở mức tốt nhất khi về già, và tiêm chủng chính là nền tảng để đạt mục tiêu đó.

Tiêm chủng trọn đời - nền tảng của lão hóa khỏe mạnh

Các nghiên cứu cho thấy, tiêm chủng giúp phòng ngừa nhiễm trùng cấp tính và giảm mức độ nặng nếu mắc bệnh. Hiện nay, nhiều khuyến cáo quốc tế và trong nước đều thống nhất vai trò của tiêm chủng trọn đời, đặc biệt ở người cao tuổi và bệnh nhân mạn tính. Các vắc xin được khuyến cáo gồm cúm, phế cầu, zona, RSV, bạch hầu - uốn ván - ho gà, COVID-19 và viêm gan.

Tại Hoa Kỳ, từ năm 2020, CDC đã khuyến nghị người ≥50 tuổi tiêm đầy đủ các vắc xin này để giảm nguy cơ biến chứng. Hội Đái tháo đường Hoa Kỳ (ADA) 2025 bổ sung thêm zona thần kinh và RSV vào danh mục cần thiết cho bệnh nhân đái tháo đường cao tuổi. GOLD 2025 khuyến cáo người mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) tiêm cúm hằng năm, phế cầu, COVID-19, RSV, Tdap và zona để giảm đợt cấp và tử vong. Hội Thấp khớp Hoa Kỳ (2022) cũng nhấn mạnh vai trò của vắc xin cúm, phế cầu và zona ở bệnh nhân viêm khớp.

Tại Việt Nam, Bộ Y tế và Hội Y học Dự phòng đã cập nhật các hướng dẫn này vào chương trình tiêm chủng quốc gia, khuyến cáo tiêm cho người ≥60 tuổi và nhóm nguy cơ cao.

Tuy nhiên, tỷ lệ tiêm chủng thực tế vẫn thấp, ngay cả ở các nước phát triển. Nguyên nhân chủ yếu là do nhận thức chưa đầy đủ về lợi ích của vắc xin, chi phí và bảo hiểm y tế chưa bao phủ hoàn toàn, cùng khó khăn trong triển khai tiêm chủng cộng đồng. Đáng chú ý, nghiên cứu cho thấy quyết định tiêm của người bệnh chịu ảnh hưởng mạnh từ nhân viên y tế, chiếm đến 61% tác động đến hành vi tiêm chủng. Vì vậy, bác sĩ và nhân viên y tế đóng vai trò then chốt trong tư vấn, giải thích, củng cố niềm tin của người bệnh và điều chỉnh những quan điểm sai lệch về tiêm phòng.

PGS.TS.BS Nguyễn Văn Tân nhấn mạnh, trong bối cảnh dân số già hóa nhanh, tiêm chủng không chỉ bảo vệ sức khỏe cá nhân mà còn là chiến lược y tế cộng đồng giúp giảm gánh nặng cho hệ thống y tế. Cập nhật khuyến cáo và mở rộng độ bao phủ vắc xin là nhiệm vụ trọng tâm nhằm xây dựng một xã hội “già hóa khỏe mạnh”, nơi người cao tuổi vẫn duy trì được năng lực, chất lượng sống và đóng góp tích cực cho cộng đồng.

>>> Hình ảnh học nội mạch - “Ánh sáng” của can thiệp mạch vành hiện đại

>>> Đề kháng insulin - Mắt xích trung tâm trong bệnh sinh và điều trị đái tháo đường type 2

>>> Chiến lược điều trị suy tim hiệu quả cho người cao tuổi bắt đầu từ nội viện