Suy thận vì thuốc giảm đau - Cái giá đắt cho thói quen “đau là uống”

1. Bệnh thận do thuốc giảm đau - nỗi nhức nhối âm thầm

Thưa BS, BS có thể cho biết đôi nét về tình hình những người bệnh suy thận đến với BV Bình Dân vì lạm dụng thuốc giảm đau?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy - Trưởng khoa Nội Thận - Lọc máu, Bệnh viện Bình Dân (TPHCM) trả lời:

Hiện nay, bệnh thận do thuốc giảm đau đang có xu hướng tăng rõ rệt và là một vấn đề đáng lo ngại.

Mặc dù chưa có số liệu thống kê cụ thể, nhưng tại các phòng khám của Bệnh viện Bình Dân, nhóm bệnh nhân suy thận mạn dưới 40 tuổi đã chiếm đến 30 - 40%, và trong số đó một phần không nhỏ có nguyên nhân liên quan đến việc sử dụng thuốc giảm đau.

Khoảng một nửa bệnh nhân suy thận tiến triển nhập viện có yếu tố liên quan đến thuốc giảm đau, thực phẩm chức năng hoặc thuốc Tây y. Điều này phản ánh thói quen tự ý dùng thuốc đang khiến nhiều người rơi vào suy thận nặng.

Có thể chia người bị ảnh hưởng do thuốc giảm đau thành hai nhóm chính:

- Nhóm chưa từng có bệnh thận trước đó, bao gồm cả người trẻ lẫn người lớn tuổi. Họ dùng thuốc giảm đau kéo dài và nhập viện vì suy thận cấp hoặc suy thận mạn.

- Nhóm đã có bệnh thận mạn, nhưng vẫn tiếp tục sử dụng thuốc giảm đau. Ở nhóm này, tổn thương thận sẽ nặng nề hơn, có thể dẫn đến suy thận giai đoạn cuối và phải chạy thận suốt đời.

Những lý do phổ biến khiến người dân tự dùng thuốc gồm: đau đầu mãn tính, đau vai gáy, đau lưng, đau khớp gối, hoặc những cơn đau thường gặp như đau răng, đau bụng kinh... Dù là cơn đau thường gặp, việc dùng thuốc tùy tiện, không có chỉ định và kéo dài lại khiến thận bị tổn thương âm thầm, đến khi phát hiện thì bệnh đã tiến triển nặng.

2. Dùng lâu dài thuốc NSAIDs, Paracetamol kết hợp dễ gây tổn thương thận nặng nề

Những loại thuốc giảm đau nào có nguy cơ cao gây tổn thương thận nếu dùng lâu dài?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời:

Trong điều trị đau mạn tính, trước đây chúng ta thường nhắc đến nhóm thuốc có Corticoid (Dexamethasone). Nhóm này gây ra nhiều tác dụng phụ như hội chứng Cushing và ảnh hưởng đến nhiều cơ quan, tuy nhiên ảnh hưởng trực tiếp lên thận thì không nhiều.

Những nhóm thuốc ảnh hưởng nặng nề nhất đến chức năng thận bao gồm:

- Thuốc kháng viêm non-steroid (NSAIDs).

- Paracetamol: nếu dùng liều cao và liên tục trong thời gian dài, vẫn có thể gây ảnh hưởng đến chức năng thận.

- Các thuốc phối hợp giữa Paracetamol và NSAIDs: việc kết hợp hai nhóm này khiến mức độ tổn thương thận càng nghiêm trọng hơn.

- Thực phẩm chức năng giảm đau gồm loại có nguồn gốc Đông y (có thể làm tăng tuần hoàn và tương tác với các thuốc điều trị khác, tuy nhiên ảnh hưởng cụ thể lên thận chưa được xác định rõ) hoặc loại cho hiệu quả giảm đau nhanh (đây là nhóm nguy hiểm nhất, bởi nhiều sản phẩm bị pha trộn thêm tân dược, chẳng hạn như NSAIDs hoặc các hoạt chất giảm đau mạnh, dễ dẫn đến suy thận cấp hoặc mạn rất nặng).

3. Dùng thuốc giảm đau kéo dài có thể gây hoại tử ống thận và suy thận không hồi phục

Vì sao thuốc giảm đau, đặc biệt là nhóm NSAID, lại có thể làm giảm lưu lượng máu đến thận và gây suy thận?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời:

Để hiểu vì sao thuốc giảm đau nhóm NSAIDs có thể gây tổn thương thận, trước hết chúng ta cần biết cơ chế tác động của nhóm thuốc này lên dòng máu đến thận.

Khi sử dụng NSAIDs, thuốc sẽ làm giảm lượng máu đến thận, từ đó gây nên tổn thương thận cấp. Đây là dạng tổn thương thường gặp, nhưng nếu được phát hiện và ngăn chặn sớm thì thận vẫn có khả năng hồi phục.

Nếu dùng thuốc kéo dài hơn, tình trạng giảm máu đến thận sẽ trở nên nặng nề và kéo dài, dẫn đến hoại tử ống thận cấp, làm tổn thương cấu trúc thận và có thể tiến triển đến suy thận mạn không hồi phục.

Một cơ chế khác là viêm ống thận mô kẽ cấp tính hoặc mạn tính. Trong nhóm này, bệnh nhân có thể có phản ứng dị ứng như nổi mẩn da, đau khớp, hoặc đôi khi không có triệu chứng gì đặc biệt. Chỉ cần dùng liều NSAIDs thấp trong vài ngày đầu, người bệnh vẫn có thể gặp phản ứng viêm ống thận mô kẽ, tương tự như phản ứng dị ứng với thuốc.

Tình trạng suy thận mạn do NSAIDs là hậu quả nặng nề nhất. Nếu người bệnh sử dụng thuốc giảm đau kéo dài trên 3 tháng, đặc biệt là nhóm NSAIDs, nguy cơ dẫn đến suy thận mạn và không hồi phục là rất cao.

4. Dùng thuốc giảm đau hằng ngày, nguy cơ cao bị suy thận

Nhiều người đau đầu hay đau lưng mãn tính thường uống thuốc giảm đau gần như mỗi ngày, họ có nằm trong nhóm nguy cơ cao không?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời:

Đúng vậy. Với những người bị bệnh lý mạn tính như đau đầu, đau lưng, thoái hóa khớp, việc sử dụng thuốc giảm đau gần như mỗi ngày là nguyên nhân phổ biến gây tổn thương thận mạn tính mà chúng tôi thường gặp.

Ở nhóm bệnh nhân này, điều quan trọng nhất là phải điều trị theo nguyên nhân, không nên chỉ dùng thuốc giảm đau để cắt cơn tạm thời. Ví dụ:

- Đau đầu mạn tính thường gặp nhất là migraine, hiện nay đã có thuốc điều trị đặc hiệu khá hiệu quả.

- Đau do thoái hóa khớp, thoái hóa cột sống thắt lưng cũng có nhiều phương pháp điều trị hiện đại giúp giảm đau và cải thiện chức năng vận động.

- Với các tình trạng như đau răng, đau bụng kinh, vẫn có những biện pháp xử lý an toàn và phù hợp mà không cần lạm dụng thuốc giảm đau.

Ngoài việc điều trị nguyên nhân, người bệnh có thể kết hợp các phương pháp hỗ trợ như châm cứu, chườm nóng, vật lý trị liệu… để giảm đau hiệu quả mà không gây hại cho thận.

Một vấn đề đáng lo ngại là nhiều người nghĩ rằng thực phẩm chức năng “an toàn hơn” nên dùng thay thuốc Tây. Thực tế, nhiều loại bị trộn tân dược, đặc biệt là NSAIDs, khiến người dùng không biết mình đang nạp vào cơ thể hoạt chất gây suy thận mạn hoặc suy thận cấp.

5. Dùng thuốc giảm đau liều nhẹ lâu dài vẫn có thể gây tổn thương thận

Có người cho rằng “thuốc giảm đau liều nhẹ thì vô hại”, điều này có đúng không, thưa BS?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời:

Không đúng. Ngay cả liều thấp nhưng dùng lâu dài vẫn có thể tích tụ, gây tổn thương thận.

Chúng tôi từng gặp nhiều ca chỉ dùng “nửa viên”, “một phần nhỏ” thuốc mỗi lần, nhưng sau nhiều năm, chức năng thận đã suy giảm đáng kể.

Cơ chế tổn thương thận không chỉ phụ thuộc liều lượng mà còn do phản ứng dị ứng của cơ thể, điển hình là viêm ống thận mô kẽ cấp. Vì vậy, ngay cả liều nhỏ cũng có thể gây ra tổn thương thận cấp, nhất là ở những người có cơ địa nhạy cảm.

Có những bệnh nhân chỉ mới sử dụng thuốc giảm đau ở những liều đầu tiên nhưng đã có biểu hiện tổn thương thận rõ rệt.

6. Dùng thuốc giảm đau khi đói - hại dạ dày, gián tiếp hại thận

Uống thuốc giảm đau khi đói có khiến nguy cơ tổn thương thận tăng lên không?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời:

Thuốc giảm đau, đặc biệt là nhóm NSAIDs, có thể gây ảnh hưởng rất lớn đến dạ dày, bao gồm viêm loét, xuất huyết hoặc thậm chí thủng dạ dày.

Những biến chứng này gián tiếp làm ảnh hưởng đến chức năng thận, bởi khi cơ thể mất máu, mất nước hoặc bị rối loạn tuần hoàn do biến chứng tiêu hóa, thận sẽ chịu tổn thương nặng nề hơn.

Nếu buộc phải dùng, đặc biệt với nhóm NSAIDs, người bệnh nên uống sau khi ăn, khi dạ dày đã có lớp bảo vệ tự nhiên. Ngay cả với Paracetamol, vốn được xem là “nhẹ hơn”, thì nếu dùng thường xuyên, vẫn nên uống sau bữa ăn để bảo vệ hệ tiêu hóa và giảm nguy cơ tổn thương thận gián tiếp.

7. Suy thận do thuốc giảm đau - diễn tiến âm thầm

Suy thận do thuốc giảm đau thường diễn tiến như thế nào, có biểu hiện sớm nào giúp người dân nhận biết được không ạ?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời:

Bệnh thận mạn là một bệnh lý rất thầm lặng, diễn tiến âm thầm trong nhiều năm. Khi người bệnh phát hiện ra thì thường đã ở giai đoạn muộn (giai đoạn 4 hoặc 5). Lúc này, chức năng thận đã tổn thương nghiêm trọng, việc điều trị chỉ giúp kiểm soát tiến triển chứ không thể phục hồi hoàn toàn.

Vì vậy, việc khám sức khỏe định kỳ là vô cùng quan trọng để phát hiện sớm các tổn thương. Người dân nên làm xét nghiệm máu kiểm tra độ lọc cầu thận (eGFR) và xét nghiệm nước tiểu để sớm nhận biết những dấu hiệu bất thường của thận.

Ngoài ra, vẫn có một số dấu hiệu cảnh báo ban đầu mà người bệnh cần chú ý như cảm thấy mệt mỏi bất thường sau khi sử dụng thuốc giảm đau; khó ngủ, tăng huyết áp, hoặc phù nhẹ ở tay chân; Rối loạn nước tiểu như tiểu ít, tiểu ra bọt, tiểu ra máu.

Khi bệnh nặng hơn có thể xuất hiện hơi thở hôi, buồn nôn, khó thở. Đây là dấu hiệu suy thận giai đoạn cuối, cần nhập viện điều trị ngay.

8. Người bị tăng huyết áp, tiểu đường nên cực kỳ thận trọng khi dùng thuốc giảm đau

Người bị bệnh nền như tăng huyết áp, tiểu đường… có nên hạn chế tối đa thuốc giảm đau không, thưa BS?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời:

Những người có bệnh nền như tăng huyết áp hoặc đái tháo đường là nhóm nguy cơ cao khi sử dụng thuốc giảm đau, đặc biệt là nhóm NSAIDs, vì họ dễ gặp tác dụng phụ nặng hơn so với người bình thường.

Ngoài tổn thương thận, nhóm bệnh nhân này còn dễ bị xuất huyết tiêu hóa và biến chứng tim mạch, hai hậu quả mà các bác sĩ ghi nhận rất thường xuyên ở bệnh nhân có bệnh nền dùng thuốc giảm đau không đúng cách.

Do đó, với người có tăng huyết áp hoặc tiểu đường, bác sĩ khuyến cáo:

- Điều trị nguyên nhân gây đau thay vì chỉ dựa vào thuốc giảm đau.

- Ưu tiên biện pháp hỗ trợ như vật lý trị liệu, chườm nóng hoặc châm cứu để giảm đau an toàn hơn.

- Nếu buộc phải dùng thuốc, nên chọn Paracetamol (nếu chức năng gan còn tốt), vì ít ảnh hưởng đến thận hơn.

- Trước, trong và sau khi sử dụng NSAIDs, cần kiểm tra chức năng thận định kỳ để kịp thời phát hiện biến chứng.

- Theo dõi cơ thể sát sao. Nếu có dấu hiệu bất thường như mệt, phù, tiểu ít hoặc tăng huyết áp khó kiểm soát, phải ngưng thuốc và đi khám ngay.

9. Không phải sản phẩm “tự nhiên”nào cũng an toàn với thận

Ngoài thuốc tây, một số người dùng thuốc nam, thuốc xoa bóp, cao dán hay thực phẩm chức năng chống viêm. Những sản phẩm này có thể gây hại thận tương tự không?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời:

Với các miếng dán giảm đau như miếng dán nóng, lạnh chứa Salicylate hoặc Menthol, nếu sử dụng đúng cách, diện tích da nhỏ, vùng da không bị trầy xước... thì được xem là tương đối an toàn.

Tương tự, các thuốc gel bôi ngoài da chứa hoạt chất NSAIDs, nếu dùng liều lượng vừa phải cũng ít nguy cơ ảnh hưởng đến thận hơn dạng uống.

Tuy nhiên, nguy cơ lớn nhất đến từ nhóm thực phẩm chức năng. Nhiều sản phẩm được quảng cáo là “thảo dược”, “tự nhiên”, nhưng thực chất có trộn thêm tân dược giảm đau mạnh, đặc biệt là NSAIDs hoặc Dexamethasone. Những hoạt chất này nếu dùng kéo dài sẽ gây tổn thương thận nghiêm trọng.

Bên cạnh đó, các thực phẩm chức năng nguồn gốc Đông y đôi khi có các hoạt chất gây rối loạn đông máu. Nếu người bệnh đang dùng thuốc điều trị tăng huyết áp, tiểu đường hoặc thuốc chống đông, thì sự tương tác giữa hai nhóm này có thể khiến rối loạn đông máu nặng hơn.

10. Uống thuốc giảm đau tùy tiện có thể “bào mòn” thận từng ngày

BS có thể hướng dẫn cách dùng thuốc giảm đau an toàn và thay thế bằng biện pháp khác để bảo vệ thận không bị “bào mòn” theo thời gian?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời:

Để an toàn cho thận, nguyên tắc hàng đầu là tìm và điều trị nguyên nhân gây đau để không lệ thuộc thuốc. Hãy ưu tiên các biện pháp không dùng thuốc như xoa bóp, massage, chườm ấm, vật lý trị liệu, tập luyện điều độ.

Khi các biện pháp trên chưa đủ hiệu quả, có thể sử dụng miếng dán hoặc thuốc giảm đau tại chỗ chứa NSAIDs để làm dịu cơn đau. Những sản phẩm này chỉ tác động tại chỗ, ít ảnh hưởng đến thận hơn so với thuốc đường uống.

Nếu phải dùng thuốc uống, hãy khởi đầu bằng Paracetamol, chỉ dùng NSAIDs khi thật sự cần thiết và tuyệt đối tránh kết hợp Paracetamol với NSAIDs, vì sự phối hợp này làm tăng độc tính trên thận.

Với những người có nguy cơ cao như tăng huyết áp, tiểu đường, béo phì hoặc đã có bệnh thận, cần hạn chế tối đa thuốc giảm đau và luôn theo dõi sát khi sử dụng. Đặc biệt lưu ý tương tác giữa thuốc giảm đau với thuốc điều trị bệnh nền, chẳng hạn như thuốc lợi tiểu, thuốc hạ áp hoặc thuốc điều trị tiểu đường, vì những tương tác này có thể làm tăng nguy cơ suy thận.

Khi sử dụng thuốc, người bệnh nên uống đủ nước, thường xuyên kiểm tra chức năng thận để phát hiện sớm tổn thương.

Với các bệnh nhân bệnh thận mạn, nếu cần kiểm soát cơn đau, bác sĩ có thể chỉ định nhóm thuốc khác như Corticoid hoặc giảm đau gốc morphin, tùy tình trạng cụ thể.

Hầu như ngày nào Bệnh viện Bình Dân cũng tiếp nhận bệnh nhân suy thận do lạm dụng thuốc giảm đau. Có bạn mới hơn 20 tuổi, đau đầu 2-3 năm, tự ý uống thuốc NSAIDs gần như mỗi tuần mà không đi khám. Khi nhập viện thì thận đã suy mạn, phải lọc máu định kỳ.