1. Chỉ định và chống chỉ định các phương pháp tránh thai nội tiết

Vòng tránh thai nội tiết, que cấy, thuốc tránh thai kết hợp - mỗi phương pháp chỉ định và chống chỉ định ra sao, thưa BS?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết - Giám đốc Bệnh viện Hùng Vương trả lời: Cả ba phương pháp đều có chỉ định để tránh thai. Ngoài ra, với vòng tránh thai chứa nội tiết, còn có thêm những chỉ định khác như điều trị thống kinh, lạc nội mạc cơ tử cung rất hiệu quả. Ở những phụ nữ bị cường kinh, việc sử dụng dụng cụ tử cung có chứa nội tiết cũng mang lại lợi ích rõ rệt. Tuy nhiên, trước khi sử dụng bất kỳ phương pháp nào, bắt buộc phải loại trừ các chống chỉ định để đảm bảo an toàn, vì nếu người có chống chỉ định vẫn dùng thì sẽ nguy hiểm đến sức khỏe và tính mạng. Mỗi loại biện pháp có những chống chỉ định khác nhau.

Trong ba phương pháp, viên thuốc tránh thai kết hợp vì chứa hai loại nội tiết sinh dục là estrogen và progestin có chống chỉ định nhiều hơn so với hai biện pháp còn lại. Ngược lại, vòng tránh thai nội tiết và que cấy tránh thai chỉ chứa một loại nội tiết sinh dục là progestin nên chống chỉ định ít hơn so với thuốc tránh thai kết hợp.

Đối với viên thuốc tránh thai kết hợp, theo Tổ chức Y tế Thế giới, chống chỉ định đầu tiên là ở phụ nữ lớn tuổi có hút nhiều thuốc lá. Cụ thể, nhóm này được định nghĩa là phụ nữ trên 35 tuổi hút từ 15 điếu thuốc mỗi ngày trở lên. Tình huống này ít gặp ở Việt Nam nhưng ở các nước ôn đới, tỷ lệ hút thuốc lá cao nên cần đặc biệt cẩn trọng vì nguy cơ tắc mạch và biến chứng tim mạch tăng rõ rệt. Nếu sử dụng thuốc nội tiết kết hợp ở nhóm này, nguy cơ bệnh lý tim mạch sẽ cao hơn.

Nhóm chống chỉ định tiếp theo là những bệnh nhân có bệnh lý thuyên tắc mạch, ví dụ thuyên tắc mạch máu, thuyên tắc động mạch hoặc tĩnh mạch sâu. Với những bệnh lý huyết khối, nếu dùng viên thuốc tránh thai kết hợp, bệnh có thể trở nên trầm trọng hơn, thậm chí đe dọa tính mạng. Ngoài ra, những người có đột biến gen gây nguy cơ huyết khối bẩm sinh, như thiếu protein C, protein S hoặc hội chứng Leiden, cũng không nên sử dụng vì nguy cơ tắc mạch và hình thành huyết khối rất cao.

Một nhóm bệnh lý khác thường gặp là tim mạch. Cụ thể, những người bị tăng huyết áp nặng, huyết áp từ 160/100 mmHg trở lên mà không được điều trị kiểm soát, thì không nên sử dụng thuốc tránh thai kết hợp vì rất dễ dẫn đến tai biến mạch máu não và các biến chứng khác của tăng huyết áp.

Người có bệnh lý tim, chẳng hạn bệnh van tim, cũng không nên dùng. Bên cạnh đó, những trường hợp mắc bệnh gan nặng như xơ gan mất bù, ung thư gan, cũng chống chỉ định tuyệt đối vì các nội tiết trong thuốc được chuyển hóa ở gan, khi dùng sẽ làm tăng gánh nặng và khiến tình trạng gan nặng nề hơn. Tương tự, những người từng bị tai biến mạch máu não hay nhồi máu cơ tim cũng không được sử dụng viên thuốc tránh thai kết hợp vì có thể làm bệnh tiến triển xấu đi.

Ngoài nhóm chống chỉ định tuyệt đối, còn có những đối tượng cần đặc biệt lưu ý, hay còn gọi là chống chỉ định tương đối. Ví dụ, người bị tăng huyết áp mức độ trung bình, người béo phì vốn đã có nguy cơ tắc mạch, nếu sử dụng thuốc tránh thai kết hợp thì nguy cơ sẽ càng tăng cao, nên phải hết sức thận trọng.

Người có u xơ tử cung cũng cần lưu ý vì thuốc tránh thai kết hợp chứa estrogen, có thể làm khối u phát triển to hơn. Với những chống chỉ định tương đối, cần cân nhắc giữa lợi ích và nguy cơ. Nếu lợi ích vượt trội thì có thể sử dụng, nhưng nếu nguy cơ lớn hơn thì nên từ chối. Riêng nhóm chống chỉ định tuyệt đối thì tuyệt đối không được sử dụng.

2. Tránh thai nội tiết trong thời gian cho con bú

Với phụ nữ sau sinh, đặc biệt đang cho con bú, thời điểm nào được xem là phù hợp nhất để bắt đầu từng phương pháp?

BS.CK2 Lý Thanh Xuân - Trưởng khoa Kế hoạch hóa gia đình, Bệnh viện Hùng Vương trả lời: Đối với việc sử dụng các biện pháp tránh thai nội tiết sau sinh, với vòng tránh thai chứa nội tiết thì sau khi sinh từ 4-6 tuần, khi tử cung đã trở về bình thường, có thể đặt vòng để ngừa thai. Loại hormone trong vòng tránh thai này không ảnh hưởng đến việc tiết sữa hay chất lượng sữa. Hơn nữa, khi đặt vòng ở thời điểm 6 tuần sau sinh, tử cung đã hồi phục nên nguy cơ lệch vòng, tuột vòng hay tổn thương cơ tử cung trong quá trình đặt sẽ giảm đi.

Với que cấy tránh thai, khuyến cáo cũng nên đặt từ 6 tuần sau sinh để an toàn, vì hormone trong que cấy không ảnh hưởng đến việc bài tiết sữa hay lượng sữa của mẹ cho con bú.

Ngược lại, thuốc tránh thai phối hợp không được sử dụng cho phụ nữ đang cho con bú vì thành phần estrogen có thể ảnh hưởng đến việc tiết sữa. Tóm lại, trong giai đoạn cho con bú, hai biện pháp được khuyến cáo sử dụng là vòng tránh thai chứa nội tiết và que cấy tránh thai. Trường hợp người phụ nữ không muốn dùng biện pháp dài hạn mà muốn lựa chọn dạng thuốc uống để chủ động ngừng khi cần thì có thể dùng viên uống chỉ chứa progestin, thay vì viên thuốc tránh thai phối hợp.

3. Chống chỉ định theo từng biện pháp tránh thai nội tiết

Ở những phụ nữ có bệnh nền như tăng huyết áp, tiểu đường, u xơ tử cung, bệnh tuyến giáp…, bác sĩ sẽ cân nhắc ra sao khi lựa chọn biện pháp tránh thai nội tiết? Và cần lưu ý những gì nếu lựa chọn các phương pháp tránh thai này?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết trả lời: Đối với viên thuốc tránh thai kết hợp, có những chống chỉ định rõ ràng như cao huyết áp, tiểu đường có biến chứng mạch máu, hay bệnh lý thuyên tắc mạch. Trong những trường hợp này, chúng ta không nên sử dụng. Tuy nhiên, với những phụ nữ mắc tiểu đường nhưng được điều trị và kiểm soát tốt, chưa có biến chứng trên mạch máu, nếu muốn dùng viên thuốc tránh thai kết hợp thì vẫn có thể sử dụng. Đây là điều cần đặc biệt lưu ý. Vì vậy, khi chị em quyết định chọn biện pháp tránh thai có chứa nội tiết để kế hoạch hóa gia đình, tốt nhất nên đến gặp bác sĩ để được thăm khám, loại trừ bệnh lý và chống chỉ định, nhằm đảm bảo việc sử dụng vừa hiệu quả vừa an toàn.

Đối với dụng cụ tử cung chứa progestin, chống chỉ định ít hơn so với thuốc phối hợp estrogen – progestin. Tuy nhiên, vẫn cần lưu ý ở những trường hợp suy gan nặng, như xơ gan hoặc ung thư gan, vì nội tiết đưa vào có thể làm tình trạng bệnh nặng nề hơn. Ngoài ra, còn có những chống chỉ định riêng của dụng cụ tử cung. Ví dụ, phụ nữ đang viêm nhiễm đường sinh dục không nên đặt vòng mà cần điều trị viêm ổn định trước, bởi nếu đặt vòng trong tình trạng viêm, vi khuẩn có thể bị đẩy từ dưới lên trên, làm lan rộng nhiễm trùng và gây biến chứng phức tạp.

Bên cạnh đó, những người có bệnh lý hoặc dị tật tử cung bẩm sinh cũng không phù hợp để đặt vòng, vì dễ gặp tai biến như thủng tử cung hoặc vòng xuyên cơ. Các trường hợp có u xơ tử cung lớn, tử cung đa nhân làm biến đổi lòng tử cung, hay tử cung hai sừng, tử cung dị dạng, cổ tử cung hẹp cũng đều có nguy cơ cao khi đặt vòng.

Đối với que cấy tránh thai, chống chỉ định đơn giản hơn cả. Do chỉ chứa duy nhất progestin nên chống chỉ định ít hơn so với đặt vòng và thuốc tránh thai kết hợp. Nhìn chung, thứ tự mức độ chống chỉ định từ nhiều đến ít là: viên thuốc tránh thai kết hợp, sau đó đến dụng cụ tử cung, và ít nhất là que cấy. Vì vậy, tùy theo bệnh lý nội khoa của từng người, bác sĩ sẽ đánh giá và tư vấn biện pháp phù hợp, đảm bảo việc sử dụng nội tiết tránh thai an toàn và hiệu quả.

4. Khả năng có thai trở lại sau khi ngưng biện pháp tránh thai nội tiết

Thời gian hồi phục khả năng sinh sản sau khi ngừng từng phương pháp này thường kéo dài bao lâu, và sau khi bắt đầu sử dụng thì bao lâu sẽ đạt hiệu quả tránh thai tối ưu?

BS.CK2 Lý Thanh Xuân trả lời: Khi áp dụng một biện pháp tránh thai, nhiều chị em lo lắng rằng nếu ngưng sử dụng sẽ bị vô sinh. Trên thực tế, điều lo lắng này hoàn toàn không có cơ sở. Với từng phương pháp cụ thể, sau khi dừng, khả năng có thai sẽ trở lại bình thường.

Đối với vòng tránh thai chứa nội tiết, sau khi tháo vòng, phụ nữ có thể có thai ngay trong chu kỳ kế tiếp nếu quan hệ đúng thời điểm rụng trứng. Một số người có thể chậm hơn, khoảng 1–2 tháng sau kinh nguyệt mới trở lại, và khi kinh trở lại đồng nghĩa với khả năng có thai. Nếu đặt vòng trong 7 ngày đầu của chu kỳ kinh, hiệu quả ngừa thai sẽ có ngay. Trường hợp đặt muộn hơn, cần sử dụng biện pháp hỗ trợ như bao cao su trong 7 ngày tiếp theo, sau đó vòng mới đạt hiệu quả tối đa.

Với que cấy tránh thai, sau khi tháo que, khả năng có thai trở lại sau vài tuần. Nếu que được cấy trong 5 ngày đầu chu kỳ kinh thì hiệu quả ngừa thai có ngay, còn nếu cấy sau thời điểm này thì cũng cần dùng biện pháp hỗ trợ trong 7 ngày đầu.

Đối với thuốc tránh thai phối hợp, khi ngưng uống, phụ nữ có thể có thai trở lại ngay. Nếu bắt đầu uống vào ngày đầu tiên của chu kỳ kinh, thuốc sẽ có hiệu quả ngừa thai ngay từ ngày đó. Ngược lại, nếu uống muộn hơn, hiệu quả ngừa thai sẽ giảm, do đó cần có biện pháp hỗ trợ trong 7 ngày đầu để đảm bảo hiệu quả.

Trân trọng cảm ơn Công ty TNHH Bayer Việt Nam đã đồng hành cùng AloBacsi và Bệnh viện Hùng Vương thực hiện chương trình này.

>>> Phần 1: Đặt vòng - Cấy que - Uống thuốc: Phương pháp tránh thai nội tiết nào phù hợp với bạn?

>>> Phần 2: Bóc tách ưu nhược điểm của 3 phương pháp tránh thai nội tiết