Nhịn ăn, massage, trà giảm mỡ...: Những ngộ nhận phổ biến trong hành trình giảm cân

1. Cứ 8 người trên thế giới thì có 1 người phải sống chung với béo phì

Thưa BS, BS có thể chia sẻ về thực trạng béo phì hiện nay và nêu một vài con con số thống kê đáng lưu ý để khán giả có cái nhìn tổng quan hơn?

BS Bùi Lê Nhật Tiên - Chuyên khoa Y học dự phòng - Nội Tổng quát, Phòng khám Bernard trả lời: Trước đây, béo phì không được công nhận là bệnh lý. Nhưng gần đây, sau khi thấy được hậu quả của tình trạng này cũng như thu thập đầy đủ dữ liệu từ các nghiên cứu, các tổ chức y tế đã nhận thấy đây là một vấn nạn toàn cầu.

Đã đến lúc cảnh báo về béo phì là một bệnh mạn tính, phức tạp, đa yếu tố, đòi hỏi phải được quản lý và điều trị lâu dài.

Theo số liệu thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), năm 2022 có khoảng 2,5 tỷ người trưởng thành (từ 18 tuổi trở lên) bị thừa cân. Trong số đó, 890 triệu người sống chung với béo phì, tương đương cứ 8 người trên thế giới thì có 1 người phải sống chung với béo phì.

Nhìn chung, khoảng hơn 40% người trưởng thành trên thế giới bị thừa cân và 16% bị béo phì.

So sánh với các nước trong khu vực Đông Nam Á, tỷ lệ người bị thừa cân tại Việt Nam vẫn đang thấp hơn mặt bằng chung. Một khảo sát năm 2016 cho thấy, tỷ lệ người béo phì ở Việt Nam chỉ 2 - 3%, thấp hơn nhiều so với Malaysia (15%), Thái Lan (10%).

Tuy nhiên, tỷ lệ này đang có tốc độ gia tăng rất nhanh trong thời gian gần đây. Đến năm 2020, ghi nhận khoảng 10% người Việt Nam có thừa cân, béo phì.

2. 30% khách hàng đến Phòng khám Bernard có tình trạng thừa cân

Phòng khám Bernard thường xuyên tiếp nhận các khách hàng, bệnh nhân có cân nặng vượt mức bình thường không ạ?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời: Phòng khám Bernard có triển khai hệ thống truy xuất và theo dõi mô hình bệnh tật tại cơ sở. Chúng tôi đã dành nhiều thời gian để theo dõi nhóm bệnh lý béo phì.

Theo nghiên cứu khảo sát nội bộ của Phòng khám Bernard, được thực hiện trên 30.000 người trưởng thành sinh sống và làm việc tại TPHCM và các tỉnh lân cận đến khám, tỷ lệ thừa cân/béo phì là 30% và 5%. Các trường hợp ghi nhận đa số ở người trẻ, với 70% trong số đó dưới 40 tuổi.

Nhu cầu điều trị bệnh lý béo phì ngày càng nhiều, đặc biệt ở các thành phố lớn. Đặc biệt, tỷ lệ béo phì ở nhóm thanh thiếu niên và trẻ em có tốc độ gia tăng rất nhanh.

3. “Ăn nhiều thì béo”, hay còn nguyên nhân nào khác?

Chúng ta thường nghe nói rằng “ăn nhiều thì béo”, nhưng thực tế có những người ăn ít vẫn tăng cân, trong khi có người ăn rất nhiều mà vẫn giữ được vóc dáng. Vậy nguyên nhân thực sự gây thừa cân, béo phì là gì?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời: Thừa cân béo phì là một bệnh lý phức tạp liên quan đến nhiều yếu tố. Có thể nói, đây là một chuỗi vòng xoắn các bệnh lý có liên quan với nhau, đặc biệt là bệnh lý chuyển hóa.

Theo nguyên tắc chung, việc tăng cân là do dư thừa năng lượng (calo nạp vào > calo tiêu hao). Lượng calo tồn đọng này bắt đầu tích lũy trong cơ thể, dẫn đến tình trạng thừa cân, béo phì.

Chúng ta cũng cần thay đổi quan niệm không đúng, cho rằng đây chỉ là bệnh do lối sống không lành mạnh, thiếu ý chí hay là yếu tố nguy cơ của bệnh lý khác. Trên thực tế, tình trạng thừa cân béo phì phần lớn do lối sống, dinh dưỡng như tiêu thụ nhiều chất béo, thức ăn đồ uống ngọt, ít vận động.

Tuy nhiên, vẫn có những nguyên nhân do gen, tâm lý xã hội hoặc các yếu tố như thần kinh, chuyển hóa nội tiết, môi trường, thiếu ngủ, dùng thuốc điều trị tâm thần, corticoid...

Bệnh nhân cần được thăm khám, đánh giá đầy đủ đề có phương án tiếp cận điều trị phù hợp.

4. Bệnh nhân thừa cân béo phì có những nguy cơ nào về sức khỏe?

Béo phì không chỉ ảnh hưởng đến ngoại hình mà còn tác động trực tiếp đến sức khỏe. BS có thể phân tích những nguy cơ sức khỏe mà người thừa cân, béo phì có thể phải đối mặt?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời: Các bệnh lý mà người thừa cân béo phì có thể mắc thường tập trung vào một số nhóm như:

- Rối loạn chuyển hóa, đặc biệt là rối loạn chuyển hóa mỡ. Người bị thừa cân béo phì có nguy cơ cao mắc các bệnh lý rối loạn lipid máu, đái tháo đường, tăng huyết áp, gout do tăng axit uric máu...

- Bệnh cơ xương khớp, đặc biệt là khớp gối: Nguy cơ mắc thoái hóa khớp gối tỷ lệ thuận với mức độ béo phì, do tăng áp lực, trọng lượng cơ thể. Ngoài ra, người thừa cân béo phì còn đối diện với đau cột sống thắt lưng.

- Ngưng thở khi ngủ.

- Các bệnh lý suy giảm nội tiết tố, tăng nguy cơ vô sinh, nguy cơ buồng trứng đa nang (PCOS). Nam giới béo phì nặng hoặc béo phì từ nhỏ còn có hệ quả suy giảm chức năng tình dục và giảm ham muốn.

5. Nhịn ăn để giảm cân: lợi bất cập hại

Nhiều người nghĩ rằng cứ nhịn ăn là giảm cân nhanh, một số khác lại cắt giảm hoàn toàn tinh bột và chất béo trong bữa ăn. Dưới góc độ y khoa, những phương pháp này có thể gây ra những ảnh hưởng gì đến cơ thể?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời: Từ kinh nghiệm thực tế trên các bệnh nhân đến Phòng khám Bernard, chúng tôi nhận ra một điều: Có những người chưa đến mức chẩn đoán béo phì, hoặc do chưa ưng ý với vóc dáng hiện tại, họ đã vội vàng tìm phương pháp giảm cân.

Điều đầu tiên cần lưu ý, tình trạng thừa cân, béo phì là hoàn toàn khác nhau, và phải được chẩn đoán bởi bác sĩ chuyên khoa. Béo phì là bệnh, có thể phải dùng thuốc điều trị. Bên cạnh đó, bệnh nhân phải theo dõi sát các chỉ số đặc hiệu.

Nếu đã xác định được bản thân có tình trạng thừa cân béo phì, làm thế nào để cải thiện? Có nhiều phương pháp giảm cân, phương phá nào cũng có ưu và nhược điểm. Phương pháp giảm cân phải tùy thuộc vào căn nguyên của bệnh và việc nhịn ăn phải phù hợp với thể trạng, lối sống của bệnh nhân.

Nhịn ăn có thể giảm được cân, tuy nhiên cũng dựa vào nguyên lý thâm hụt calo (calo nạp vào < calo tiêu hao). Tuy nhiên, đây là phương pháp giảm cân không bền vững.

Nhịn ăn để giảm cân trong thời gian dài có thể:

- Giảm tốc độ trao đổi chất: Cơ thể giảm tốc độ trao đổi chất để tiết kiệm năng lượng, dẫn đến việc đốt cháy calo chậm hơn.

- Mất cơ bắp: Khi thiếu năng lượng, cơ thể có thể sử dụng cơ bắp làm nguồn năng lượng, dẫn đến mất khối lượng cơ và giảm sức mạnh.

- Thiếu hụt dinh dưỡng: Nhịn ăn có thể dẫn đến thiếu hụt các vitamin và khoáng chất cần thiết, ảnh hưởng đến chức năng của các cơ quan trong cơ thể. Ví dụ: Kiêng hoàn toàn chất béo sẽ làm giảm khả năng hấp thụ các loại vitamin tan trong dầu (A, E, D và K); kiêng hoàn toàn tinh bột sẽ khiến não không còn linh hoạt, giảm tập trung, dễ cáu gắt...

- Rối loạn tiêu hóa: táo bón, viêm loét dạ dày...

Ngoài ra, việc bỏ bữa sáng - một hình thức nhịn ăn phổ biến - có thể gây mệt mỏi, giảm khả năng tập trung và tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch.

Giả sử việc nhịn ăn giúp bạn đạt đến cân nặng mục tiêu, việc duy trì chế độ ăn khắc nghiệt này là điều vô cùng khó khăn.

Nên nhớ, chúng ta không thể bị béo phì chỉ trong 1, 2 tháng mà là một quá trình tích trữ mỡ lâu dài. Do đó, để đối phó với căn bệnh này cũng cần thời gian. Giảm cân và duy trì cân nặng thực sự là một cuộc chiến lâu dài!

6. Trà, cà phê, kẹo giảm cân có thực sự hiệu quả?

Câu hỏi khán giả: Gần đây tôi có sử dụng một loại trà giảm cân được quảng cáo là giúp giảm 3-5kg trong 1 tuần. Ban đầu tôi thấy hiệu quả, nhưng sau đó cơ thể rất mệt mỏi, tim đập nhanh và hay chóng mặt. Tôi lo lắng không biết có nên tiếp tục dùng hay dừng lại.

- Nhờ BS giải thích thêm, cơ chế giảm cân của những sản phẩm trà - cà phê - kẹo giảm cân này là gì, có thực sự giúp giảm cân hay chỉ là hiệu ứng tạm thời? Và chúng có thực sự an toàn như quảng cáo, thưa BS?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời: Các sản phẩm trà thảo mộc giảm cân được bán tràn lan trên nhiều kênh thương mại điện tử, người dân có thể dễ dàng mua được. Bên cạnh đó còn có các loại cà phê, kẹo được quảng cáo có khả năng hỗ trợ giảm cân nhanh chóng. Tuy nhiên, hiệu quả thực sự và độ an toàn của chúng cần được xem xét kỹ lưỡng.

Một số sản phẩm dán mác hỗ trợ giảm cân nhưng trong thành phần có các chất lợi tiểu. Thay vì giảm mỡ, người dùng chỉ thải lượng nước trong cơ thể, từ đó giảm cân nặng. Một số vận động viên cũng thường sử dụng chế độ cắt nước trước khi lên sàn thi đấu để giảm cân.

Bên cạnh đó, trong thành phần của các sản phẩm này có thể chứa các hoạt chất chưa được chứng nhận bởi cơ quan chuyên môn, thậm chí bị thu hồi trên thị trường.

Các loại trà và cà phê giảm cân trên thị trường hiện nay có thành phần caffein để tăng mức năng lượng và cải thiện hiệu suất thể chất, giúp đốt cháy calo nhiều hơn. Tuy nhiên, hiệu quả giảm cân của cà phê còn phụ thuộc vào cách sử dụng và liều lượng tiêu thụ.

Kẹo giảm cân thường chứa chất xơ, chất ức chế hấp thu chất béo hoặc chất tạo cảm giác no. Tuy nhiên, sản phẩm này chỉ mang lại hiệu ứng tạm thời, hiệu quả chưa được chứng minh rõ ràng.

Đặc biệt, các sản phẩm kẹo giảm cân thường chứa các thành phần chưa được kiểm định, có thể gây hại nếu sử dụng lâu dài. Do đó, trước khi sử dụng bất kỳ sản phẩm giảm cân nào, người dân nên tham khảo ý kiến từ chuyên gia y tế để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Các sản phẩm trà, cà phê, kẹo giảm cân có thể hỗ trợ quá trình giảm cân, nhưng không nên xem chúng là giải pháp chính. Việc giảm cân hiệu quả và an toàn đòi hỏi một lối sống lành mạnh, bao gồm chế độ ăn uống cân đối và hoạt động thể chất đều đặn.

Lời khuyên là luôn thạn trọng và tìm hiểu kỹ trước khi sử dụng bất kỳ sản phẩm giảm cân nào để tránh những tác dụng phụ không mong muốn.

Một trường hợp khiến tôi nhớ mãi dù đã vài năm trôi qua. Cô bé học sinh lớp 11 rất tự ti về ngoại hình nên đã tìm mua loại trà giảm cân thảo mộc trên mạng. Khi chúng tôi tiếp nhận, bệnh nhân đã bị suy thận, suy đa cơ quan, cuối cùng không qua khỏi.

Đó không phải là trường hợp duy nhất. Nhiều lần chứng kiến tình huống tương tự khiến chúng tôi rất sợ khi nghe đến các loại thực phẩm chức năng hay thuốc giảm cân không rõ nguồn gốc.

7. Giảm cân không ăn kiêng, không tập luyện: có hiệu quả không?

Câu hỏi khán giả: Gần nhà tôi có một spa quảng cáo dịch vụ giảm cân, giảm mỡ bằng cách nằm máy, chiếu tia và dùng kem massage… hứa hẹn đốt mỡ hiệu quả mà không cần nhịn ăn. Tôi thấy hấp dẫn quá nhưng vì cơ sở đó mới nên tôi chưa biết hiệu quả thế nào. Theo BS, các phương pháp đó có hiệu quả không ạ?

BS Bùi Lê Nhật Tiên trả lời: Chắc hẳn ai cũng đã từng nghe những lời quảng cáo về phương pháp giảm mỡ, giảm cân mà không cần ăn kiêng, tập luyện.

Chúng tôi luôn phải cảnh tỉnh bệnh nhân rằng, việc giảm cân phụ thuộc đến 70% vào chế độ dinh dưỡng, 20% nhờ chế độ tập luyện và 10% là thuốc. Không có sự thành công nào đến dễ dàng. Giảm cân cũng cần phải đổ mồ hôi, cần nhiều nỗ lực của bản thân cùng với sự hỗ trợ của bác sĩ, thuốc men, khoa học công nghệ...

Quay trở lại với câu hỏi, về những quảng cáo về loại công nghệ giúp giảm cân, giảm mỡ bụng, thu gọn vòng eo tại các cơ sở thẩm mỹ, chúng ta cần lưu ý một số điểm sau:

Đầu tiên là công nghệ. Phải tìm hiểu các cơ sở này sử dụng công nghệ nào để tác động cơ thể. Thâm hụt calo sẽ tác động toàn thân, trong khi các loại máy móc gần như chỉ tác động vào 1 vị trí.

Công nghệ thường được dùng nhiều nhất là làm nóng một vùng, hoặc các công nghệ sóng, siêu âm để tác động vào tế bào mỡ dưới da, mỡ nội tạng để phá hủy chúng. Sau đó, cơ thể sẽ tự hấp thu và đào thải tế bào mỡ ra ngoài.

Tuy nhiên, các nghiên cứu gần đây đã khẳng định những phương pháp này không quá hiệu quả. Chỉ có một số ít công nghệ tiên tiến mới nhất có thể giúp đông hủy mỡ, tỷ lệ giảm mỡ vẫn có nhưng không đáng kể.

Nếu không kết hợp với ăn uống, tập luyện lâu dài, chắc chắn sẽ không duy trì được hiệu quả.

>>> Phần 2: Giảm cân - giữ cân: Cần nhiều hơn ăn kiêng và tập luyện