Trầm cảm - sát thủ thầm lặng và lời cảnh tỉnh từ chuyên gia thần kinh

1. Tình hình bệnh trầm cảm hiện nay

Theo tin tức gần đây, có nhiều người bị trầm cảm, dẫn đến tự kết liễu cuộc đời mình. Khi theo dõi những tin tức này, BS có những nhận định thế nào về tình hình bệnh trầm cảm hiện nay?

BS Nguyễn Trung Nguyên - Chuyên gia Tâm lý thần kinh trả lời: Hiện nay, dù nhiều người gặp bất ổn tinh thần, số lượng đến các cơ sở chăm sóc chuyên sâu vẫn còn hạn chế.
Tâm lý e ngại, kỳ thị hoặc thiếu hiểu biết khiến họ không tìm đến sự hỗ trợ cần thiết từ chuyên gia.

Về phía các cơ sở y tế, vai trò của chăm sóc sức khỏe tinh thần trong việc đối diện với những vấn đề trầm cảm ở phạm vi phòng cấp cứu tại bệnh viện hoặc trong khoa khám bệnh cần phải hướng đến công tác chăm sóc người bệnh trong cộng đồng, tức là cần quan tâm bệnh nhân ngay cả sau khi bệnh nhân thoát khỏi cơn nguy kịch và sau khi trở về nhà.

2. Khi thăm khám cho một người đang bị trầm cảm thì cần phải trải qua quá trình như thế nào?

Một số bệnh nhân trầm cảm chia sẻ kinh nghiệm thực tế của họ và có nhận định bác sĩ khám chữa bệnh trầm cảm đang quá thiếu và yếu. Theo BS thăm khám cho người trầm cảm cần phải có những bước nào?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời: Một số cơ chế gây trầm cảm có thể kể đến như cú sốc tâm lý, thất bại trong công việc, hoặc căng thẳng kéo dài.

Khám về trầm cảm không chỉ đánh giá những bất thường về hệ thần kinh mà còn đánh giá về yếu tố tạo nên stress. Trong điều trị trầm cảm gọi là khám liên chuyên khoa.

Quy trình điều trị trầm cảm hiện nay thường bắt đầu bằng việc thăm khám, đánh giá tình trạng cảm xúc của người bệnh, sau đó bác sĩ sẽ cân nhắc kê đơn thuốc nếu cần.

Điều trị bằng thuốc là đúng hướng, nhưng vẫn chưa đầy đủ vì chỉ giải quyết phần sinh học của bệnh.

Còn về mặt tâm lý, xã hội thì cần sự góp sức của các chuyên gia tâm lý để trò chuyện giải tỏa stress ở bệnh nhân.

Do đó, cần sự phối hợp của các liên chuyên khoa cùng nhau can thiệp sẽ đạt hiệu quả điều trị trầm cảm.

Quy trình khám về mặt thực thể, thần kinh đánh giá dựa trên quan sát bên ngoài của người bệnh và cần một tiêu chuẩn chẩn đoán là DSM-5 hoặc theo ICD 10 để chẩn đoán về bệnh lý trầm cảm hay rối loạn trầm cảm.

Có những giai đoạn trầm cảm nặng, xuất hiện các vấn đề về hoang tưởng hay những triệu chứng loạn thần thì cần có sự phối hợp các bác sĩ thần kinh, tâm thần kết hợp chung trong việc điều trị cùng với liệu pháp tâm lý thì người bệnh sẽ mau chóng phục hồi.

3. Điều trị cho người trầm cảm sau khi đã cứu sống

Rất nhiều người không được chẩn đoán trầm cảm, cho tới khi họ được đưa đi cấp cứu vì uống quá nhiều thuốc. Hiện nay ở nhiều địa phương không dễ gặp được BS chuyên khoa Tâm thần kinh. Vậy người nhà và các BS cấp cứu có thể làm gì cho bệnh nhân sau khi đã cứu sống họ?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời: Thực tế, những trường hợp tự sát liên quan đến sức khỏe tâm thần nếu chỉ dừng lại ở đội ngũ cấp cứu bao gồm các bác sĩ về hồi sức, tim mạch, ngoại tổng quát thì chưa đủ.

Những bệnh viện đa khoa lớn có khoa tâm thần, khoa tâm lý lâm sàng thì luôn có đội ngũ chuyên gia tâm lý có thể hỗ trợ khoa cấp cứu. Tuy nhiên mô hình hỗ trợ này không phải tất cả các bệnh viện đều có, đặc biệt là bệnh viện tuyến dưới.

Khi cấp cứu những trường hợp tự sát, sau khi bệnh nhân qua cơn nguy kịch, bác sĩ sẽ giới thiệu người bệnh đến bệnh viện có chuyên khoa về tâm lý, tâm thần. Bác sĩ cấp cứu chỉ dừng lại ở việc giới thiệu bệnh nhân đi lên tuyến trên để khám nhưng thiếu cơ chế giám sát để biết chắc chắn người bệnh có thực hiện việc thăm khám điều trị tiếp tục.

Do đó, mô hình bác sĩ gia đình tại một số hệ thống y tế đang được triển khai. Đây là mô hình thiết thực giúp các bệnh viện tuyến dưới giải quyết được vấn đề về chuyển gửi, giám sát người bệnh có nguy cơ tự sát.

Các bác sĩ gia đình sẽ nắm rõ tình trạng người bệnh và hỗ trợ trong việc thúc đẩy giám sát đưa bệnh nhân tiếp tục thăm khám điều trị ở bệnh viện tuyến trên.

4. Điều trị trầm cảm cần phối hợp đa ngành, đa chuyên khoa và sự chung tay của cộng đồng

Khi một cá nhân đang bị trầm cảm, việc điều trị sẽ bao gồm những phương pháp phối hợp liên chuyên khoa cụ thể ra sao?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời: Khi điều trị trầm cảm, bác sĩ sẽ điều trị toa thuốc, điều trị tâm lý hoặc điều trị kết hợp giữa tâm lý và thuốc uống cho bệnh nhân.

Tuy nhiên, càng có nhiều phương pháp thì sẽ không có một phương pháp tối ưu. Do đó, điều trị phải hướng đến việc phối hợp các phương pháp với nhau.

Trong phác đồ điều trị, điều trị sức khỏe tâm thần là điều trị đa ngành, đa chuyên khoa.

Không chỉ dừng lại ở việc bác sĩ thần kinh, tâm thần, chuyên gia tâm lý thăm khám mà còn mở rộng điều trị trong cộng đồng với công tác xã hội.

Trong đó, có vai trò của các nhà xã hội học và các nhà giáo dục. Họ hỗ trợ cho người bệnh trang bị những kỹ năng bản lĩnh đối diện với khó khăn, vượt qua những yếu tố stress, những biến cố trong cuộc sống.

Cần nhìn nhận trầm cảm không phải chỉ là một bệnh lý đơn thuần về phương diện y khoa mà là một tình trạng của sức khỏe tâm thần. Và việc điều trị cần đòi hỏi đa chuyên khoa, đa ngành và sự chung tay của cộng đồng.