1. Khuyến cáo sử dụng biện pháp ngừa thai thường quy 

Những người đang áp dụng các biện pháp ngừa thai khác, vì một nguyên nhân nào đó khiến việc tránh thai không hiệu quả, nên lựa chọn ngừa thai khẩn cấp dùng thuốc nội tiết ngoại sinh hay dụng cụ tử cung sẽ hiệu quả, an toàn hơn?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết - Giám đốc Bệnh viện Hùng Vương trả lời: Biện pháp ngừa thai khẩn cấp có hiệu quả thấp hơn so với biện pháp ngừa thai thường quy. Chỉ nên áp dụng biện pháp ngừa thai khẩn cấp khi biện pháp ngừa thai thường quy bị giảm hiệu quả.

Cụ thể, trong những tình huống thủng bao cao su, quên uống thuốc, tuột vòng, hiếp dâm không có ngừa thai trước đó… mới sử dụng biện pháp ngừa thai khẩn cấp.

Còn lại tất cả các trường hợp lên kế hoạch chưa muốn mang thai, nên áp dụng biện pháp ngừa thai thường quy, mang lại hiệu quả và an toàn hơn so với việc lạm dụng ngừa thai khẩn cấp.

2. Tác dụng phụ của các phương pháp tránh thai khẩn cấp

Xử trí như thế nào nếu gặp các tác dụng phụ khi dùng các biện pháp ngừa thai khẩn cấp? Những trường hợp nào thì cần đến bệnh viện ngay ạ?

BS.CK1 Nguyễn Thị Sa Giang - Phó Trưởng khoa Kế hoạch hóa gia đình, Bệnh viện Hùng Vương trả lời: Ngừa thai thường quy được chia làm 2 nhóm: thuốc nội tiết và dụng cụ tử cung.

Trong đó, tác dụng phụ thường gặp ở nhóm thuốc nội tiết như nôn nhiều, do sử dụng nhóm thuốc ngừa thai phối hợp 4 viên liều rất cao. Nếu nôn nhưng cảm thấy không ảnh hưởng đến sức khỏe, còn chịu được, chị em có thể uống nhiều nước, thuốc chống nôn hỗ trợ kèm. Còn nếu nôn quá nhiều, liên tục đến kiệt sức cần đi đến bệnh viện ngay để bác sĩ có hướng điều trị. 

Nếu uống quá nhiều lần thuốc ngừa thai khẩn cấp trong một tháng có thể gây ra tác dụng phụ rong huyết, rối loạn chu kỳ kinh nguyệt. Nguyên nhân do thuốc ngừa thai khẩn cấp đưa một lượng lớn thuóc nội tiết vào can thiệp đến chu kỳ nội tiết của cơ thể dẫn tới rối loạn kinh nguyệt. 

Đôi khi chỉ rối loạn kinh nguyệt trong tháng đó, ví dụ dính vào băng vệ sinh hàng ngày hoặc kéo dài dưới 7 ngày có thể tự ổn mà không cần đi khám. Nhưng nếu kinh nguyệt ra nhiều trên 7 ngày, cần đi khám bác sĩ để điều chỉnh lại kinh nguyệt, điều hòa lại chu kỳ kinh nguyệt cho bệnh nhân. Tuy nhiên, khi đã rong kinh trên 7 ngày sẽ rất khó xử lý vì không phải bác sĩ nào cũng có thể điều chỉnh lại kinh nguyệt do thuốc ngừa thai khẩn cấp. 

Đối với tránh thai bằng dụng cụ tử cung, nếu bị đau bụng, sốt cần quay lại bệnh viện để bác sĩ đánh giá xem bệnh nhân có bị nhiễm trùng hay không. Nếu đau bụng nhiều quá có thể đã gặp tai biến thủng tử cung khi đặt dụng cụ tử cung, lúc này cần quay lại bệnh viện ngay để bác sĩ kiểm tra chính xác. 

3. Nguyên tắc thuốc ngừa thai khẩn cấp là uống càng sớm càng tốt

Trên thị trường các chị em thấy có nhiều loại khác nhau: thuốc 24h, 72h, 120h; có loại 1 viên, có loại 2 viên. Những loại này khác nhau ra sao ạ? Uống viên thứ 2 muộn hơn (hoặc quên), liệu có giảm hiệu quả? 

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết trả lời: Đối với viên thuốc ngừa thai khẩn cấp chứa progestin nồng độ cao, cụ thể là Levonorgestrel, sẽ phổ biến hai dạng trên thị trường:

• Một là có 1 viên duy nhất, cần uống càng sớm càng tốt sau khi giao hợp không an toàn, tối đa ≤ 72 giờ.
• Hai là đóng dưới dạng 2 viên, dạng này trên thị trường khá hiếm gặp, theo đó cần uống viên đầu tiên trong 72 giờ, càng sớm càng tốt. Sau đó uống lặp lại viên thứ 2 trong 12 tiếng so với viên thứ nhất, từ đó có thể đảm bảo hiệu quả tránh thai có thể lên tới 80%.
  
  

Tuy nhiên, đó là việc sử dụng lần đầu trong chu kỳ, nếu sử dụng tới lần 2, hiệu quả tránh thai chỉ còn 60-70%, đến lần 3 hiệu quả chỉ còn dưới 50%. Như vậy cần lưu ý, với viên thuốc tránh thai progestin nồng độ cao ngừa thai khẩn cấp, thời gian tối đa cho phép là 72 giờ sau khi quan hệ tình dục không an toàn. 

Đối với thuốc ulipristal acetat, thời gian tối đa uống sau khi quan hệ sẽ lâu hơn, lên đến 120 tiếng (5 ngày) và chỉ cần uống một viên 30mg.

Nguyên tắc uống thuốc ngừa thai khẩn cấp là uống càng sớm càng tốt. Nhưng khoảng thời gian tối đa cho phép uống thuốc ngừa thai khẩn cấp sẽ thay đổi tùy từng loại thuốc, ví dụ progestin 72 tiếng, ulipristal 120 tiếng, dụng cụ tử cung cũng lên đến 120 tiếng…

Nếu viên thuốc thứ hai trong loại thuốc ngừa thai đóng 2 viên bị quên hoặc uống muộn hơn thời gian cho phép thì hiệu quả sẽ không cao. 

4. Chỉ nên sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp tối đa 1 lần/tháng

Hiện nay, thuốc ngừa thai khẩn cấp có thể dễ dàng mua ngoài hiệu thuốc. Một tháng/ một năm tối đa có thể sử dụng bao nhiêu lần để không ảnh hưởng sức khỏe, thưa BS? 

BS.CK1 Nguyễn Thị Sa Giang trả lời: Biện pháp tránh thai khẩn cấp không thể sử dụng quá nhiều, thuốc khẩn cấp đưa vào cơ thể chỉ là biện pháp phụ trợ thêm cho phương pháp tránh thai chính hàng ngày, không thể xem như biện pháp tránh thai thường xuyên. Như vậy, không nên lạm dụng tránh thai khẩn cấp. 

Nếu nằm trong biện pháp bắt buộc khẩn cấp không có biện pháp dự phòng, chỉ được sử dụng tối đa 1 lần/tháng, không nên lặp lại lần 2 (trừ trường hợp quá bắt buộc). Tuy nhiên, những lần về sau, hiệu quả tránh thai càng giảm.

Vì hiện thay thuốc tránh thai khẩn cấp rất dễ mua dẫn đến hiểu lầm, gặp trường hợp khẩn cấp sẽ ra hiệu thuốc mua. Bên cạnh đó, nếu dùng thường xuyên các tác dụng phụ do thuốc tránh thai khẩn cấp sẽ tăng lên. 

5. Thuốc ngừa thai hàng ngày liệu trình 24/4 giữ nguyên hiệu quả nếu quên uống thuốc 

Một số chị em có thắc mắc: họ đang dùng thuốc ngừa thai hằng ngày, do không dùng đều đặn, trong thời gian này giao hợp, dùng thêm thuốc ngừa thai khẩn cấp thì cần lưu ý những gì ạ? 

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết trả lời: Nếu một người thường xuyên quên uống thuốc ngừa thai hàng ngày, cần có các biện pháp giúp nhớ uống thuốc, không nên áp dụng biện pháp ngừa thai khẩn cấp thay thế. 

Ví dụ, để nhớ uống thuốc ngừa thai, hãy gắn chuyện uống thuốc như một công việc hàng ngày bắt buộc phải làm. Một người phụ nữ thường tẩy trang trước khi đi ngủ, có thể để vỉ thuốc ngừa thai ngay bàn trang điểm, uống ngay sau khi tẩy trang xong. Hoặc hiện nay phụ nữ hiện đại đều có diện thoại thông minh, do đó có thể cài lời nhắc uống thuốc vào điện thoại, tránh tình huống quên. 

Trong các trường hợp đặc biệt, ví dụ như đám cưới, sinh nhật, tiệc tùng quên uống thuốc, nếu có quan hệ tình dục trong dịp này có thể uống thuốc ngừa thai khẩn cấp. Nếu lấy ngừa thai khẩn cấp để xử lý việc quên thuốc ngừa thai hàng ngày sẽ không giải quyết được vấn đề.

Trường hợp cần phải sử dụng viên thuốc ngừa thai khẩn cấp hoặc biện pháp ngừa thai khẩn cấp, cần lưu ý tuân thủ theo nguyên tắc viên uống ngừa thai khẩn cấp, uống càng sớm càng tốt và theo quy định thời gian của biện pháp quy định là 72 giờ đối với viên thuốc ngừa thai khẩn cấp chứa progestin nồng độ cao; 5 ngày đối với viên ulipristal và đặt dụng cụ tử cung. 

Ngoài ra, vì uống viên thuốc ngừa thai hàng ngày cùng nội tiết ngoại sinh nồng độ cao, nguy cơ tác dụng phụ của nội tiết sẽ gia tăng, do đó cần uống thuốc đủ, đúng để đảm bảo hiệu quả, tránh ỉ lại vào viên thuốc ngừa thai khẩn cấp. 

Ngoài ra, viên thuốc ngừa thai kết hợp hàng ngày hiện nay có một liệu trình là 24/4 rất tốt, giúp khoảng thời gian quên thuốc trở nên hiệu quả hơn. Cụ thể trước đây nếu quên uống một ngày có thể lặp lại vào ngày hôm sau, hiệu quả sẽ giảm đi, nhưng với liệu trình 24/4, mặc dù quên và uống lại vẫn có thể giữ nguyên hiệu quả của thuốc. 

- Ngược lại, một số chị em có thói quen sử dụng tránh thai khẩn cấp sau giao hợp muốn chuyển sang viên uống tránh thai kết hợp để an toàn và chủ động hơn thì bắt đầu như thế nào ạ?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết trả lời: Đối với viên thuốc ngừa thai kết hợp, khuyến cáo nên bắt đầu vỉ thuốc từ ngày thứ năm của kinh nguyệt (tính từ ngày đầu tiên hành kinh), đồng thời nên uống mỗi ngày 1 viên, không nên quên thuốc. Như vậy, có thể áp dụng biện pháp ngừa thai kết hợp.

Trước đó nếu có biện pháp ngừa thai thường quy khác, đang sử dụng và muốn chuyển sang vỉ thuốc ngừa thai kết hợp, khi chấm dứt biện pháp ngừa thai thường quy cũ có thể bắt đầu vỉ thuốc ngừa thai kết hợp, tuy nhiên việc này có thể dẫn đến tình trạng kinh nguyệt bị xáo trộn. 

Ví dụ, đang cấy que nhưng muốn chuyển sang sử dụng thuốc ngừa thai kết hợp, vừa rút que đã có thể bắt đầu vỉ ngừa thai kết hợp, tuy nhiên, nếu thực hiện phương pháp mà không quan tâm đến chu kỳ kinh có thể làm chu kỳ rối loạn. Vì vậy nên quan tâm đến chu kỳ kinh để đảm bảo không bị rối loạn. Thông thường việc sử dụng thuốc ngừa thai kết hợp bắt đầu vào ngày thứ 5 của chu kỳ kinh để đảm bảo hiệu quả. 

Tuy nhiên, nếu bắt đầu vào ngày 3, 4, 5 có thể bị quên uống vì công việc của người phụ nữ ngày càng nhiều, không chỉ có một chuyện duy nhất là uống thuốc. Vì vậy, khi tư vấn cho bệnh nhân bác sĩ khuyến cáo thấy có kinh là bắt đầu vỉ thuốc, như vậy sẽ hạn chế vấn đề quên uống ở chị em. Tuy nhiên, vẫn cho phép trong 5 ngày đầu tiên của chu kỳ kinh nguyệt là bắt đầu vỉ thuốc, như vậy sẽ an toàn sau đó khi quan hệ tình dục.  

- Có thể sử dụng viên uống tránh thai kết hợp đến bao lâu? Có cần ngưng sau một khoảng thời gian sử dụng để xả thuốc hay không?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết trả lời: Đối với viên thuốc ngừa thai kết hợp hiện nay, với nồng độ thuốc thấp, những thế hệ progestin (thế hệ mới) có thể sử dụng liên tục mà không cần dừng lại xả thuốc, như vậy có thể yên tâm nếu thấy có hiệu quả, không có tác dụng phụ, không làm ảnh hưởng đến cuộc sống và công việc thì có thể sử dụng thường xuyên. 

6. Thuốc ngừa thai thế hệ mới giảm mụn trứng cá, đẹp da, không tăng cân…

Cần làm gì nếu kinh nguyệt không quay trở lại hoặc quay trở lại muộn hơn nhiều khi sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp ạ? Có cần phải theo dõi gì sau khi sử dụng thuốc ngừa thai khẩn cấp không?

BS.CK1 Nguyễn Thị Sa Giang trả lời: Sau khi sử dụng một biện pháp ngừa thai khẩn cấp, cần theo dõi trong 3 tuần tiếp theo mà chưa có kinh, cần thử xem bản thân có thai hay không. Vì biện pháp ngừa thai khẩn cấp không đạt hiệu quả 100%, chỉ khoảng >80% nếu uống sớm nhất có thể.

Thứ hai, biện pháp ngừa thai khẩn cấp là nhóm thuốc nội tiết can thiệp vào chu kỳ kinh của mình, từ đó có thể gây rối loạn kinh nguyệt. Nếu ra kinh nhiều và kéo dài trên 7 ngày cần đến gặp bác sĩ để điều chỉnh lại kinh nguyệt của mình. 

- Nhiều chị em khi đề cập đến viên uống tránh thai kết hợp thường lo lắng về việc ảnh hưởng cân nặng và thẩm mỹ như mụn, nám,… Thực hư vấn đề này ra sao, thưa BS?

BS.CK1 Nguyễn Thị Sa Giang trả lời: Thuốc ngừa thai phối hợp thế hệ trước có ảnh hưởng đến cân nặng và thẩm mỹ như mụn, nám,… Nhưng hiện tại thuốc ngừa thai đã cải tiến rất nhiều, đặc biệt là thuốc ngừa thai càng mới về sau sẽ có ưu điểm kháng androgen, không giữ nước. Thế hệ mới nhất có thể giảm được tiết dầu trên da, giảm mụn trứng cá, da đẹp hơn, không bị nám, không giữ nước nên không tăng cân. 

Vì vậy, nếu chọn thuốc ngừa thai phối hợp nên chọn thuốc thế hệ mới, giá không mắc hơn nhưng ưu điểm có nhiều hơn. 

- Hiện tại, có nhiều loại viên uống tránh thai kết hợp và các liệu trình khác nhau như vậy thì làm sao biết chị em sẽ phù hợp với loại nào ạ? 

BS.CK1 Nguyễn Thị Sa Giang trả lời: Trước đến nay có 3 loại liệu trình ngừa thai phối hợp: liệu trình 21, liệu trình vỉ 28, và liệu trình 24/4 (mới nhất hiện nay). Bác sĩ sẽ tư vấn và hỏi về tính chất công việc, chu kỳ kinh nguyệt, nếu bạn có kinh mà bị triệu chứng tiền kinh/ ra kinh nhiều quá có thể chọn liệu trình mới 24/4 để kéo dài thời gian uống thuốc có hormon, ngày hành kinh sẽ ngắn lại, số lượng kinh ít lại, như vậy sẽ phù hợp với những bạn có triệu chứng tiền kinh và lượng kinh nhiều. 

Hoặc trường hợp người hay quên, không thể uống thuốc ngừa thai liên tục, ngừng 3-7 ngày, sau đó uống lại sẽ được chọn loại thuốc vỉ 28 viên, uống liên tục mỗi ngày, mỗi tối hãy cài đặt báo thức để được nhắc uống thuốc. 

7. Có cần tháo dụng cụ tử cung sau khi tránh thai khẩn cấp?

Các chị em có cần phải tháo dụng cụ tử cung sau khi tránh thai khẩn cấp? 

BS.CK1 Nguyễn Thị Sa Giang trả lời: Sau khi sử dụng dụng cụ tử cung như một biện pháp ngừa thai khẩn cấp thì với ưu điểm của dụng cụ tử cung có thể sử dụng như một biện pháp ngừa thai lâu dài.

Vì vậy những chị em sau khi sử dụng ngừa thai khẩn cấp để đặt cho bác sĩ câu hỏi đã đặt dụng cụ ngừa thai khẩn cấp nhưng muốn ngừa thai lâu dài, đây là điều đáng mừng đối với bác sĩ vì dụng cụ ngừa thai là biện pháp phù hợp với nhu cầu của người bệnh (vừa khẩn cấp, vừa tránh thai lâu dài).

Trường hợp đã đặt dụng cụ tử cung nhưng ra huyết trắng nhiều, muốn lấy ra, có thể lấy ra bất kỳ lúc nào, sau đó đổi một phương pháp ngừa thai khác tùy theo nhu cầu của mình. 

8. Chỉ sử dụng thuốc tránh thai khẩn cấp khi thật sự khẩn cấp

Cuối cùng, nhờ BS chia sẻ một số thông điệp gửi gắm đến các chị em để sử dụng các phương pháp ngừa thai khẩn cấp và thuốc uống tránh thai đúng khoa học, an toàn và hiệu quả ạ?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết trả lời: Việc tránh thai là một trong các nội dụng đối với người phụ nữ hiện đại ngày nay vì có tránh thai mới lên được kế hoạch sinh để và chủ động trong cuộc sống. Đối với việc tránh thai đã được lên kế hoạch, nên lựa chọn phương pháp ngừa thai thường quy.

Nếu áp dụng một biện pháp ngừa thai thường quy bị vấn đề không an toàn như bao cao su thủng, tuột vòng, quên uống thuốc ngừa thai hàng ngày, lúc đó sẽ có thêm biện pháp hỗ trợ tăng hiệu quả tránh thai lên bao gồm viên thuốc sau giao hợp, thuốc ngừa thai khẩn cấp, đặt dụng cụ tử cung tránh thai khẩn cấp… sẽ giúp tránh thai hiệu quả hơn. 

Bên cạnh đó, nên hiểu được thời gian tối đa của từng biện pháp tránh thai khẩn cấp để áp dụng hiệu quả. Đồng thời, luôn nhớ rằng thuốc tránh thai khẩn cấp chỉ có hiệu quả khi thật sự khẩn cấp, nếu sử dụng nhiều lần trong một chu kỳ, có thể giảm hiệu quả tránh thai và tăng tác dụng phụ.

>> Phần 1: Nên lựa chọn ngừa thai khẩn cấp hay tránh thai hằng ngày?

>> Phần 2: Ưu và nhược điểm của các phương pháp tránh thai: Loại nào hiệu quả cao hơn?

Trân trọng cảm ơn PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết, BS.CK1 Nguyễn Thị Sa Giang, và Bayer Việt Nam đã đồng hành cùng AloBacsi trong chương trình này.