1. Xơ vữa động mạch hình thành do đâu?

Quá trình xơ vữa động mạch sẽ diễn ra như thế nào, thưa BS?

TS.BS Trần Hòa trả lời: Xơ vữa động mạch là bệnh lý quan trọng được mọi người quan tâm đến ngày hôm nay. Xơ vữa động mạch là bệnh lý riêng biệt của các động mạch, trong khi tĩnh mạch không nói đến vấn đề xơ vữa.

Động mạch của con người có 3 lớp, trong đó lớp nội mạc có vai trò quan trọng đối với tình trạng xơ vữa động mạch.

Xơ vữa động mạch được gây ra bởi sự tổn thương của lớp nội mạc, từ sự tổn thương đó sẽ tích tụ nhiều tế bào, thành phần vào nội mạc và gây viêm.

Những thành phần bao gồm cholesterol, thực tế thường nghe đến vấn đề tăng mỡ trong máu, chính cholesterol máu đi vào nội mạc mạch máu, kích hoạt thêm canxi và các yếu tố viêm (đại thực bào) làm cho tình trạng viêm của lớp nội mạc kết hợp với cholesterol, canxi để tạo nên mảng xơ vữa.

Trong đời sống, mảng xơ vữa có thể sinh sôi, dày lên và làm hẹp lòng động mạch gây ra chứng xơ vữa động mạch.

2. Xơ vữa động mạch vành, động mạch nuôi não, động mạch chủ… sẽ nguy hiểm tính mạng

Như vậy, từ năm bao nhiêu tuổi mạch máu của chúng ta bắt đầu bị xơ vữa? Những mạch máu nào bị xơ vữa là đáng ngại nhất, vì sao ạ?

TS.BS Trần Hòa trả lời: Nhiều người cho rằng xơ vữa động mạch là bệnh lý của những người lớn tuổi, đây là quan điểm đúng vì bệnh tim mạch thường gặp ở nhóm bệnh nhân lớn tuổi. Tuy nhiên đến nay có rất nhiều tình huống lâm sàng và nhiều nghiên cứu cho thấy xơ vữa động mạch có gặp ở người trẻ, thậm chí là trẻ em.

Có những nghiên cứu trên tử thi tử vong không phải do các bệnh lý tim mạch, người ta đã thấy có những mảng xơ vữa xuất hiện ở người trẻ.

Tại bệnh viện bác sĩ từng gặp những người từ 20 - hơn 30 tuổi vào viện vì nhồi máu cơ tim, đột quỵ, và nguyên nhân gây ra vấn đề đó là xơ vữa động mạch. Tuy nhiên các bác sĩ không biết những mảng xơ vữa đã hình thành trên bệnh nhân trẻ tuổi từ khi nào.

Có thể nói bệnh lý xơ vữa động mạch ngày nay không còn là bệnh của người lớn tuổi mà có thể gặp ở bất kỳ độ tuổi nào. Vì vậy cần đánh động đến tất cả mọi người, từ đó có kế hoạch dự phòng, phát hiện sớm và điều trị xơ vữa động mạch.

Xơ vữa động mạch nếu ảnh hưởng đến tim sẽ trở thành nguyên nhân quan trọng có thể gây ra nhồi máu cơ tim. Do đó xơ vữa động mạch vành (động mạch nuôi tim) rất quan trọng, bên cạnh đó những động mạch nuôi não cũng đóng vai trò quan trọng không kém, thậm chí hơn. Từ những động mạch cảnh, động mạch não nếu bị xơ vữa cũng gây các biến chứng nguy hiểm cho cơ thể như đột quỵ.

Bên cạnh đó, những động mạch lớn như động mạch chủ, động mạch nuôi chi cũng có vai trò quan trọng nếu như có những biến cố xảy ra từ xơ vữa động mạch cũng có thể gây tử vong, thậm chí đột tử. 

3. Những yếu tố nguy cơ gây xơ vữa động mạch

Thực trạng xơ vữa động mạch tại Việt Nam hiện nay ra sao? Theo BS, những ai sẽ có nguy cơ xơ vữa mạch máu sớm và nhiều hơn người khác?

TS.BS Trần Hòa trả lời: Hơn 10 năm trở lại đây, vấn đề bệnh lý học tại Việt Nam đã có sự dịch chuyển. Việt Nam và các nước đang phát triển trong vùng Đông Nam Á đang phải đối mặt với các bệnh lý nặng nề về mặt tim mạch.

Theo số liệu những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở Việt Nam là các bệnh lý tim mạch, và xơ vữa động mạch đóng vai trò rất quan trọng trong nhóm bệnh lý này.

Xơ vữa động mạch có thể xảy ra với bất cứ ai, tuy nhiên những nhóm người có nhiều yếu tố nguy cơ càng dễ mắc xơ vữa động mạch, dễ mắc nhồi máu cơ tim và đột quỵ.

Trong đó, nhóm đầu tiên là người cao tuổi, càng lớn tuổi nguy cơ xơ vữa động mạch càng cao. Nam giới dễ mắc xơ vữa động mạch hơn phụ nữ và nếu những người có các lối sống không phù hợp với tim mạch rất dễ xơ vữa động mạch.

Ví dụ như những người hút thuốc lá, người không tập luyện thể dục thường xuyên, thừa cân, béo phì… gần đây còn thường nhắc đến nhóm người có bệnh tâm lý. Những bệnh lý dễ gây xơ vữa động mạch như đái tháo đường không được điều trị, tăng huyết áp không tuân thủ điều trị, người có các rối loạn mỡ trong máu (tăng cholesterol trong máu).

Hiện nay còn nói đến các yếu tố nguy cơ hiện đại mới phát hiện ra như tăng nồng độ lipoprotein (a), tỷ lệ trong dân số của thế giới và Việt Nam mắc vấn đề này khá cao, trong khi đó tỷ lệ dân số thế giới là 20% có tăng nồng độ lipoprotein (a). Bên cạnh đó còn yếu tố về mặt gen, đa gen là các yếu tố góp phần tăng xơ vữa động mạch.

Mời xem thêm: Lipoprotein(a) - Tình trạng ác tính chưa có cách điều trị gây đau tim, đột quỵ 

4. Tại sao yếu tố tâm lý xã hội góp phần đẩy nhanh xơ vữa động mạch?

TS.BS Trần Hòa trả lời: Yếu tố tâm lý xã hội rất phức tạp, đến nay vẫn chưa có nghiên cứu giải thích vì sao vấn đề này gây tăng xơ vữa động mạch. Tuy nhiên theo thống kê, những người có tình trạng rối loạn lo âu kéo dài, nặng hơn là trầm cảm, các vấn đề tâm lý như thường xuyên có trạng thái cô đơn, buồn bã sẽ làm tăng nguy cơ đột quỵ, nhồi máu cơ tim, và các bệnh lý tim mạch lên từ 2-3 lần.

Bên cạnh các bệnh lý thì các vấn đề về tâm lý xã hội góp phần rất quan trọng đối với quá trình xơ vữa động mạch.

5. Xơ vữa động mạch gây ra tình huống cấp tính và bệnh lý mạn tính có thể dẫn đến tử vong

Xơ vữa động mạch có thể gây ra những hệ lụy, biến chứng gì cho sức khỏe? Xơ vữa động mạch và gánh nặng bệnh lý tim mạch cũng có mối liên quan mật thiết ra sao?

TS.BS Trần Hòa trả lời: Xơ vữa động mạch là bệnh lý mạn tính, diễn tiến lâu dài. Bên cạnh đó bệnh lý này còn gây ra một số biến cố cấp tính, có thể vì yếu tố xơ vữa có sẵn hoặc các yếu tố viêm và làm kích hoạt các yếu tố đông máu tạo thành các cục máu đông gây các biến cố đột ngột trên lâm sàng.

Ví dụ như nhồi máu cơ tim cấp, tắc mạch máu não gây đột quỵ, xơ vữa động mạch trên những mạch máu lớn như động mạch chủ… đến một giai đoạn nhiều yếu tố góp phần vào có thể gây vỡ mạch máu. Đó là các tình huống cho thấy xơ vữa động mạch có thể gây ra các tình huống cấp tính gây tử vong cho bệnh nhân.

Bên cạnh đó xơ vữa động mạch là bệnh lý mạn tính kéo dài có thể gây ra các bệnh lý liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp dẫn tới xơ vữa mạch máu tim gây suy tim, hoặc thiếu máu các cơ quan quan trọng trong cơ thể như chân, dẫn đến hoại tử, loét chân và thậm chí cách giải quyết là cắt cụt chân.

Xơ vữa có thể âm thầm gây ra nhiều bệnh lý khác nhau cấp tính hoặc mạn tính cho người bệnh.

6. TOP 4 yếu tố ảnh hưởng sức khỏe tim mạch, tăng nguy cơ xơ vữa động mạch

Các yếu tố môi trường, thói quen sinh hoạt, lối sống làm gia tăng nguy cơ xơ vữa động mạch? Các bệnh lý nào sẽ trở thành nguy cơ của xơ vữa động mạch trong tương lai ạ?

TS.BS Trần Hòa trả lời: Đây là vấn đề quan trọng vì khi nhắc đến xơ vữa động mạch sẽ nhắc tới các bệnh lý như tăng huyết áp, đái tháo đường, mỡ trong máu cao… Tuy nhiên lối sống, môi trường, cảm xúc chiếm hơn 50% vấn đề cần giải quyết hay dự phòng xơ vữa động mạch.

Thứ nhất, đối với lối sống là những yếu tố khởi nguồn từ ban đầu giúp dự phòng hoặc điều trị xơ vữa động mạch. Ví dụ như hút thuốc lá, đây là vấn đề cần đánh động cho người dân vì thuốc lá ảnh hưởng rất nhiều đến sức khỏe chung trong đó có tim mạch, do đó cần nói không với thuốc lá.

Thứ hai, đối với vận động thể lực, việc tập luyện thể dục đều đặn góp phần giảm nguy cơ bệnh lý tim mạch do xơ vữa. Bên cạnh đó vấn đề béo phì, thừa cân không chỉ là vấn đề về mặt thẩm mỹ mà đó là bệnh lý ảnh hưởng đến sức khỏe của con người.

Trong đó cần đánh động vấn đề béo phì ngay cả đối với trẻ em, những người còn trên ghế nhà trường cần lưu ý vấn đề này từ khi còn trẻ, còn nhỏ tuổi.

Thứ ba, ngoài các vấn đề về mặt lối sống, vấn đề môi trường cũng được nhắc tới rất nhiều trong thời gian gần đây. Ô nhiễm môi trường, ô nhiễm không khí là các vấn đề ảnh hưởng lớn đến sức khỏe chung, trong đó có tim mạch và xơ vữa động mạch. Đây cũng là vấn đề của toàn cầu nên rất cần đánh động tại Việt Nam để bảo vệ môi trường, góp phần chung vào bảo vệ sức khỏe, đặc biệt là sức khỏe tim mạch.

Thứ tư, vấn đề tâm lý xã hội, cần giải quyết các vấn đề này vì đây là yếu tố ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến sức khỏe tim mạch.

>>> Phần 2: Dự phòng xơ vữa động mạch cần cho cả người khỏe mạnh và bệnh nhân, nên áp dụng suốt đời