Lợi khuẩn - Probiotic: Vũ khí điều hòa miễn dịch, giảm nguy cơ dị ứng ở trẻ em

Dị ứng khởi phát sớm và vai trò điều hòa miễn dịch của lợi khuẩn

Các bệnh dị ứng như viêm da cơ địa, dị ứng thức ăn, hen và viêm mũi dị ứng đang gia tăng nhanh chóng, chiếm tỷ lệ 10-20% trẻ em. BS.CK2 Nguyễn Thị Ngọc cho biết, tiến trình dị ứng thường bắt đầu từ viêm da cơ địa ở trẻ nhũ nhi, tiếp đến là dị ứng thức ăn và tiến triển thành viêm mũi dị ứng hay hen ở lứa tuổi lớn hơn. Cơ chế bệnh sinh liên quan đến sự mất cân bằng miễn dịch - ưu thế Th2, giảm Th1 và T điều hòa, hoạt hóa các cytokine như IL-4, IL-5, IL-13 gây viêm đặc hiệu. Theo bác sĩ, yếu tố di truyền, môi trường và ngoại di truyền (epigenetics) cùng tác động, trong đó sự thay đổi hệ vi sinh vật đóng vai trò trung tâm.

Bác sĩ thông tin, có hai giả thuyết nổi bật được đề cập gồm: giả thuyết vệ sinh, khi môi trường quá sạch khiến hệ miễn dịch trẻ không được huấn luyện, và giả thuyết bạn bè cũ, môi trường đa dạng sinh học giúp tăng tế bào T điều hòa, bảo vệ khỏi dị ứng. Hệ vi sinh đường ruột bắt đầu hình thành ngay từ trong bụng mẹ, chịu ảnh hưởng bởi cách sinh, chế độ nuôi dưỡng, sử dụng kháng sinh… Một hệ vi sinh đa dạng giúp sản xuất acid béo chuỗi ngắn, kích hoạt T điều hòa, giảm viêm; ngược lại, loạn khuẩn làm tăng các chất trung gian thúc đẩy Th2, kích hoạt phản ứng dị ứng.

Theo định nghĩa WHO/FAO (2001), lợi khuẩn là vi sinh vật sống, khi được cung cấp đủ liều sẽ mang lại lợi ích cho sức khỏe. Probiotic tác động qua ba cơ chế chính: tăng cường hàng rào niêm mạc, cân bằng hệ vi sinh và điều hòa miễn dịch. Điều này mở ra hướng can thiệp tiềm năng vào giai đoạn sớm để thiết lập sự cân bằng miễn dịch bền vững, giảm nguy cơ dị ứng.

Bằng chứng khoa học và khuyến cáo ứng dụng

BS.CK2 Nguyễn Thị Ngọc cho biết, nhiều thử nghiệm lâm sàng đã chứng minh vai trò của probiotic, trong đó bằng chứng rõ ràng nhất ở bệnh viêm da cơ địa - giai đoạn khởi phát sớm của tiến trình dị ứng. Nghiên cứu của Wickens (New Zealand, theo dõi 11 năm) cho thấy chủng HN001 giảm 42% nguy cơ viêm da cơ địa đến năm 11 tuổi khi bổ sung từ thai kỳ và 6 tháng sau sinh. Theo bác sĩ, phân tích tổng hợp của Zuccotti (2015) với hơn 4.700 trẻ cũng ghi nhận probiotic giúp giảm nguy cơ viêm da cơ địa khoảng 22%, đặc biệt ở trẻ nguy cơ cao và khi dùng đa chủng, liều cao.

Với dị ứng thức ăn, nghiên cứu của Jiang (2024) ghi nhận probiotic giảm 49% nguy cơ dị ứng đạm sữa bò, 43% dị ứng trứng, nhưng không rõ rệt với dị ứng đậu phộng. Một số công trình cho thấy probiotic có thể thúc đẩy dung nạp dị ứng đạm sữa bò, song kết quả còn chưa đồng nhất.

Ở hen phế quản, BS.CK2 Nguyễn Thị Ngọc thông tin, phân tích gộp 10 RCT (2023) cho thấy probiotic giúp cải thiện triệu chứng, giảm viêm đường thở và kịch phát hen, nhưng chưa cải thiện rõ chức năng hô hấp. Với viêm mũi dị ứng, một số nghiên cứu cho thấy cải thiện triệu chứng nhưng chưa chứng minh được hiệu quả phòng ngừa.

Theo bác sĩ, hiệu quả của probiotic phụ thuộc nhiều yếu tố: chủng (LGG, HN001 có tác dụng rõ hơn), liều (cao hơn 1 tỷ CFU/ngày), thời điểm (thai kỳ và 6 tháng đầu đời) và đối tượng (trẻ nguy cơ cao hưởng lợi nhiều hơn). Hướng dẫn WAO 2024 về quản lý dị ứng đạm sữa bò cũng khuyến nghị ưu tiên sữa công thức thủy phân và cân nhắc bổ sung probiotic LGG (Lactobacillus rhamnosus GG) ở mức “có điều kiện”, vì bằng chứng hiện tại chưa đủ mạnh để thay thế phác đồ chuẩn.

Kết luận bài báo cáo, BS.CK2 Nguyễn Thị Ngọc nhấn mạnh bốn điểm then chốt: Một là, dị ứng khởi phát sớm do rối loạn miễn dịch và mất cân bằng hệ vi sinh; hai là probiotic đúng chỉ định có thể điều hòa miễn dịch, giảm nguy cơ dị ứng; ba là trẻ nguy cơ cao hưởng lợi nhiều khi can thiệp sớm; bốn là điều chỉnh hệ vi sinh ngay từ giai đoạn đầu đời là nền tảng thiết lập miễn dịch bền vững.