Tiểu lắt nhắt, tiểu buốt, tiểu rặn: Khi nào nguy hiểm và cần đi khám?

1. Tiểu lắt nhắt, tiểu gắt buốt có phải là triệu chứng khiến nhiều người phải đến khám tiết niệu?

Xin bác sĩ cho biết những triệu chứng đi tiểu như tiểu lắt nhắt, tiểu rặn, tiểu gắt buốt có thường gặp không? Tại khoa nơi bác sĩ công tác, số lượng bệnh nhân đến khám vì vấn đề này có nhiều không, thưa bác sĩ?

TS.BS Nguyễn Đạo Thuấn - Khoa Phẫu thuật sỏi thận chuyên sâu BV Bình Dân, GV Trường Đại học Y dược TPHCM trả lời:

Hệ thống tiết niệu gồm hai thận nằm ở vùng hông lưng hai bên. Thận lọc và tạo nước tiểu, nước tiểu theo hai niệu quản xuống bàng quang. Bàng quang sẽ chứa nước tiểu đến khi đạt khoảng 300–500 ml thì tạo phản xạ co bóp, đồng thời cơ thắt niệu đạo giãn ra để tống nước tiểu ra ngoài. Một lần đi tiểu bình thường thường cách nhau khoảng 3–4 giờ.

Tuy nhiên, trong một số trường hợp, người bệnh phải đi tiểu nhiều hơn bình thường như chưa đến 1 giờ, thậm chí 10–15 phút đã buộc phải đi tiểu. Kèm theo đó là cảm giác gắt buốt dọc đường tiểu hoặc đau vùng bụng dưới.

Một điểm thú vị là cách gọi triệu chứng giữa các vùng có khác nhau. Miền Bắc gọi là “tiểu rắt” nghĩa là đi tiểu lắt nhắt. Miền Nam gọi là “tiểu gắt”.

“Tiểu gắt” theo cách nói dân gian đôi khi dễ gây hiểu lầm. Trong chuyên môn tiết niệu, “gắt buốt” hay “tiểu buốt” nghĩa là đau buốt khi đi tiểu. Vì vậy, bác sĩ cần hỏi kỹ để hiểu đúng mô tả của người bệnh, tránh nhầm lẫn thuật ngữ, từ đó đưa ra chẩn đoán chính xác. Tại phòng khám tiết niệu, đây là một trong những lý do bệnh nhân đến khám nhiều nhất.

2. Đối tượng nào dễ gặp tình trạng tiểu lắt nhắt, tiểu rặn, tiểu gắt buốt?

Vậy những đối tượng nào dễ gặp tình trạng tiểu lắt nhắt, tiểu rặn, tiểu gắt buốt hơn và thường xuất hiện ở độ tuổi nào, thưa bác sĩ?

TS.BS Nguyễn Đạo Thuấn trả lời:

Tiểu buốt, tiểu gắt, tiểu lắt nhắt có thể gặp ở mọi độ tuổi và cả hai giới từ trẻ em, người trưởng thành đến người lớn tuổi. Tuy nhiên, mỗi nhóm có những đặc điểm riêng:

- Người trẻ, đặc biệt là nữ giới: thường gặp hơn do cấu trúc niệu đạo ngắn, gần cơ quan sinh dục và hậu môn, làm tăng nguy cơ viêm bàng quang.

- Tuổi trung niên và người lớn tuổi, đặc biệt là nam giới: gặp nhiều hơn do tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt, làm cản trở dòng tiểu, khiến bệnh nhân tiểu nhiều lần, tiểu rát buốt.

Như vậy, triệu chứng có thể gặp ở tất cả các nhóm nhưng tỷ lệ sẽ thay đổi theo lứa tuổi và giới tính.

3. Tự mua thuốc uống khi bị tiểu buốt, tiểu rát sẽ gây hậu quả gì?

Nhiều người khi bị tiểu buốt, tiểu rát thường không đi khám mà tự mua thuốc uống. Điều này có thể gây ra những hậu quả gì cho sức khỏe, thưa bác sĩ?

TS.BS Nguyễn Đạo Thuấn trả lời:

Việc tự ý mua kháng sinh uống, uống sai loại hoặc không đủ thời gian sẽ gây ra:

- Tăng nguy cơ kháng kháng sinh: đến một thời điểm, vi khuẩn kháng nhiều loại kháng sinh khiến điều trị khó khăn, phải dùng thuốc mạnh và đắt tiền hơn.

- Nguy cơ chuyển thành mạn tính: viêm mạn tính luôn khó điều trị hơn, kéo dài và ảnh hưởng nhiều đến chất lượng sống.

- Nguy cơ tắc nghẽn đường tiểu ở nam giới lớn tuổi: nếu nguyên nhân do tuyến tiền liệt phì đại mà không được phát hiện, nước tiểu ứ đọng lâu ngày có thể gây giãn thận, suy thận. Nhiều trường hợp vào viện trong tình trạng suy thận nặng, điều trị rất khó khăn.

Vì vậy, không nên tự ý mua thuốc mà cần khám để xác định nguyên nhân và điều trị đúng.

4. Phân biệt tình trạng nhiễm trùng tiểu đơn thuần và phì đại tuyến tiền liệt

Đối với nam giới lớn tuổi, triệu chứng tiểu buốt, tiểu khó, tiểu rặn thường gợi ý phì đại tuyến tiền liệt. Vậy làm sao phân biệt với tình trạng nhiễm trùng tiểu đơn thuần, thưa bác sĩ?

TS.BS Nguyễn Đạo Thuấn trả lời:

Người có triệu chứng tiểu lắt nhắt nhiều lần kèm tiểu rát buốt thường rơi vào ba nhóm nguyên nhân chính:

- Viêm nhiễm: viêm bàng quang, viêm niệu đạo.

- Sỏi đường tiết niệu: sỏi bàng quang hoặc sỏi niệu quản đoạn thấp gây kích thích làm bệnh nhân đi tiểu nhiều, mót rặn, rát buốt.

- Bệnh lý tại niệu đạo - tuyến tiền liệt: đặc biệt ở nam giới lớn tuổi, tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt là nguyên nhân rất thường gặp.

Để phân biệt, bác sĩ chuyên khoa phải:

- Khai thác bệnh sử kỹ: xem cảm giác “gắt buốt” bệnh nhân mô tả có đúng là đau buốt theo chuyên môn hay chỉ là cách gọi dân gian.

- Thăm khám trực tiếp: để đánh giá kích thước tuyến tiền liệt hoặc ấn vùng hạ vị để tìm dấu hiệu đau trong viêm bàng quang.

- Làm xét nghiệm cần thiết, chủ yếu là xét nghiệm tổng phân tích nước tiểu và siêu âm bụng - đo nước tiểu tồn lưu.

Từ việc tổng hợp triệu chứng, khám lâm sàng và xét nghiệm, bác sĩ mới đưa ra chẩn đoán chính xác và hướng điều trị phù hợp nhất.

5. Nước tiểu không thoát hết gây ra biến chứng gì?

Khi nước tiểu không thoát hết và bị ứ đọng trong bàng quang, người bệnh có thể gặp những biến chứng nào, thưa bác sĩ?

TS.BS Nguyễn Đạo Thuấn trả lời:

Bình thường, khi bàng quang chứa khoảng 300–500 ml nước tiểu, cơ thể sẽ tạo phản xạ co bóp để tống nước tiểu ra ngoài. Đồng thời, cơ thắt niệu đạo giãn ra giúp nước tiểu thoát gần như hoàn toàn.

Tuy nhiên, nếu người bệnh đi tiểu không hết, đặc biệt do tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt, lượng nước tiểu tồn lưu sẽ tăng dần.

Khi đó áp lực trong bàng quang tăng cao, lớn hơn áp lực từ thận xuống. Nước tiểu không thể chảy xuống từ thận, thậm chí chảy ngược lên, gây ứ nước thận. Lâu dần dẫn đến suy thận do tắc nghẽn - một tình trạng gặp rất nhiều ở các bệnh nhân đến khám muộn vì phì đại tuyến tiền liệt.

Những trường hợp này ngoài điều trị bệnh lý gây tắc nghẽn còn phải điều trị cả suy thận, rất phức tạp và tốn kém. Đây là biến chứng chúng tôi gặp khá nhiều tại chuyên khoa khi bệnh nhân trì hoãn việc đi khám.

6. Thời điểm nào cần đi khám khi có triệu chứng tiểu buốt, tiểu khó?

Khi xuất hiện các triệu chứng như tiểu buốt, tiểu khó, tiểu gắt, tiểu lắt nhắt, người bệnh nên đi khám vào thời điểm nào?

TS.BS Nguyễn Đạo Thuấn trả lời:

Bình thường, khi bàng quang đầy, dòng tiểu sẽ ra thoải mái, không đau buốt, không phải rặn và số lần đi tiểu cách nhau vài giờ.

Khi có bất kỳ bất thường nào như đi tiểu nhiều lần cách nhau vài chục phút, đi tiểu rát, buốt dọc đường tiểu, tiểu khó, phải rặn, thì đây đều là dấu hiệu cho thấy hệ tiết niệu có vấn đề và cần đi khám sớm.

7. Các hướng điều trị rối loạn tiểu tiện

Khi đã xác định được nguyên nhân như phì đại tuyến tiền liệt, hẹp đường tiểu hoặc nhiễm trùng tiểu, hướng điều trị sẽ được tiến hành như thế nào, thưa bác sĩ?

TS.BS Nguyễn Đạo Thuấn trả lời:

Về nguyên tắc, điều trị chia thành hai nhóm:

- Điều trị nguyên nhân: Khi tìm ra nguyên nhân như nhiễm khuẩn, sỏi đường tiểu, hẹp niệu đạo hay phì đại tuyến tiền liệt, bác sĩ sẽ điều trị triệt để. Khi nguyên nhân được giải quyết, các triệu chứng sẽ giảm rõ rệt và ít tái phát.

- Điều trị triệu chứng song song: Trong thời gian điều trị nguyên nhân, bác sĩ có thể dùng thuốc giảm triệu chứng tiểu buốt, tiểu gắt cho bệnh nhân. Khuyên bệnh nhân uống nhiều nước để làm loãng nước tiểu, giảm cảm giác rát buốt.

8. Cách phòng ngừa các rối loạn đường tiểu

Bác sĩ có thể gửi lời khuyên giúp cộng đồng phòng ngừa các rối loạn đường tiểu và duy trì hệ tiết niệu khỏe mạnh hơn?

TS.BS Nguyễn Đạo Thuấn trả lời:

Để giảm nguy cơ rối loạn tiểu tiện và các bệnh lý đường tiết niệu, người dân có thể thực hiện một số biện pháp đơn giản sau:

- Uống đủ nước và đúng cách: Không nên đợi khát mới uống. Chia nhỏ lượng nước thành nhiều lần trong ngày. Quan sát màu nước tiểu, nếu thấy màu vàng nhạt nghĩa là uống đủ nước. Nước tiểu màu trong suốt nghĩa là uống quá nhiều, khiến thận làm việc quá sức. Nước tiều màu vàng sậm biểu hiện của việc uống chưa đủ, dễ gây nhiễm khuẩn và tạo sỏi.

- Giữ vệ sinh cá nhân, đặc biệt ở phụ nữ, để giảm nguy cơ viêm nhiễm.

- Khi có triệu chứng bất thường như tiểu buốt, tiểu khó, tiểu nhiều lần … nên đi khám sớm ở chuyên khoa tiết niệu. Bác sĩ sẽ thăm khám và làm một số xét nghiệm đơn giản để tìm nguyên nhân và điều trị dứt điểm trước khi bệnh diễn tiến nặng.

Những lời khuyên này rất cơ bản nhưng hiệu quả trong việc ngăn ngừa rối loạn tiểu tiện và giúp người dân chủ động bảo vệ sức khỏe đường tiết niệu.