Người lớn tuổi mất ngủ vì tiểu đêm: Cách cải thiện giấc ngủ và sức khỏe

1. Vì sao tuổi càng cao, rối loạn tiểu tiện càng nhiều?

Vì sao càng lớn tuổi, con người càng dễ gặp các rối loạn liên quan đến tiểu tiện - từ tiểu đêm, tiểu khó cho đến bí tiểu hoặc són tiểu? Đâu là những thay đổi sinh lý hay bệnh lý đứng sau hiện tượng tưởng chừng rất “tự nhiên” này, thưa BS?

TS.BS Nguyễn Đạo Thuấn - Khoa Phẫu thuật sỏi thận chuyên sâu, Bệnh viện Bình Dân - Giảng viên ĐH Y Dược TPHCM trả lời:

Hệ thống tiết niệu gồm hai quả thận, hai niệu quản và bàng quang (bọng đái). Thận có nhiệm vụ lọc và dẫn nước tiểu xuống bàng quang - nơi chứa khoảng 300-500 ml trước khi phát tín hiệu buồn tiểu. Khi đó, bàng quang co bóp và cơ thắt niệu đạo giãn ra, giúp nước tiểu được tống ra ngoài - đó là quá trình tiểu tiện bình thường.

Khi tuổi cao, các cơ quan trong cơ thể, bao gồm hệ tiết niệu, đều giảm dần chức năng và phản xạ. Sức cơ yếu đi, thần kinh phản ứng chậm hơn khiến việc kiểm soát tiểu tiện không còn linh hoạt.

Đặc biệt, về mặt sinh lý, hormone chống bài niệu (ADH) - chất giúp cơ thể hạn chế tạo nước tiểu vào ban đêm, giảm tiết theo tuổi tác.

Ở người trẻ, ADH hoạt động tốt nên ít phải đi tiểu về đêm. Nhưng ở người cao tuổi, lượng hormone này suy giảm, nước tiểu không được cô đặc đủ, dẫn đến lượng nước tiểu ban đêm tăng lên. Kết hợp với việc cơ bàng quang yếu và cơ thắt niệu đạo giảm kiểm soát, người cao tuổi dễ gặp tình trạng tiểu nhiều lần, tiểu lắt nhắt trong đêm...

2. Tiểu đêm kéo dài “ đánh cắp” giấc ngủ và sức khỏe người cao tuổi

Tiểu đêm kéo dài không chỉ làm gián đoạn giấc ngủ mà còn ảnh hưởng thế nào đến sức khỏe thể chất, tinh thần và chất lượng sống của người cao tuổi, thưa BS? 

TS.BS Nguyễn Đạo Thuấn trả lời:

Giấc ngủ có nhiều giai đoạn, và chỉ khi đạt được giấc ngủ sâu, cơ thể mới được phục hồi trọn vẹn. Người bị tiểu đêm phải thức dậy nhiều lần, giấc ngủ bị gián đoạn, khó đạt được giấc ngủ sâu.

Dù có thể ngủ lại, giấc ngủ đó cũng không còn sâu như trước. Quá trình này cứ lặp đi lặp lại ngày này qua tháng nọ sẽ khiến cơ thể thiếu ngủ, mệt mỏi, lo lắng, ảnh hưởng rõ rệt đến sức khỏe thể chất và tinh thần.

Đặc biệt ở người lớn tuổi, mất ngủ kéo dài do tiểu đêm khiến thể chất yếu dần đi, tinh thần mệt mỏi, kém tập trung, làm giảm chất lượng cuộc sống. Vì vậy, tiểu đêm là một vấn đề quan trọng cần được quan tâm, nhất là ở người cao tuổi.

3. Tiểu đêm cảnh báo nhiều bệnh lý ở người cao tuổi

Tiểu đêm có thể là dấu hiệu cảnh báo những bệnh lý gì ở người cao tuổi, thưa BS?

TS.BS Nguyễn Đạo Thuấn trả lời:

Quá trình tiểu tiện là sự phối hợp giữa thận, niệu quản, bàng quang và niệu đạo. Khi nước tiểu từ thận đổ xuống bàng quang quá nhiều hoặc bàng quang chứa kém, người bệnh sẽ phải đi tiểu nhiều lần, đặc biệt về đêm.

Có thể chia nguyên nhân gây tiểu đêm thành hai nhóm chính. Ở nhóm thứ nhất, nguyên nhân từ thận hoặc toàn thân. Các bệnh lý làm tăng lượng nước tiểu, ví dụ như bệnh thận, đái tháo đường, tăng huyết áp hoặc rối loạn nội tiết, khiến cơ thể tăng bài tiết nước tiểu, làm bàng quang nhanh đầy.

Đối với nhóm thứ hai, nguyên nhân tại bàng quang và niệu đạo. Ở nam giới lớn tuổi, nguyên nhân thường gặp là tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt (bướu lành tuyến tiền liệt). Khi tuyến này to ra, nó chèn ép cổ bàng quang, làm dòng tiểu yếu, tiểu rắt, tiểu nhiều lần về đêm.

Ở phụ nữ, thường gặp các vấn đề như hội chứng bàng quang tăng hoạt (chỉ chứa được một lượng nước tiểu nhỏ đã buồn tiểu), hoặc nhiễm khuẩn đường tiết niệu - viêm bàng quang, vốn phổ biến hơn do niệu đạo ngắn, dễ nhiễm khuẩn.

Ngoài ra, ở phụ nữ lớn tuổi, vùng chậu yếu hoặc sa bàng quang sau sinh nở cũng làm giảm khả năng chứa nước tiểu, dẫn đến rối loạn tiểu tiện, tiểu đêm.

Tóm lại, tiểu đêm có thể xuất phát từ nguyên nhân toàn thân (thận, nội tiết, tim mạch) hoặc nguyên nhân tại chỗ (bàng quang, niệu đạo, tuyến tiền liệt). Việc xác định đúng nguyên nhân là rất quan trọng để có hướng điều trị hiệu quả.

4. Khi nào tiểu đêm trở thành dấu hiệu cần đi khám?

Như vậy, tiểu đêm ở người cao tuổi, khi nào cần phải đi khám ạ?

TS.BS Nguyễn Đạo Thuấn trả lời:

Bình thường, chúng ta chỉ nên thức dậy tiểu một lần vào buổi sáng. Nếu phải dậy giữa đêm từ hai lần trở lên, đó đã là dấu hiệu bất thường.

Số lần tiểu đêm càng nhiều, mức độ rối loạn càng nặng, ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và tinh thần cũng nghiêm trọng hơn.

Không chỉ người cao tuổi, người trẻ nếu phải dậy đi tiểu nhiều hơn một lần trong đêm cũng đã là biểu hiện bất thường và cần đi khám sớm. Việc thăm khám giúp tìm ra nguyên nhân, vì trong nhiều trường hợp, khi điều trị đúng nguyên nhân thì tình trạng tiểu đêm cũng có thể hết, giúp cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống.

5. Khi bị tiểu đêm, nên khám chuyên khoa nào để tìm đúng nguyên nhân?

Bởi vì tiểu đêm có liên quan đến nhiều bệnh lý khiến cả người bệnh lẫn thân nhân đều lúng túng, vậy khám gì - Niệu, Thận, Nội tiết hay Lão khoa mới tìm ra bệnh chính xác ạ? Khi đi khám vì tiểu đêm, người bệnh thường được kiểm tra những gì, thưa BS?

TS.BS Nguyễn Đạo Thuấn trả lời:

Câu hỏi này rất thực tế. Như tôi đã chia sẻ, tiểu đêm là một tình trạng có thể xuất phát từ nhiều nhóm nguyên nhân và nhiều chuyên khoa khác nhau. Trước hết, người bệnh nên thực hiện các xét nghiệm tổng quát để xem tình trạng rối loạn đó thuộc nhóm nguyên nhân nào.

Tuy nhiên, chuyên khoa trực tiếp liên quan đến tiểu đêm là chuyên khoa Thận - Tiết niệu, bởi đây là nhóm bác sĩ có nhiều kinh nghiệm hơn, có thể đưa ra chẩn đoán chuyên sâu và hướng điều trị phù hợp.

Như vậy, bước đầu có thể làm các xét nghiệm tổng quát, với điều kiện là bác sĩ cho xét nghiệm cũng cần hiểu rõ nhóm nguyên nhân nào có thể gây tiểu đêm để chỉ định đúng và đủ. Sau khi có kết quả, nếu phát hiện rối loạn thuộc chuyên khoa nào thì sẽ chuyển đến bác sĩ chuyên khoa đó để điều trị.

Còn nếu người bệnh hoặc người nhà cảm thấy chưa an tâm, tốt nhất nên khám tại bác sĩ chuyên khoa Thận - Tiết niệu, vì đây là nhóm chuyên khoa liên quan trực tiếp nhất đến vấn đề tiểu đêm và có thể chẩn đoán, điều trị toàn diện hơn.

6. Khi nào cần dùng thuốc, khi nào chỉ cần thay đổi lối sống?

Nếu tiểu đêm xuất phát từ nguyên nhân lành tính, hướng điều trị sẽ như thế nào, thưa bác sĩ? Trường hợp này có cần dùng thuốc hay chỉ cần thay đổi lối sống là đủ?

TS.BS Nguyễn Đạo Thuấn trả lời:

Một quá trình điều trị thường theo từng bậc. Bậc đầu tiên, đơn giản nhất là phải thay đổi những thói quen, ví dụ như thói quen ăn uống, thói quen sinh hoạt. Nếu cải thiện được thì chưa cần dùng thuốc.

Nếu đã điều chỉnh chế độ sinh hoạt, ăn uống mà tình trạng rối loạn đi tiểu nói chung, tiểu đêm nói riêng vẫn còn, thì cần phải có thuốc hỗ trợ.

Ngoài ra, nếu ngay từ đầu đã tìm ra được nguyên nhân, thì phải điều trị ngay từ đầu. Không chỉ điều trị triệu chứng để giảm rối loạn tiểu tiện, mà cần giải quyết nguyên nhân gây bệnh.

Ví dụ, bệnh nhân bị viêm bàng quang thì phải điều trị nhiễm khuẩn; hoặc tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt gây tắc nghẽn, thì cần điều trị tuyến tiền liệt, khi đó tình trạng tiểu đêm mới được cải thiện.

7. Chủ quan với tiểu đêm: Nguy cơ biến chứng nặng nề

Tiểu đêm thường bị xem là hệ quả tất yếu của tuổi già, nên nhiều người bệnh chủ quan, không đi khám hay điều trị sớm.

BS có thể chia sẻ một số tình huống thực tế khi người bệnh chỉ đến bệnh viện sau khi đã gặp biến chứng như bí tiểu, nhiễm trùng đường tiểu hoặc thậm chí suy thận? Việc trì hoãn thăm khám như vậy có thể khiến điều trị trở nên phức tạp hơn ra sao ạ?

TS.BS Nguyễn Đạo Thuấn trả lời:

Thực sự mà nói, tôi gặp rất nhiều trường hợp người bệnh có suy nghĩ như vậy, nghĩ rằng tiểu đêm là chuyện bình thường của tuổi già nên không cần đi khám. Trong khi đó, có nhiều nguyên nhân mà chỉ cần điều trị đơn giản là có thể giải quyết được tình trạng rối loạn tiểu tiện, trong đó có tiểu đêm.

Khi được điều trị đúng cách, người bệnh lớn tuổi cải thiện rõ rệt chất lượng cuộc sống, tinh thần và thể chất. Họ ngủ ngon hơn, sức khỏe tổng thể cũng tốt hơn. Ngược lại, nếu chủ quan và để kéo dài, bệnh có thể tiến triển đến biến chứng như bí tiểu, nhiễm trùng đường tiểu, thậm chí suy thận, khiến việc điều trị phức tạp và tốn kém hơn rất nhiều.

Ngay cả khi nguyên nhân không phải bệnh lý rõ ràng mà chỉ do rối loạn điều tiết của cơ thể, thì việc dùng thuốc hỗ trợ phù hợp cũng giúp giảm đáng kể tình trạng tiểu đêm và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Vì vậy, không nên xem tiểu đêm là “chuyện tuổi già” mà bỏ qua việc thăm khám, bởi can thiệp sớm luôn mang lại kết quả tốt và an toàn hơn.

8. Hai sai lầm phổ biến khiến người bệnh tiểu đêm nặng hơn

Trong thực tế khám chữa bệnh, bác sĩ có gặp những sai lầm nào phổ biến mà người bệnh hay mắc phải khi đối mặt với tiểu đêm? Có điều gì nên tránh để không làm tình trạng nặng thêm?

TS.BS Nguyễn Đạo Thuấn trả lời:

Có hai sai lầm phổ biến mà người bệnh thường mắc phải:

- Thứ nhất, nhiều bệnh nhân có thói quen mỗi lần thức dậy đi tiểu ban đêm là uống thêm một ít nước rồi mới ngủ lại. Điều này tưởng là tốt, nhưng thực ra lại phản tác dụng.

Khi uống nước, cơ thể sẽ tỉnh táo hơn, khó ngủ lại, đồng thời thận phải hoạt động để lọc nước, làm nước tiểu đổ xuống bàng quang nhiều hơn, khiến người bệnh tiếp tục phải dậy tiểu thêm lần nữa trong đêm.

- Thứ hai là uống nước hoặc trà trước khi đi ngủ, với suy nghĩ rằng như vậy sẽ “thanh lọc cơ thể”. Tuy nhiên, đây chính là nguyên nhân khiến tiểu đêm nặng hơn.

Với người trẻ, thận còn khỏe, chất ADH (chất chống lợi tiểu) hoạt động tốt nên có thể không ảnh hưởng nhiều. Nhưng khi lớn tuổi, khả năng điều tiết này giảm, nước uống vào buổi tối sẽ nhanh chóng chuyển thành nước tiểu, làm giấc ngủ bị gián đoạn liên tục.

Người cao tuổi nên hạn chế uống nước sau bữa tối để tránh làm tăng lượng nước tiểu ban đêm và giảm tình trạng mất ngủ, mệt mỏi vào sáng hôm sau.

9. Chăm sóc người tiểu đêm: Giúp người bệnh ngủ ngon, người thân yên tâm

Không chỉ ảnh hưởng đến người bệnh, tình trạng tiểu đêm còn khiến người thân chăm sóc cũng mất ngủ, lo lắng. BS thể chia sẻ lời khuyên cho người thân trong việc đồng hành và hỗ trợ người cao tuổi vượt qua vấn đề này không ạ?

TS.BS Nguyễn Đạo Thuấn trả lời:

Khi trong nhà có cha mẹ hoặc ông bà bị tiểu đêm, người thân thường rất lo lắng. Nhiều người sợ người lớn tuổi thức dậy ban đêm dễ té ngã, phải bật đèn sáng, mất ngủ theo, vừa lo cho sức khỏe của người bệnh, vừa ảnh hưởng đến giấc ngủ và tinh thần của chính mình.

Để giảm bớt những bất tiện này, bên cạnh việc điều chỉnh chế độ ăn uống, sinh hoạt và điều trị đúng cách, gia đình nên tạo môi trường an toàn hơn cho người bệnh:

- Thứ nhất, có thể đặt một chiếc bô trong phòng ngủ, giúp người lớn tuổi không phải đi xa vào nhà vệ sinh trong đêm, hạn chế nguy cơ té ngã.

- Thứ hai, bố trí ánh sáng dịu nhẹ trong phòng, tránh hoàn toàn bóng tối để người bệnh định hướng dễ hơn khi thức dậy.

- Thứ ba, nên trao đổi thường xuyên với bác sĩ chuyên khoa thận - tiết niệu để được hướng dẫn điều trị, vì giảm được số lần tiểu đêm không chỉ giúp người bệnh ngủ ngon hơn mà còn giúp cả gia đình yên tâm hơn.

Thực tế lâm sàng cho thấy, té ngã ban đêm do tiểu đêm là nguyên nhân gây chấn thương sọ não và gãy xương khá thường gặp ở người cao tuổi. Vì vậy, việc đồng hành, hỗ trợ và tạo môi trường an toàn cho họ chính là cách thiết thực nhất để bảo vệ sức khỏe tinh thần cho cả gia đình.