Thống kê của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho thấy, mỗi năm có khoảng 59.000 người tử vong do dại và hơn 10 triệu người phải tiêm vắc xin phòng dại. Tại Việt Nam, trong 5 năm qua, mỗi năm ghi nhận 240-300 ca tử vong do bệnh truyền nhiễm thì có đến 1/3 là tử vong do bệnh dại.

Riêng trong năm 2020, theo thông tin từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, tình hình bệnh dại trên động vật (chủ yếu là chó, mèo) có chiều hướng gia tăng. Cụ thể, tính từ đầu năm đến nay cả nước đã ghi nhận 48 trường hợp tử vong do bệnh dại xảy ra tại 22 tỉnh, thành phố. Con số này cao hơn 4 ca so với thống kê cùng kỳ năm 2019.

Trong khi đó, nhận thức của người dân về sự nguy hiểm của bệnh dại còn thấp, nhiều người bị chó cắn không đi tiêm phòng. Dưới đây là 14 câu hỏi đáp thường gặp về bệnh dại, từ định nghĩa, triệu chứng, điều trị, phòng ngừa. Mời bạn đọc đón xem:

1. Bệnh dại là gì, nguy hiểm như thế nào?

Bệnh dại là một bệnh do virus lây truyền từ động vật sang người. Có hai thể bệnh lâm sàng của bệnh dại là thể điên cuồng và thể dại câm (bại liệt), trong đó thể điên cuồng là phổ biến nhất.

Bệnh lưu hành ở các nước thuộc khu vực châu Á và châu Phi. Tại Việt Nam, bệnh dại lưu hành ở nhiều địa phương, nguồn bệnh chính là chó, bệnh thường tăng cao ở mùa nắng nóng từ tháng 5 đến tháng 8 hằng năm.

Một khi đã lên cơn dại thì tỷ lệ tử vong là 100%, cho đến hiện tại ở nước ta chưa ghi nhận trường hợp nào đã bị nhiễm bệnh dại mà có thể thoát khỏi cửa tử.

2. Bệnh dại lây truyền ra sao?

Virus dại lây truyền qua vết cắn động vật bị dại vào hệ thống thần kinh trung ương của động vật có vú, cuối cùng gây ra bệnh ở não và tử vong

Virus dại chủ yếu được  lây  truyền  từ nước  bọt của động vật bị dại khi cắn hoặc cào trầy xước một ai đó. Bệnh  dại  cũng  có  thể  lây  truyền  sang  người  khi  động vật bị dại liếm vào vết thương hoặc tiếp xúc vào những chỗ da bị trầy xước, hoặc lớp niêm mạc miệng và mũi của người.

Ngay khi vào cơ thể, virus dại xâm nhập vào các dây thần kinh ngoại biên, chạy dọc theo các dây thần kinh đến tủy sống và não bộ. Mỗi ngày, virus dại di chuyển được “đoạn đường” từ 12-24mm. Ngay khi virus đến não bộ, người bệnh mới thật sự có những dấu hiệu lâm sàng rõ ràng.

>>> Virus dại sống trong nước bọt chó mèo bao nhiêu ngày?

3. Virus dại tồn tại trên những động vật nào?

Khi nhắc đến bệnh dại và nguồn truyền bệnh, chúng ta thường liên tưởng đến một loại động vật gần gũi nhất với các gia đình Việt đó là chó. Đúng là trên thực tế, 96% các trường hợp bệnh dại ở người tại Đông Nam Á là do chó cắn.

Tuy nhiên, cũng có một số các báo cáo về bệnh dại ở người là do vết cắn của mèo, cầy, chó rừng, cáo, chó sói và các loại động vật ăn thịt khác. Bệnh dại gây ra bởi khỉ và chuột là rất hiếm. Ngoài ra, ngựa và lừa cũng thường trở nên rất hung hăng và cắn mạnh khi chúng bị bệnh dại.

Ngược lại, loài trâu và bò không cắn khi chúng bị bệnh. Song những trường hợp này cần phải lưu ý, bởi đôi khi người chủ chăn nuôi nhầm lẫn bệnh dại với bệnh lở mồm long móng, nhiễm trùng máu có xung huyết và họ cho những loài vật này uống thuốc bằng tay, từ đó có thể bị nhiễm virus dại.

Bệnh dại thường được lây truyền sang người lành qua vết cắn của chó chiếm tỷ lệ cao nhất với 99% trường hợp

4. Bệnh dại có lây từ người sang người, lây từ đồ ăn, không khí?

Việc lây truyền bệnh dại từ người sang người thông qua cấy ghép giác mạc hoặc cấy ghép các nội tạng là tương đối hiếm nhưng vẫn có khả năng xảy ra. Những trường hợp dại lây truyền từ người sang người được ghi nhận đầy đủ trong y văn từ trước đến nay là 8 người được ghép giác mạc và 3 người được ghép tạng. Nguy cơ này hoàn toàn có thể ngăn ngừa nhờ những quy định nghiêm ngặt về hiến giác mạc và tạng ghép.

Bên cạnh lây truyền từ ghép giác mạc và tạng, về mặt lý thuyết, nguy cơ lây nhiễm bệnh cũng có thể xuất phát từ vết cắn từ người sang người. Song bệnh nhân mắc bệnh dại rất hiếm khi cắn người khác và thực tế cho đến nay vẫn chưa có trường hợp nào được ghi nhận. Nhưng dù thế thì những người chăm sóc và tránh tiếp xúc với dịch, nước bọt của người mắc bệnh.

Khả năng lây truyền bệnh dại qua đường không khí đã được chứng minh trong quần thể loài dơi sống ở hang động và ở môi trường phòng thí nghiệm. Tuy vậy, cũng rất hiếm xảy ra trên thực tế. Những loài dơi ăn sâu bọ bị nhiễm virus dại ở Mỹ rất hiếm lây truyền bệnh dại sang những súc vật sống trên mặt đất, kể cả súc vật hoang dã hoặc súc vật nuôi trong nhà.

Bệnh dại có lây qua đường ăn uống? Hiện cũng chưa có ghi nhận nào về việc lây nhiễm bệnh dại thông qua tiêu thụ, ăn uống thịt chín có nguồn gốc từ động vật mắc bệnh. Có thể có một số trường hợp những người giết mổ gia súc không may giết mổ những động vật đã mang virus dại và tiếp xúc với các cơ quan nội tạng, não bộ, hệ thần kinh của con vật, điều này cũng tiềm ẩn nguy cơ mắc bệnh nhưng tỉ lệ không cao.

>>> Chó liếm vào miếng thịt, nếu ăn có nguy cơ nhiễm dại?

5. Mất bao lâu để bệnh dại khởi phát trên chó, mèo? Biểu hiện lâm sàng như thế nào?

Thời gian ủ bệnh trên động vật như chó, mèo có thể kéo dài từ một vài ngày đến vài tháng, trong khi thời gian phát bệnh cho đến khi chết dao động từ 1-7 ngày.

Các  biểu  hiện đặc  thù  ở  chó  dại  là  những  sự  thay  đổi trong hành vi thông thường của nó, chẳng hạn như: Cắn khi không bị trêu chọc; ăn những thứ khác thường như gậy, móng tay, phân…; chạy mà không có lý do rõ ràng; thay đổi  trong  âm  thanh,  ví  dụ sủa  khàn  và  gầm  gừ hoặc sủa không ra tiếng; tiết nhiều nước bọt hoặc sùi bọt mép - nhưng sợ nước (chứng sợ nước).

Mèo ít bị dại hơn chó, bệnh dại ở mèo cũng tiến triển như ở chó, dạng điển hình của mèo là thường hay nấp vào chỗ vắng, hoặc kêu bồn chồn như động dục, khi người chạm vào thì nó cắn.

6. Thời gian ủ bệnh dại trên người có thể kéo dài đến vài năm

Thời gian ủ bệnh dại thường là 2 - 3 tháng nhưng có thể giao động từ 1 tuần đến 1 năm, tùy thuộc vào các yếu tố như vị trí xâm nhập và tải lượng của virus

Một người bị chó dại cắn thời gian ủ bệnh sớm nhất là vài ngày, có người kéo dài đến vài năm. Thông thường người bị bệnh thường ủ bệnh trong khoảng từ 3-6 tháng.

Thời gian ủ bệnh phụ thuộc vào tình trạng nặng nhẹ của vết cắn, vị trí của vết cắn, liên quan đến nơi nhiều thần kinh hoặc khoảng cách từ vết cắn đến não, số lượng virus xâm nhập. Vết cắn càng nặng, càng gần thần kinh trung ương thì thời gian ủ bệnh càng ngắn.

7. Triệu chứng người mắc bệnh dại

Người mắc bệnh dại có các dấu hiệu và triệu chứng sau đây:

• Đau hoặc ngứa ở vết cắn (trên 80% các trường hợp)
• Sốt, mệt mỏi, đau đầu kéo dài 2-4 ngày. 
• Sợ nước (chứng sợ nước) 
• Sợ tiếng ồn, ánh sáng hoặc gió 
• Sợ hãi khi thấy cái chết sắp xảy ra 
• Tức giận, bứt rứt và trầm cảm 
• Tăng động 
• Ở  giai  đoạn  sau,  chỉ  thoáng  nhìn  thấy  hình  ảnh  nước đã có thể gây co thắt ở cổ và họng
• Thời  gian  bị bệnh thường  là  2-3  ngày,  nhưng  có  thể kéo dài đến 5-6 ngày hoặc dài hơn khi được chăm sóc tích cực

8. Khi bị chó cắn, mèo cào phải theo dõi trong bao lâu?

Theo khuyến cáo của Cục Y tế dự phòng, khi bị chó mèo cắn buộc phải tiến hành điều trị, theo dõi trong vòng 10 ngày.

9. Xét nghiệm bệnh dại bằng cách nào?

Hiện nay, ở người không thể xét nghiệm phát hiện được virut dại trong giai đoạn sớm khi các triệu chứng của bệnh chưa biểu hiện. Xét nghiệm dại chỉ áp dụng khi bệnh nhân đã có các biểu hiện dại, khi bệnh nhân đã phát bệnh dại thì tỉ lệ tử vong là 100%.

Đối với các trường hợp có triệu chứng nghi ngờ bệnh dại, bệnh nhân cần đến cơ sở y tế khám và được chỉ định lấy mẫu xét nghiệm. Sau đó, mẫu bệnh phẩm gửi về Trung tâm Kiểm soát bệnh tật  rồi chuyển lên các tuyến Trung ương như Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương để làm xét nghiệm khẳng định. Hiện nay, xét nghiệm bệnh dại vẫn đang được miễn phí.

10. Có  biện  pháp  điều  trị đặc  hiệu  nào  cho  bệnh nhân lên cơn dại hay không?

Hiện không  có  phương  pháp  điều  trị đặc  biệt  nào  một khi đã  phát  bệnh.  Hầu  như  không  thể  làm  được  gì  ngoài  việc  giữ  cho  bệnh  nhân  cảm  thấy  thoải  mái,  giảm đau đớn và lo lắng bồn chồn.

• Người  chăm  sóc  bệnh  nhân  cần  sử dụng  thiết  bị phòng hộ cá nhân để không tiếp xúc trực tiếp với vết cắn hoặc nước bọt nhiễm bệnh từ màng nhầy và vết thương.

• Giữ bệnh  nhân  trong  một  căn  phòng  yên  tĩnh  với ánh sáng dịu  và  tránh  các  tác  nhân  kích  thích  (ví  dụ  như  tiếng ồn  lớn,  không  khí  lạnh)  vì  chúng  có  thể làm tăng nguy cơ co thắt và co giật.

• Bác sĩ sẽ kê đơn thuốc cho người bệnh. Thường là uống thuốc an thần diazepam 10mg 4-6 giờ một lần,  bổ  sung   thêm  chlorpromazine   50-100mg,  hoặc  tiêm  morphine  vào  tĩnh  mạch  nếu  cần  thiết sẽ giúp kiểm soát được các cơn co thắt cơ và hiện tượng dễ bị kích thích.

• Cần  phải  truyền  dịch  tĩnh  mạch  vì  bệnh  nhân  thường  không  ăn  được  qua  đường  miệng.

11. Xử trí như thế nào khi bị chó cắn, mèo cào?

Để đảm bảo xử lý đúng phương pháp khi bị chó cắn, người bệnh không nên đắp, sát bất cứ loại lá nào lên vết thương; không chữa dại bằng thuốc Đông, thuốc Nam hoặc thuốc lá; không kiêng cữ tắm rửa vệ sinh cơ thể mỗi ngày.

Khi bị chó cắn dù là chó lành hay chó dại cũng cần xử trí theo các bước sau:

- Cần tách rời quần áo ra khỏi vết cắn, trong trường hợp vết cắn ở chân thì nên dùng kéo cắt bỏ phần vải tại vị trí cắn. Điều này giúp hạn chế nước bọt của động vật bám nhiều hơn vào vết thương.

- Rửa vết thương dưới vòi nước chảy mạnh trong vòng 15 phút, nước ấm càng tốt. Sau đó, rửa sạch vết thương với cồn 70%, cồn i-ốt hoặc Povidone-Iodine, tuyệt đối không cố gắng nặn máu. Không nên chà sát vết thương, tránh làm vết thương trầm trọng hơn.

- Sau khi vệ sinh vết thương, người bệnh nên dùng gạc y tế hoặc vải sạch để băng bó vết thương để cầm máu đồng thời tránh trường hợp vi khuẩn xâm nhập. Tuy nhiên, không nên băng bó quá chặt khiến máu khó lưu thông.

- Người bệnh cần đến ngay các cơ sở y tế gần nhất để tiêm vắc xin phòng dại ngay sau bị chó cắn. Lịch tiêm theo lộ trình và loại vắc xin phòng dại sẽ được các bác sĩ tư vấn phù hợp.

12. Điều trị dự phòng bệnh dại ra sao?

13. Phòng ngừa bệnh dại như thế nào?

Tiêm ngừa cho chó, mèo là một trong những biện pháp giúp phòng ngừa bệnh dại

Để đề phòng bệnh dại lây lan sang người, trước hết phải ngừa cho chó, mèo. Tùy theo hướng dẫn của nhà sản xuất vắc xin, nhưng thông thường người nuôi chó, mèo nên tiêm 2 mũi vắc xin ngừa cho chó, mèo trong 6 tháng, hiệu quả phòng bệnh sau tiêm ngừa cho chó, mèo là 3 năm. Phải  thường  xuyên  tẩy  giun  sán  cho  chó  con  và  chó  trưởng thành trước khi tiêm phòng.

Khi bị chó cắn, mèo cào cần đến cơ sở y tế để được tư vấn liệu trình tiêm ngừa cụ thể.

14. Những câu hỏi về bệnh dại được bạn đọc AloBacsi tìm kiếm nhiều nhất

>>> Vắc xin ngừa dại có tác dụng bao lâu?

>>> Mèo liếm vào vết nứt gót chân, có lây bệnh dại?

>>> Đã chích ngừa dại hơn 1 năm, giờ bị mèo cắn có sao không?

>>> Bé bị chó cắn nhưng không xước da, có cần chích ngừa dại?

>>> Bị chuột cắn có phải chích ngừa vắc xin dại?

>>> Ăn phải thức ăn bị chó liếm, có nguy cơ nhiễm dại?

>>> Vết chó cắn bị bầm đỏ, xử trí thế nào?

>>> Rượu bia có ảnh hưởng đến vắc xin ngừa dại?

>>> Mệt mỏi, bồn chồn, buồn nôn có phải biểu hiện bệnh dại?

>>> Chó nhà đã tiêm phòng mà lại có những dấu hiệu của bệnh dại?

Mời bạn đọc đón xem phần 2: Những điều cần biết về vắc xin phòng dại.