Vì sao nhiều người trẻ phát hiện suy thận khi đã muộn?

1. Vì sao bệnh thận không có triệu chứng rõ ràng?

Thưa bác sĩ, việc một người thấy mình luôn “khỏe” nhưng tình cờ phát hiện suy thận qua khám tổng quát/định kỳ không còn hiếm. Xin BS giải thích vì sao có người bị suy thận nhưng vẫn sinh hoạt gần như bình thường, không có triệu chứng rõ ràng?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy - Trưởng khoa Nội thận - Lọc máu, Bệnh viện Bình Dân TPHCM trả lời:

Thận là cơ quan có khả năng bù trừ rất tốt. Các dấu hiệu suy thận thường chỉ biểu hiện rõ khi bệnh đã ở giai đoạn nặng, đặc biệt là giai đoạn 4 hoặc 5. Thông thường, khi chức năng thận giảm trên 50% tức chỉ còn khoảng 20–25%, người bệnh mới bắt đầu xuất hiện triệu chứng.

Tại các bệnh viện, số trường hợp phát hiện tình cờ suy thận nặng qua khám sức khỏe ngày càng nhiều. Những người có thói quen khám định kỳ thường phát hiện sớm hơn; trong khi nhóm lao động tự do ít kiểm tra sức khỏe và chỉ biết mình bị suy thận khi bệnh đã nặng.

2. Dấu hiệu của suy thận dễ bị nhầm với các bệnh khác

Những dấu hiệu sớm nào của suy thận dễ bị nhầm với các bệnh khác khiến người bệnh chủ quan, bỏ qua giai đoạn “vàng” điều trị?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời:

Suy thận mạn thường tiến triển âm thầm, các triệu chứng xuất hiện muộn và không đặc hiệu. Một số biểu hiện dễ bị bỏ qua gồm:

- Mệt mỏi, mất ngủ: dễ nhầm với stress hoặc làm việc quá sức.

- Tăng huyết áp: có thể bị coi là tăng huyết áp nguyên phát, trong khi đây là dấu hiệu thường gặp ở bệnh thận mạn.

- Rối loạn tiểu tiện: Tiểu đêm dễ bị nhầm với phì đại tuyến tiền liệt hoặc rối loạn giấc ngủ ở người lớn tuổi. Tiểu ít (thiểu niệu), Tiểu bọt thường xảy ra khi bệnh đã nặng.

- Phù: xuất hiện khi bệnh nhân tiểu đạm nhiều, giảm albumin máu hoặc suy giảm chức năng thận rõ rệt. Tuy nhiên, nhiều người lại nghĩ mình bị suy tĩnh mạch chi dưới, suy tim hoặc suy dinh dưỡng.

Các dấu hiệu này rất mờ nhạt, nhóm nguy cơ cao như người bị tăng huyết áp, đái tháo đường, dùng thuốc giảm đau kéo dài hoặc có tiền căn gia đình bị bệnh thận cần khám định kỳ thường xuyên.

3. Quan sát nước tiểu tại nhà có giúp phát hiện suy thận?

Có phải chỉ khi xét nghiệm máu, nước tiểu mới phát hiện được suy thận? Tại nhà có thể quan sát nước tiểu để phát hiện sớm bệnh thận không ạ?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời:

Quan sát nước tiểu tại nhà có thể giúp nhận diện một số bất thường như tiểu bọt, tiểu ít hoặc tiểu đêm. Tuy nhiên, đây đều là những dấu hiệu xuất hiện muộn, không giúp phát hiện sớm suy thận.

Để chẩn đoán bệnh thận ở giai đoạn đầu, xét nghiệm máu, nước tiểu và siêu âm thận mới là phương pháp xác định và có giá trị tầm soát.

4. Hỏi ChatGPT về nguy cơ suy thận có chính xác?

Việc mọi người tự theo dõi triệu chứng rồi hỏi chat GPT về khả năng bị bệnh thận liệu có chính xác? Thực tế đã có người phát hiện suy thận sớm nhờ AI chưa ạ?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời:

ChatGPT có thể đưa ra cảnh báo chung và nhắc người bệnh đi khám sớm, nhưng không thể thay thế bác sĩ.

Việc chẩn đoán cần dựa trên khai thác bệnh sử, thăm khám trực tiếp, xét nghiệm máu - nước tiểu, siêu âm và nhiều kỹ thuật khác. Chỉ bác sĩ mới xác định được người bệnh có mắc bệnh thận hay không, đang ở giai đoạn nào, nguyên nhân là gì và phác đồ điều trị phù hợp.

5. Nguyên nhân khiến người trẻ không bệnh nền nhưng vẫn bị suy thận

Một người trẻ, không bệnh nền, không dùng thuốc gì mà vẫn bị suy thận - nguyên nhân nào có thể xảy ra, thưa bác sĩ?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời:

Trong những năm gần đây, tình trạng người trẻ suy thận không rõ nguyên nhân xuất hiện nhiều hơn. Một số nguyên nhân thường gặp gồm:

- Bệnh lý di truyền: như thận đa nang.

- Bất thường bẩm sinh đường niệu: thận teo, chỉ có một thận, trào ngược bàng quang - niệu quản…

- Nhiễm trùng tiết niệu tái phát: gây viêm ống thận - mô kẽ, dẫn đến suy thận mạn.

- Lạm dụng thuốc giảm đau: là nguyên nhân không nhỏ gây tổn thương thận mạn tính.

- Bệnh lý cầu thận: Viêm cầu thận IgA rất phổ biến ở người trẻ, đặc biệt là nam giới. Lupus ban đỏ hệ thống hay gặp ở nữ.

Bệnh lý cầu thận là nhóm bệnh nặng, có thể ảnh hưởng nhiều cơ quan khác trong cơ thể. Nếu phát hiện ở giai đoạn sớm, khả năng điều trị rất tốt. Ngược lại, nếu đến khám ở giai đoạn muộn, hiệu quả điều trị giảm đáng kể. Tại các trung tâm lớn như Bệnh viện Bình Dân, Bạch Mai, Chợ Rẫy, bệnh cầu thận IgA chiếm trên 60% mẫu sinh thiết thận.

6. Những thói quen khiến thận “kiệt sức” 

Có những yếu tố nào trong lối sống hàng ngày khiến thận dần “kiệt sức”?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời:

Những yếu tố ảnh hưởng đến chức năng thận chủ yếu đến từ thói quen ăn uống và sinh hoạt hằng ngày.

- Ăn mặn, dùng nhiều thực phẩm chế biến sẵn: Các món nhiều muối, bột ngọt, bột nêm và thực phẩm đóng gói khiến thận phải làm việc quá mức để đào thải natri. Nhóm người đã có nguy cơ bệnh thận càng dễ tổn thương hơn.

- Chế độ ăn quá nhiều protein: Đặc biệt trong các chế độ ăn giảm cân thiên về đạm, khiến thận phải tăng lọc và lâu dài có thể dẫn đến tổn thương.

- Uống ít nước: Làm giảm lưu lượng máu đến thận và giảm khả năng đào thải chất cặn.

- Hút thuốc lá, ít vận động, tăng cân béo phì: Béo phì có thể gây xơ hóa cầu thận, dẫn đến các bệnh lý thận mạn đặc hiệu ngày càng phổ biến.

- Thức khuya và dùng nhiều thực phẩm chứa phosphate: Phosphate có nhiều trong nước ngọt và đồ uống công nghiệp kết hợp với ngủ muộn làm nặng thêm tổn thương thận, nhất là ở người đã có bệnh thận mạn.

7. Suy thận giai đoạn sớm có hồi phục được không?

Suy thận giai đoạn sớm có thể hồi phục được không? Và khi nào thì tổn thương đã không thể đảo ngược?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời:

Khả năng hồi phục phụ thuộc vào việc người bệnh bị suy thận cấp hay suy thận mạn:

- Suy thận cấp: Thường có khả năng hồi phục cao nếu nguyên nhân được xử lý kịp thời như mất nước, dùng thuốc giảm đau làm giảm tưới máu thận. Tắc nghẽn đường tiết niệu (sỏi, u chèn ép…). Khi điều trị nguyên nhân, chức năng thận thường cải thiện tốt.

- Suy thận mạn: Do các bệnh lý cầu thận, tổn thương kéo dài hoặc suy thận cấp không được điều trị triệt để. Ở giai đoạn này, tổn thương không thể phục hồi, nhưng vẫn có thể làm chậm tiến triển bệnh nếu phát hiện từ giai đoạn 3 và điều trị đúng.

Trong nhiều trường hợp, nếu kiểm soát tốt, người bệnh có thể trì hoãn tiến triển đến giai đoạn cuối thêm 10–20 năm.

8. Mối liên hệ giữa tăng huyết áp, tiểu đường và suy thận

Vì sao bác sĩ thường khuyên “bảo vệ thận từ tim và huyết áp”? Mối liên quan giữa tăng huyết áp, tiểu đường và suy thận là gì?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời:

Tim mạch - thận - chuyển hóa là một hệ thống liên kết chặt chẽ, tạo thành vòng xoắn bệnh lý:

- Tăng huyết áp làm tổn thương mạch máu thận, dẫn đến bệnh thận mạn. Khi đã mắc bệnh thận mạn, huyết áp lại tăng khó kiểm soát, khiến chức năng thận suy giảm nhanh hơn.

- Tiểu đường là nguyên nhân hàng đầu gây suy thận, khoảng 40% bệnh nhân đái tháo đường có bệnh thận mạn. Nếu không kiểm soát tốt đường huyết, suy thận tiến triển nhanh và nặng hơn.

Do đó, quản lý huyết áp và đường huyết là chìa khóa bảo vệ thận, ngăn bệnh thận mạn diễn tiến.

9. Những loại thuốc có thể gây hại thận

Có những loại thuốc hoặc thực phẩm chức năng nào người bệnh nên thận trọng vì có thể làm tổn thương thận nếu dùng kéo dài?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời:

Việc dùng thuốc bừa bãi là nguyên nhân phổ biến khiến chức năng thận xấu đi, đặc biệt ở người đã có bệnh thận mạn.

Những nhóm thuốc cần lưu ý:

- Thuốc giảm đau nhóm NSAIDs: là tác nhân gây hại thận hàng đầu.

- Một số kháng sinh: có thể gây độc thận nếu dùng kéo dài hoặc liều cao.

- Thuốc cản quang: công nghệ mới ít độc thận hơn, nhưng vẫn phải dùng liều hợp lý và giãn cách thời gian giữa các lần chụp.

- Một số thuốc thải ghép: ít gặp hơn nhưng vẫn có nguy cơ ảnh hưởng chức năng thận.

10. Nguyên tắc ăn uống và sinh hoạt cho người bệnh thận mạn

Khi chức năng thận suy giảm, ngoài việc điều trị y khoa, chế độ ăn uống và sinh hoạt đóng vai trò ra sao trong việc kéo dài thời gian sống khỏe?

BS.CK2 Lê Thị Đan Thùy trả lời:

Chế độ ăn và lối sống chiếm 50–70% hiệu quả điều trị bệnh thận mạn. Việc tuân thủ tốt giúp làm chậm đáng kể tiến triển bệnh.

Các nguyên tắc quan trọng:

- Ăn nhạt: Giảm tối đa lượng muối, hạn chế cá khô, thực phẩm chế biến sẵn, đồ hộp, thức ăn lên men (dưa muối, chao…).

- Hạn chế đạm động vật: Giảm thịt đỏ (bò, heo), ưu tiên đạm thực vật như đậu, trứng hoặc đạm thực vật pha trộn theo chỉ định.

- Uống đủ nước: Lượng nước tùy theo lượng nước tiểu. Tránh mất nước khi vận động nhiều, đi nắng, tiêu chảy…

- Kiểm soát kali: Giai đoạn 1–3 thường chưa cần kiêng quá mức. Giai đoạn 4–5 hạn chế trái cây nhiều kali (chuối, cam, dừa, bơ, nho, cà chua…). Có thể dùng táo, dâu, cherry… với lượng vừa phải. Cần xét nghiệm định kỳ để điều chỉnh kịp thời.

- Không tự ý dùng thuốc hoặc thực phẩm chức năng: Tránh NSAIDs, kháng sinh không có chỉ định, thuốc nam - thuốc bắc không rõ nguồn gốc, thực phẩm chức năng không minh bạch.

- Tập thể dục, bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia: Giúp cải thiện chức năng tim - thận, nâng miễn dịch và giảm nguy cơ biến chứng.