Giải mã những hiểu lầm tai hại về đột quỵ mà người Việt thường mắc phải

1. Không chỉ huyết áp cao mới gây đột quỵ

Nhiều người cho rằng huyết áp cao mới dễ bị đột quỵ, còn huyết áp thấp bẩm sinh thì không lo. Điều này có đúng không, thưa BS? 

ThS.BS Hồ Hữu Thật - Trưởng khoa Nội Thần kinh, Bệnh viện An Bình (TPHCM):

Quan niệm đó là sai. Tăng huyết áp đúng là có mối liên quan chặt chẽ với nguy cơ đột quỵ, và những người mắc bệnh này trong cộng đồng cần được quan tâm, theo dõi và điều trị đúng cách để đưa huyết áp về mức bình thường, từ đó giảm thiểu hoặc ngăn ngừa nguy cơ đột quỵ.

Tuy nhiên, đột quỵ không chỉ do tăng huyết áp. Còn có nhiều yếu tố nguy cơ khác có thể dẫn đến tình trạng này, chẳng hạn như rung nhĩ gây hình thành cục máu đông di chuyển lên não, bệnh van tim bẩm sinh hoặc mắc phải, làm tăng nguy cơ thuyên tắc từ tim lên não.

Ở những bệnh nhân này, huyết áp có thể bình thường hoặc thấp (chẳng hạn 90/60 mmHg hoặc 100/60 mmHg), nhưng nguy cơ đột quỵ vẫn cao, thậm chí rất cao.

Vì vậy, quan niệm “chỉ người tăng huyết áp mới bị đột quỵ, còn huyết áp thấp thì an toàn” là hoàn toàn sai lầm. Để phòng ngừa hiệu quả, người dân cần tầm soát toàn diện hơn, xem xét nhiều yếu tố nguy cơ khác nhau chứ không chỉ dựa vào chỉ số huyết áp.

2. Đột quỵ xuất huyết não có nguy hiểm hơn nhồi máu não?

Có thông tin cho rằng đột quỵ xuất huyết não nguy hiểm hơn nhồi máu não, bởi tỷ lệ tử vong và tàn phế cao hơn. Xin hỏi BS, thực hư thông tin này thế nào?

ThS.BS Hồ Hữu Thật trả lời:

Câu nhận định này tạm hiểu là đúng một phần, vì tỷ lệ tử vong chung do xuất huyết não thường cao hơn nhồi máu não. Tuy nhiên, đây không phải yếu tố quan trọng nhất để đánh giá tiên lượng bệnh nhân.

Quan trọng hơn cả là mức độ của đột quỵ. Ví dụ, một trường hợp xuất huyết não nhẹ, ổ xuất huyết nhỏ chỉ khoảng 5-10 ml, có thể gây triệu chứng nhẹ, ít ảnh hưởng đến tính mạng. Ngược lại, nếu nhồi máu não xảy ra ở vị trí tắc mạch lớn như động mạch cảnh trong hoặc động mạch não giữa, những vùng “then chốt”, bệnh nhân vẫn có thể hôn mê và tử vong sớm, dù là thể nhồi máu.

Ngoài ra, nhiều yếu tố khác cũng ảnh hưởng đến tiên lượng, như mức độ nặng của đột quỵ, bệnh nền đi kèm (tim mạch, tiểu đường, huyết áp…), hay tình trạng sức khỏe tổng thể của người bệnh. 

Do đó, không thể khẳng định tuyệt đối rằng xuất huyết não luôn nguy hiểm hơn nhồi máu não.

3. Trích máu ở đầu ngón tay có giúp cấp cứu đột quỵ?

Nhiều người truyền tai nhau, đột quỵ là do máu dồn lên não, lúc này áp lực trong mạch máu tăng cao, nếu chích máu ở một số vị trí như dái tai, đầu ngón tay... sẽ giúp giảm áp lực máu lên não. Hành động này có thực sự giúp ích trong cấp cứu đột quỵ không, thưa BS?

ThS.BS Hồ Hữu Thật trả lời:

Đây là một quan niệm sai lầm nhưng vẫn còn tồn tại khá phổ biến trong cộng đồng. Trong quá trình điều trị, tôi vẫn gặp những bệnh nhân nhập viện với các đầu ngón tay bị sưng, thậm chí tổn thương do người thân tự ý trích máu vì tin rằng có thể “hạ áp” khi bị đột quỵ.

Khi xảy ra đột quỵ, điều cần làm là theo dõi huyết áp, mức độ tỉnh táo của bệnh nhân và nhanh chóng gọi cấp cứu, hoặc liên hệ các trạm cấp cứu vệ tinh để đưa người bệnh đến cơ sở y tế có khả năng điều trị đột quỵ cấp.

Việc trích máu ở đầu ngón tay hay dái tai không giúp giảm áp lực máu lên não, vì không phù hợp với cơ chế sinh lý bệnh học của đột quỵ và không có bất kỳ bằng chứng khoa học nào chứng minh hiệu quả. Đây chỉ là một kinh nghiệm dân gian truyền miệng, hoàn toàn sai và có thể gây hại.

4. Phát hiện túi phình mạch máu não, có cần loại bỏ ngay để tránh vỡ?

Vậy nếu có túi phình mạch máu não thì nên loại bỏ nó càng sớm càng tốt, chứ nếu vỡ e rằng cứu không kịp, có đúng không ạ?

ThS.BS Hồ Hữu Thật trả lời:

Câu hỏi này cần được làm rõ trước khi kết luận đúng hay sai. Đúng là túi phình động mạch não là một bệnh lý mạch máu tương đối phổ biến, và khi vỡ sẽ rất nguy hiểm, gây ra xuất huyết khoang dưới nhện, một thể bệnh có thể gây đau đầu dữ dội, tăng áp lực nội sọ và nguy cơ tử vong cao.

Tuy nhiên, không phải tất cả túi phình đều cần loại bỏ. Các bác sĩ sẽ phân tầng và đánh giá túi phình dựa trên kích thước, vị trí và tình trạng đã vỡ hay chưa vỡ.

Nếu túi phình nhỏ (dưới 5 mm) và chưa vỡ, các nghiên cứu cho thấy việc can thiệp sớm không mang lại lợi ích rõ ràng so với theo dõi định kỳ. Trong trường hợp này, kiểm soát huyết áp ổn định là yếu tố quan trọng nhất, vì tăng huyết áp là nguyên nhân hàng đầu làm tăng nguy cơ vỡ túi phình. Bệnh nhân cần tái khám và chụp kiểm tra mạch máu não định kỳ 6-12 tháng/lần để theo dõi diễn tiến.

Chỉ khi túi phình có dấu hiệu to lên, thay đổi hình dạng hoặc nguy cơ vỡ cao, bác sĩ mới chỉ định can thiệp.

Tóm lại, không phải phát hiện túi phình là phải mổ hay loại bỏ ngay. Quyết định điều trị cần dựa trên kích thước, tình trạng túi phình và yếu tố nguy cơ đi kèm, trong đó kiểm soát huyết áp vẫn là biện pháp quan trọng hàng đầu giúp giảm nguy cơ vỡ túi phình và bảo vệ não hiệu quả.

5. Giờ vàng trong cấp cứu đột quỵ: Càng sớm càng tốt, tuyệt đối không chần chừ

Giờ vàng đột quỵ là 3 - 4,5 giờ đầu. Chính vì thế, nhiều người chủ quan cho rằng, nếu nhà gần bệnh viện, có thể đến kịp giờ vàng thì không cần gấp gáp?

ThS.BS Hồ Hữu Thật trả lời: 

Hiện nay, trong điều trị đột quỵ cấp, có hai “mốc giờ vàng” khác nhau mà người dân cần biết: 

- 4 giờ 30 phút đầu tiên: áp dụng cho thuốc tiêu sợi huyết đường tĩnh mạch (thuốc tan cục máu đông).

- Trong vòng 24 giờ: dành cho can thiệp lấy huyết khối bằng dụng cụ cơ học (còn gọi là lấy huyết khối nội mạch).

Tuy nhiên, việc áp dụng phương pháp nào, dùng thuốc tiêu huyết khối hay lấy huyết khối cơ học, còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau, và bác sĩ chuyên khoa sẽ là người quyết định.

Quan điểm cho rằng “Tôi phát hiện sớm, mới 30 - 45 phút, còn dư thời gian nên từ từ tới bệnh viện” là hoàn toàn sai. Cứ mỗi phút trôi qua, hàng triệu tế bào thần kinh trong não bị chết và không thể cứu sống lại được.

Do đó, ngay cả khi phát hiện rất sớm, chỉ vài chục phút sau khởi phát, người bệnh vẫn phải được đưa đến bệnh viện càng nhanh càng tốt để có cơ hội điều trị tái thông mạch máu hiệu quả nhất.

Nếu đến trễ, cơ hội phục hồi sẽ giảm đi rất nhiều, vì sau các mốc thời gian nói trên, những phương pháp điều trị đặc hiệu sẽ không còn hiệu quả.

6. Vận chuyển bệnh nhân đột quỵ có cần tránh dằn xóc?

Bệnh nhân đột quỵ khi đi xe cấp cứu hay được đẩy trên băng ca, nếu bị dằn xóc nhiều thì đột quỵ nhẹ cũng thành nặng, liệu có đúng, thưa BS?

ThS.BS Hồ Hữu Thật trả lời:

Nhận định này có phần hợp lý. Khi vận chuyển bệnh nhân đột quỵ cẩn nhẹ nhàng, hạn chế dằn xóc quá nhiều.

7. Sau đột quỵ có cần nằm im tuyệt đối?

Có phải sau đột quỵ, người bị xuất huyết não nên nằm im để tránh chảy máu thêm, còn người bị nhồi máu não (không phải vỡ mạch máu) thì không cần nằm im như vậy?

ThS.BS Hồ Hữu Thật trả lời:

Câu này thì cần được làm rõ thêm, vì không thể tách rời hoàn toàn giữa nhồi máu não và xuất huyết não như vậy được.

Thực tế, việc người bệnh có cần nằm yên hay được vận động sớm còn tùy thuộc vào mức độ nặng của cơn đột quỵ, chứ không phụ thuộc hoàn toàn vào thể bệnh.

Ví dụ, dù là nhồi máu não hay xuất huyết não, nếu mức độ nhẹ, bệnh nhân vẫn có thể vận động sớm, tập phục hồi chức năng tay chân từ sớm để hạn chế biến chứng liệt.

Ngược lại, nếu đột quỵ ở mức độ nặng, thì trong 24 giờ đầu hoặc vài ngày đầu tiên, người bệnh cần được hồi sức tích cực, hạn chế di chuyển và xoay trở các tư thế bất lợi, nhằm đảm bảo an toàn và ổn định tình trạng.

8. Đột quỵ có thể tái phát và nặng hơn lần đầu

Xin hỏi BS, có đúng là bị đột quỵ một lần rồi vẫn có thể đột quỵ lần nữa, và lần sau nặng hơn lần trước?

ThS.BS Hồ Hữu Thật trả lời:

Câu này có thể nhận định là khá đúng và chính xác. Những cơn đột quỵ xảy ra ở lần sau thường nặng nề hơn, vì cơ thể người bệnh đã có nền tổn thương mạch máu và não bộ từ trước.

Do đó, khi đã từng bị đột quỵ, người bệnh cần đặc biệt quan tâm đến việc điều trị phòng ngừa đột quỵ thứ phát - hiểu đơn giản là ngăn không cho đột quỵ tái phát. Bởi vì khi bị lại lần nữa, mức độ tổn thương thường nghiêm trọng hơn rất nhiều, nguy cơ tàn phế và tử vong cũng cao hơn.

9. Sau 6 tháng, bệnh nhân đột quỵ còn cơ hội hồi phục không?

Thưa BS, có đúng là qua 6 tháng thì những di chứng của đột quỵ không còn hy vọng cải thiện?

ThS.BS Hồ Hữu Thật trả lời:

Nhận định này không chính xác. Dù giai đoạn phục hồi mạnh nhất là 3 tháng đầu, nhưng sau 6 tháng, các tế bào não vẫn còn cơ hội phục hồi, chỉ là tốc độ hồi phục sẽ chậm hơn so với giai đoạn đầu.

Hiện nay, phục hồi chức năng sau đột quỵ đang được chú trọng rất nhiều, cả trên thế giới lẫn tại Việt Nam. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng người bệnh vẫn có thể cải thiện sau 1 năm, thậm chí 2 năm nếu được tập luyện phục hồi chức năng và vật lý trị liệu đúng cách.

Tại Bệnh viện An Bình, Khoa Phục hồi chức năng được đầu tư mạnh, phối hợp chặt chẽ với Khoa Đột quỵ, giúp nhiều bệnh nhân cải thiện rõ rệt về ngôn ngữ (âm ngữ trị liệu) và vận động (vật lý trị liệu), sớm đi lại, giao tiếp và hòa nhập cuộc sống.

Tóm lại: quá trình hồi phục sau đột quỵ không dừng lại ở 6 tháng đầu, mà có thể tiếp diễn lâu dài, nếu người bệnh kiên trì điều trị và phục hồi chức năng đúng hướng.