1. Thuốc ngừa thai kết hợp hiệu quả thế nào?

Về thuốc ngừa thai kết hợp, nhờ BS đề cập thêm cơ chế tác dụng của thuốc uống ngừa thai kết hợp ạ? Phương pháp này hiệu quả thế nào?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết - Giám đốc Bệnh viện Hùng Vương trả lời: Ngừa thai thường quy (sử dụng viên thuốc ngừa thai kết hợp hằng ngày) là một trong những biện pháp phổ biến vì đem lại hiệu quả tránh thai cao (tỷ lệ thành công có thể lên đến 99%) nếu sử dụng đúng cách.

Cơ chế quan trọng nhất của thuốc ngừa thai kết hợp là ức chế sự phát triển của nang noãn, dẫn đến không phóng noãn. Vì muốn có thai bắt buộc phải có rụng trứng, có tinh trùng và có sự kết hợp giữa trứng và tinh trùng. Viên thuốc ngừa thai kết hợp sẽ ức chế không cho rụng trứng nên rất an toàn để ngừa thai.

Bên cạnh đó, thuốc ngừa thai kết hợp còn có thể ngừa thai bên ngoài tử cung. Trong khi các biện pháp khác như dụng cụ tử cung, bao cao su có thể ngừa thai nhưng không ngừa được thai ngoài tử cung.

Ngoài ra, thuốc ngừa thai kết hợp do sự kết hợp giữa estrogen và progestin, tác động lên một số vị trí khác như niêm mạc tử cung, làm niên mạc tử cung không thuận lợi để nếu trứng rụng và thụ tinh cũng không thể làm tổ.

Ngoài ra, thành phần progestin trong thuốc ngừa thai làm chất nhầy ở cổ tử cung trở nên cô đặc và tinh trùng khó xâm nhập vào trong buồng tử cung.

Thuốc ngừa thai hằng ngày phù hợp cho những ai? Cần lưu ý gì khi bắt đầu sử dụng?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết trả lời: Thuốc ngừa thai hằng ngày khá phổ biến vì chỉ chống chỉ định trong một số tình huống, còn đa số các trường hợp đều có thể sử dụng được. Ví dụ, phụ nữ chưa có gia đình, vị thành niên có quan hệ tình dục hoặc phụ nữ đã lập gia đình muốn có khoảng cách giữa 2 lần sinh con.

Tuy nhiên khi sử dụng thuốc ngừa thai kết hợp tốt nhất nên đến khám bác sĩ Phụ khoa để được tư vấn và sàng lọc các chống chỉ định. Thuốc ngừa thai kết hợp chống chỉ định trong các tình huống:

• Bệnh nhân có bệnh lý tim mạch: Trong thành phần có estrogen nên có thể làm tăng nguy cơ thuyên tắc.
• Bệnh lý viêm gan, tổn thương tế bào gan: Các thuốc chuyển hóa qua gan, nếu sử dụng sẽ tăng gánh nặng cho gan, vì vậy không nên sử dụng cho đến khi ổn định chức năng gan.
• Những người nghiện thuốc lá, cao huyết áp là những bệnh lý mà nguy cơ thuyên tắc mạch cao hơn thì khi sử dụng thuốc ngừa thai kết hợp sẽ làm tăng nguy cơ tắc mạch.
• Bệnh nhân bị nhồi máu cơ tim, tai biến mạch máu não không nên sử dụng thuốc ngừa thai hằng ngày.

Nên có sự tư vấn của bác sĩ để lựa chọn biện pháp phù hợp.

- Viên uống tránh thai kết hợp có các cải tiến nào theo thời gian thưa BS?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết trả lời: Hiện nay các thuốc ngừa thai có thể sử dụng nồng độ estrogen rất thấp. Ví dụ, trước đây nồng độ estrogen của thuốc ngừa thai hằng ngày có thể là 50mcg/viên thì hiện nay chỉ còn 20 - 30mcg/viên. Nghiên cứu thấy rằng, với nồng độ thấp vẫn có hiệu quả là ức chế rụng trứng nhưng đồng thời sẽ giảm đi các tai biến, tác dụng phụ của nồng độ estrogen cao.

Thứ hai, sản xuất ra những progestin thế hệ mới. Ví dụ drospirenone giúp cải thiện các tác dụng phụ không tốt của thế hệ thứ nhất, thứ hai như có tác dụng kháng mineral (không giữ nước, muối) khi sử dụng, giúp phụ nữ không tăng cân khi sử dụng thuốc ngừa thai hằng ngày.

Hoặc có tác dụng kháng androgen, đối với nhóm cường androgen như hội chứng buồng trứng đa nang hoặc người có đặc tính da nhờn sẽ giúp giảm tình trạng mụn trứng cá.

Như vậy, tác dụng cộng thêm của progestin thế hệ mới sẽ làm việc sử dụng thuốc ngừa thai hằng ngày không chỉ hiệu quả mà còn giúp người phụ nữ trở nên tự tin hơn, đẹp hơn.

- Viên uống tránh thai kết hợp có drospirenone liệu trình 24/4 khác với liệu trình 21/7 như thế nào?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết trả lời: Thuốc tránh thai kết hợp có sự cải thiện về liệu trình viên thuốc. Ví dụ, trước đây thuốc ngừa thai hằng ngày chỉ có 21 viên thuốc nội tiết, dẫn đến dễ quên khi sử dụng. Vì vậy đã sản xuất ra thuốc 28 viên, trong đó 21 viên là thuốc nội tiết, còn 7 viên là placebo bổ máu để tránh quên thuốc.

Ngoài ra, mới đây còn có liệu trình 24/4 (nồng độ thuốc thay đổi) giúp người phụ đỡ quên và trong những tình huống quên uống thuốc 1 - 2 viên thì vẫn có hiệu quả tránh thai cao hơn so với liệu trình 21/7, từ đó làm tăng hiệu quả tránh thai.

2. Thuốc ngừa thai khẩn cấp có tác dụng ra sao?

Về ngừa thai khẩn cấp, cơ chế tác dụng ra sao, thưa BS?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết trả lời: Đối với viên progestin hàm lượng cao, hay còn gọi là viên uống sau giao hợp thì cơ chế tác dụng chủ yếu tác động lên niêm mạc tử cung. Vì progestin nồng độ cao sẽ làm niêm mạc tử cung biến đổi, từ đó không thuận lợi cho trứng thụ tinh làm tổ, vì vậy mà thai sẽ không phát triển.

Đối với biện pháp ngừa thai Ulipristal Acetate có tác dụng kháng progesterone, làm cho progesterone không phát huy tác dụng. Trong khi đó, progesterone là nội tiết rất cần thiết để thai phát triển.

Đối với dụng cụ tử cung, khi đặt dụng cụ tử cung sẽ làm trứng thụ tinh không thể làm tổ tại buồng tử cung, cạnh tranh với trứng thụ tinh khi làm tổ tại niêm mạc tử cung. Ngoài ra, nếu dụng cụ tử cung có chứa đồng hoặc chứa nội tiết lại càng tăng tác dụng làm trứng thụ tinh không thể làm tổ tại niêm mạc tử cung.

Đối với dùng thuốc ngừa thai hằng ngày nồng độ cao (4 viên/ngày) để ngừa thai khẩn cấp cũng theo cơ chế làm niêm mạc tử cung không thuận lợi để trứng thụ tinh làm tổ.

Nhìn chung, cơ chế của ngừa thai khẩn cấp chủ yếu tập trung vào việc làm buồng tử cung không thuận lợi để trứng thụ tinh làm tổ, nếu có làm tổ sẽ không phát triển được. Còn thuốc ngừa thai hằng ngày ức chế rụng trứng là có tác động trực tiếp lên buồng trứng.

- Thời điểm nào sau khi giao hợp bắt đầu sử dụng thì đạt hiệu quả tối ưu nhất và muộn nhất là khi nào ạ?

BS.CK1 Nguyễn Thị Sa Giang - Phó Trưởng khoa Kế hoạch hóa gia đình - Bệnh viện Hùng Vương trả lời: Thuốc ngừa thai khẩn cấp là một biện pháp tránh thai hiệu quả phụ thuộc vào thời điểm sử dụng thuốc.

Tuy nhiên, hiệu quả của thuốc ngừa thai khẩn cấp không bằng thuốc ngừa thai hằng ngày.

Khi có quan hệ không an toàn hoặc sử dụng biện pháp ngừa thai không hiệu quả thì phải uống càng sớm càng tốt. Tùy từng loại viên thuốc tránh thai mà sẽ có thời gian uống khác nhau.

Ví dụ, loại 1 viên sẽ uống trễ nhất là 72 giờ và hiệu quả ngừa thai trong vòng 24 tiếng. Đối với viên Ulipristal Acetate thế hệ mới cũng uống 1 viên duy nhất nhưng thời hạn dài hơn, tối đa trong vòng 120 giờ (khoảng 5 ngày) sau lần quan hệ không an toàn.

Lưu ý, hiệu quả của thuốc ngừa thai khẩn cấp sẽ giảm dần theo thời gian sử dụng. Không phải hiệu quả tối đa là 5 ngày thì chờ đến ngày thứ 5 mới uống mà nên uống càng sớm càng tốt để hiệu quả ngừa thai cao hơn.

Dụng cụ tử cung có thể đặt tối đa là 5 ngày sau lần quan hệ không an toàn. Dụng cụ tử cung có hiệu quả ngay sau khi đặt vì có cơ chế tại buồng tử cung và có thêm tác dụng của đồng hoặc nội tiết.

Ưu điểm của dụng cụ tử cung là có thể sử dụng thành biện pháp tránh thai lâu dài. Hiệu quả có thể kéo dài theo tác dụng của từng loại tử cung như chứa đồng dùng được khoảng 10 năm và nội tiết là khoảng 5 năm.

- Để ngừa thai khẩn cấp, trường hợp nào người phụ nữ sẽ được tư vấn thuốc uống và trường hợp nào sẽ được tư vấn dụng cụ tử cung, thưa BS?

BS.CK1 Nguyễn Thị Sa Giang trả lời: Khi phụ nữ cần sử dụng một biện pháp tránh thai khẩn cấp thì việc lựa chọn sẽ phụ thuộc vào từng trường hợp cụ thể.

Ví dụ, những người ở vùng sâu vùng xa hoặc đột xuất không thể đi mua thuốc được mà đang uống thuốc ngừa thai hằng ngày nhưng bị quên 1 hoặc 2 viên thì có thể sử dụng thuốc ngừa thai khẩn cấp tạm thời bằng thuốc uống như uống 4 viên cùng một lúc và sau đó lặp lại 4 viên sau 12 tiếng uống 4 viên đầu tiên.

Nếu có thể, nên mua thuốc ngừa thai thế hệ mới loại 1 viên, uống càng sớm càng tốt và trong vòng 5 ngày tùy theo loại thuốc.

Nếu muốn chọn một biện pháp ngừa thai khẩn cấp mà sau đó có thể sử dụng như biện pháp ngừa thai lâu dài thì dụng cụ tử cung là ưu thế.

Để xác định phương pháp bác sĩ cần hỏi thêm như lần quan hệ không an toàn nhưng không có yếu tố nguy cơ các bệnh lây truyền qua đường tình dục hoặc người phụ nữ đang không điều trị tình trạng viêm nhiễm thì có thể chọn dụng cụ tử cung. Nếu đang viêm nhiễm thì nên dùng thuốc ngừa thai khẩn cấp trước.

3. Chỉ định và chống chỉ định của phương pháp ngừa thai khẩn cấp

Cụ thể hơn, đối với phương pháp ngừa thai khẩn cấp dùng thuốc nội tiết ngoại sinh, sự khác nhau giữa thuốc phối hợp và thuốc chỉ chứa progestin là gì, thưa BS?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết trả lời: Trong các biện pháp ngừa thai khẩn cấp, phổ biến nhất là viên thuốc ngừa thai chứa progestin nồng độ cao (cụ thể là Levonorgestrel), chỉ có một thành phần duy nhất là progestin. Với cơ chế tác động lên niêm mạc tử cung làm niêm mạc tử cung không thuận lợi cho trứng thụ tinh (có thể làm tổ).

Đối với viên thuốc ngừa thai kết hợp sử dụng với mục đích ngừa thai khẩn cấp, thành phần sẽ gồm estrogen và progestin. Như vậy, phải dùng liều rất cao mới có tác dụng (uống 4 viên và sau 12 tiếng dùng thêm 4 viên nữa). Khi đó, tác dụng phụ của viên thuốc ngừa thai kết hợp sẽ nhiều hơn và cụ thể là bệnh nhân sẽ bị buồn nôn và nôn, thậm chí một số phụ nữ trước khi uống sẽ uống thuốc chống nôn.

- Phương pháp ngừa thai khẩn cấp này chỉ định cho những ai? Và những chị em nào thuộc nhóm chống chỉ định, thưa BS?

PGS.TS.BS Hoàng Thị Diễm Tuyết trả lời: Đối với việc sử dụng thuốc ngừa thai hằng ngày để ngừa thai khẩn cấp thì lợi ích không nhiều nhưng nguy cơ lại rất cao nên không khuyến khích sử dụng. Thông thường chỉ sử dụng trong tình huống không có biện pháp khác.

Cách đây khoảng 20 - 30 năm, viên thuốc ngừa thai kết hợp được phát về địa phương cho tất cả phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ, nên vỉ thuốc đó khá phổ biến trong các gia đình, đặc biệt là ở vùng sâu vùng xa không có sẵn viên thuốc sau giao hợp thì sẽ sử dụng biện pháp này để ngừa thai khẩn cấp.

Đối với thuốc ngừa thai kết hợp sử dụng với mục đích ngừa thai khẩn cấp thì chống chỉ định là những người có bệnh lý tim mạch, bệnh lý thuyên tắc mạch, nhồi máu cơ tim, tai biến mạch máu não, người có bệnh lý gan đang tiến triển như viêm gan, vàng da, vàng mắt,…

Cần lưu ý khi sử dụng vì khi thuộc nhóm chống chỉ định nhưng vẫn sử dụng sẽ rất nguy hiểm, thậm chí có thể đe dọa tính mạng.

Tác dụng của thuốc ngừa thai hằng ngày sử dụng với mục đích khẩn cấp là bệnh nhân bị buồn nôn, nôn hoặc nhức đầu, chóng mặt, đau nhữ, thậm chí ra huyết âm đạo bất thường.

4. Quy trình đặt dụng cụ tử cung để ngừa thai khẩn cấp tại Bệnh viện Hùng Vương như thế nào?

Ưu và nhược điểm, tính an toàn - hiệu quả cũng như các tác dụng phụ có thể gặp phải khi sử dụng phương pháp ngừa thai bằng dụng cụ tử cung là gì ạ?

BS.CK1 Nguyễn Thị Sa Giang trả lời: Ưu điểm là trong vòng 5 ngày kể từ ngày quan hệ không an toàn có thể đặt dụng cụ tử cung mà hiệu quả không thai đổi.

Tuy nhiên, hạn chế của dụng cụ tử cung là khi đặt có thể gây ra tình trạng viêm nhiễm vì đây là vật lạ trong tử cung và có sợi dây ló ra ngoài tử cung từ đó kích thích tăng tiết dịch nhờn (huyết trắng), khi chị em sử dụng sẽ thấy huyết trắng tiết nhiều hơn bình thường nên cảm thấy khó chịu.

Một tác dụng phụ khác có thể xảy ra là bị rong kinh, rong huyết do nội mạc tử cung phản ứng với dụng cụ tử cung.

Bên cạnh đó, nếu không đi kiểm tra thường xuyên thì dụng cụ tử cung có thể bị tụt nhưng không hay biết dẫn đến hiệu quả ngừa thai kém. Một số chị em sau khi đặt vòng nghĩ đã ổn định nên không đi kiểm tra lại, sau đó 2 - 3 tháng không có kinh mới đến khám thì phát hiện vòng tụt và đã có thai.

Lưu ý, khi sử dụng biện pháp tránh thai bằng dụng cụ tử cung nên đi khám định kỳ theo hướng dẫn của bác sĩ. Ít nhất là 6 tháng kiểm tra  một lần để xem dụng cụ tử cung còn đúng vị trí hay không và kiểm tra tình trạng viêm nhiễm.

- Quy trình đặt dụng cụ tử cung để ngừa thai khẩn cấp tại Bệnh viện Hùng Vương như thế nào? Liệu có mất nhiều thời gian không ạ?

BS.CK1 Nguyễn Thị Sa Giang trả lời: Quy trình đặt dụng cụ tử cung ở khoa Kế hoạch hóa gia đình - Bệnh viện Hùng Vương có thủ tục khá đơn giản, nhanh chóng, không mất nhiều thời gian.

Khi đến, đầu tiên sẽ được bác sĩ tư vấn để xem biện pháp đó có phù hợp không. Nếu phù hợp bác sĩ sẽ kiểm tra có thể đặt dụng cụ tử cung ngay tại thời điểm đó không. Nếu đặt được ngay thì sẽ khám sàng lọc các chống chỉ định, nếu phù hợp sẽ vào phòng thủ thuật và đặt dụng cụ tử cung trong vòng 5 phút, nằm theo dõi khoảng 10 phút là có thể ra về.

Về chi phí, từ khám sàng lọc đến đặt dụng cụ tử cung chỉ khoảng 800.000 đồng/lần cho một biện pháp tránh thai hiệu quả, an toàn, kéo dài đến 10 năm đối với dụng cụ tử cung chứa đồng.

Chân thành cảm ơn Bayer Vietnam đã đồng hành cùng AloBacsi trong chương trình này.

>>> Phần 1: Nên lựa chọn ngừa thai khẩn cấp hay tránh thai hằng ngày?