Rối loạn nuốt sau đột quỵ: Có thể phục hồi nếu can thiệp kịp thời

1. Rối loạn nuốt là gì và vì sao cần quan tâm?

Thưa bác sĩ, rối loạn nuốt là gì và vì sao đây là một vấn đề quan trọng?

TS Lê Khánh Điền - Trưởng khoa Phục hồi chức năng, Bệnh viện An Bình (TPHCM) trả lời: 

Rối loạn nuốt không phải là một bệnh lý độc lập mà là một tình trạng đặc trưng bởi sự gián đoạn chức năng nuốt. Điều này có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau:

- Bất thường cấu trúc ở vùng hầu họng, chẳng hạn như khối u hoặc sự chèn ép từ bên trong.

- Vấn đề thần kinh điều khiển chức năng nuốt, có thể bị ảnh hưởng bởi các bệnh lý như đột quỵ hoặc chấn thương sọ não.

- Nhiễm trùng vùng hầu họng cũng có thể gây ra rối loạn nuốt.

Ngoài ra, xạ trị ung thư cũng có thể gây ra những vấn đề như hội chứng khít hàm, khô miệng, làm giảm khả năng nhai nuốt của người bệnh.

Nhai nuốt là một chức năng cơ bản trong quá trình tiêu hóa và duy trì sức khỏe tổng thể. Vì vậy, khi chức năng này bị rối loạn, việc can thiệp điều trị phục hồi là rất quan trọng và cần được thực hiện sớm để ngăn ngừa các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng khác.

2. Cơ chế hoạt động của chức năng nuốt

Những nguyên nhân dẫn đến việc người bệnh bị rối loạn nuốt sau đột quỵ là gì?

TS Lê Khánh Điền trả lời:

Rối loạn nuốt có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm các bệnh lý hoặc các vấn đề rối loạn khác. Tuy nhiên, trong bài viết này, chúng ta sẽ tập trung vào rối loạn nuốt sau đột quỵ.

Quá trình nuốt tưởng chừng đơn giản nhưng lại do hệ thần kinh trung ương điều khiển với sự phối hợp của nhiều cơ quan. Nó gồm ba giai đoạn chính: giai đoạn miệng (nhai, đưa thức ăn về sau họng), giai đoạn hầu (đưa thức ăn vào thực quản) và giai đoạn thực quản (đẩy thức ăn xuống dạ dày). Trong đó, giai đoạn đầu là chủ động, hai giai đoạn sau do hệ thần kinh tự động đảm nhiệm. 

Ở bệnh nhân đột quỵ, vùng não điều khiển các giai đoạn này có thể bị tổn thương, dẫn đến suy giảm khả năng điều phối động tác nuốt. Hậu quả là bệnh nhân dễ sặc, nghẹn - rất nguy hiểm nếu không kiểm soát sớm.

3. Phương pháp phục hồi chức năng đối với bệnh nhân rối loạn nuốt

Nhờ TS giải thích cụ thể hơn về vai trò của PHCN đối với bệnh nhân có tình trạng rối loạn nuốt?

TS Lê Khánh Điền trả lời:

Phục hồi chức năng (PHCN) giúp bệnh nhân lấy lại khả năng nuốt an toàn, phòng ngừa biến chứng, cải thiện dinh dưỡng và chất lượng sống. Với rối loạn nuốt sau đột quỵ, việc phục hồi cần phối hợp đa chuyên khoa - thần kinh, tai mũi họng, tiêu hóa, dinh dưỡng và PHCN. 

Tùy thuộc vào nguyên nhân gây rối loạn nuốt, bác sĩ ở các chuyên khoa phù hợp sẽ đóng vai trò chính trong việc điều trị.

Trong quá trình PHCN, một số phương pháp thường áp dụng bao gồm:

- Hướng dẫn nguyên tắc ăn uống an toàn: Đây là bước đầu tiên và vô cùng quan trọng. Hướng dẫn bệnh nhân ăn chậm, đúng tư thế, lựa chọn thức ăn phù hợp để tránh sặc.

- Tập vận động cơ nuốt: Các bài tập có thể đơn giản hoặc phức tạp, bao gồm việc sử dụng thức ăn hoặc thức uống trong các bài tập, bác sĩ sẽ hướng dẫn để đảm bảo tính khoa học và hiệu quả.

- Kích thích điện: Sử dụng dòng điện kích thích phản xạ nuốt.

- Kích thích từ trường xuyên sọ: Cũng là một phương pháp hiện đại đang được áp dụng để giúp bệnh nhân PHCN nuốt.

4. Điều trị rối loạn nuốt tại Khoa Phục hồi chức năng, Bệnh viện An Bình

Khoa Phục hồi chức năng của Bệnh viện An Bình đang áp dụng những phương pháp điều trị nào để hỗ trợ bệnh nhân lấy lại khả năng nuốt?

TS Lê Khánh Điền trả lời:

Chúng tôi thực hiện đánh giá chức năng nuốt ngay từ giai đoạn sớm sau đột quỵ, kết hợp cùng bác sĩ thần kinh, tai mũi họng và dinh dưỡng.

Khoa Phục hồi chức năng của Bệnh viện An Bình đang áp dụng những phương pháp đã được y học ghi nhận là hiệu quả, bao gồm:

- Tập các nhóm cơ chuyên biệt trong nuốt.

- Tập bù trừ - điều chỉnh tư thế, kỹ thuật nuốt thích hợp với từng mức độ rối loạn.

- Kích thích điện điều trị, được chỉ định sau khi đánh giá kỹ lưỡng.

Điều quan trọng là mỗi phương pháp đều phải được cá thể hóa, phù hợp với từng bệnh nhân để đạt hiệu quả tối ưu.

5. Yếu tố quyết định khả năng hồi phục của bệnh nhân rối loạn nuốt

Vậy, những yếu tố nào sẽ quyết định khả năng hồi phục của một bệnh nhân bị rối loạn nuốt, thưa TS?

TS Lê Khánh Điền trả lời:

Khả năng hồi phục phụ thuộc vào:

- Nguyên nhân gây rối loạn nuốt: Với rối loạn nuốt do đột quỵ hoặc chấn thương sọ não, cần sự can thiệp của bác sĩ nội thần kinh và ngoại thần kinh điều trị các vấn đề này cùng với việc PHCN nuốt (Nếu nguyên nhân là trào ngược dạ dày (GERD), cần sự phối hợp với bác sĩ tiêu hóa để điều trị).

- Vị trí tổn thương não: Đối với bệnh nhân đột quỵ, tổn thương ở vùng thân não thường gây rối loạn nuốt nặng và hồi phục khó khăn hơn.

- Tuổi tác, sức khỏe nền và tinh thần bệnh nhân: Người trẻ, ít bệnh nền, ý chí tốt và có sự hỗ trợ từ gia đình thường hồi phục tốt hơn.

Tóm lại, tiên lượng phục hồi phụ thuộc vào nguyên nhân gây rối loạn nuốt, vị trí tổn thương não, tuổi tác, sức khỏe nền, và sự chăm sóc. Những yếu tố này cần được đánh giá kỹ lưỡng để có hướng điều trị phù hợp và hiệu quả.

6. Khó khăn trong điều trị rối loạn nuốt

Theo TS, điều khó khăn nhất khi điều trị rối loạn nuốt, đặc biệt là bệnh nhân không được hỗ trợ kịp thời hoặc không tuân thủ?

TS Lê Khánh Điền trả lời: 

Việc điều trị rối loạn nuốt, đặc biệt là khi bệnh nhân không được hỗ trợ kịp thời hoặc không tuân thủ theo chỉ định, luôn là một thử thách lớn. Mọi bệnh lý hay rối loạn, nếu không được điều trị sớm và đúng cách, sẽ gặp khó khăn trong việc phục hồi.

Theo tôi, kiến thức và nhận thức của cộng đồng về bệnh lý này vẫn còn hạn chế, và đây là một trong những nguyên nhân chính khiến bệnh nhân thường phát hiện bệnh quá muộn, dẫn đến khó khăn trong việc điều trị và phục hồi.

Một yếu tố quan trọng khác là sự kiên trì trong quá trình điều trị. Không có phương pháp nào là "thần dược", mà luôn cần sự nỗ lực không ngừng. Đặc biệt là đối với những bệnh nhân sau đột quỵ, quá trình phục hồi sẽ cần thời gian dài và sự kiên nhẫn.

Thử thách lớn nhất trong việc điều trị rối loạn nuốt là ý chí của bệnh nhân, sự hợp tác giữa bệnh nhân, gia đình và đội ngũ y tế.

7. Một trường hợp hồi phục thành công sau khi điều trị tại Bệnh viện An Bình

TS có thể chia sẻ vài trường hợp, bệnh nhân đã vượt qua rối loạn nuốt, phục hồi lại khả năng nuốt bình thường khi được điều trị tại Khoa Phục hồi chức năng, Bệnh viện An Bình?

TS Lê Khánh Điền trả lời:

Chúng tôi từng tiếp nhận một bệnh nhân nam lớn tuổi từ tỉnh xa, bị đột quỵ tổn thương nghiêm trọng vùng điều khiển nuốt. Ban đầu, bệnh nhân quá yếu, phải nằm một chỗ, ông không thể nuốt được ngay cả nước bọt, dễ sặc, suy dinh dưỡng, nguy cơ nhiễm trùng cao. 

Để giải quyết tình hình, các bác sĩ tại Bệnh viện An Bình tiến hành phục hồi phối hợp đa chuyên khoa: đảm bảo dinh dưỡng, tập luyện cơ nuốt, áp dụng các kỹ thuật điều trị hiện đại.

Sau vài tháng kiên trì, bệnh nhân không chỉ có thể nuốt an toàn mà còn tự đi lại, nói chuyện rôm rả, tự quay lại khoa để hỏi thăm các bác sĩ, điều này chứng tỏ quá trình phục hồi đã đạt được 80%, vượt xa kỳ vọng ban đầu. Đó là động lực lớn cho chúng tôi tiếp tục công việc này.