Lá ngón: Triệu chứng ngộ độc lá ngón? Ăn bao lâu có thể mất mạng?

Lá ngón là loại cây khá phổ biến ở vùng núi nước ta, nhất là các tỉnh miền núi phía Bắc. Nó được liệt vào danh sách 4 loại cây có độc tính hàng cao nhất gây nguy hiểm đến tính mạng con người.

Lá ngón là một trong 4 loại cây có độc tính hàng cao nhất. Nó được ví như loại "thuốc độc" khiến nhiều người phải dè chừng, vì chỉ ăn 3 lá ngón sẽ tử vong ngay lập tức. Do đó, việc nhận biết dấu hiệu ngộ độc lá ngón rất quan trọng, vì nếu chẳng may ăn phải sẽ giúp bạn thoát khỏi “lưỡi dao” tử thần.

I. Lá ngón là gì?

Lá ngón, hay còn được biết đến với tên gọi ngón vàng, thuốc rút ruột, đoạn trường thảo, khau nguộn (Tày), Co ngón (Thái). Tên khoa học Gelsemium elegans (Gardn. et Champ.) Benth.

Đây là loại cây khá phổ biến ở vùng núi nước ta, nhất là các tỉnh miền núi phía Bắc. Nó được liệt vào danh sách 4 loại cây có độc tính hàng cao nhất gây nguy hiểm đến tính mạng con người.

Lá ngón, hay còn được biết đến với tên gọi ngón vàng, thuốc rút ruột, đoạn trường thảo...

Mặc dù lá ngón là cái tên rất quen thuộc, nhưng ít ai hiểu rõ loại cây này độc hại tới mức nào, dấu hiệu nhận biết khi ngộ độc và cách xử trí ra sao? Bài viết dưới đây sẽ một phần giải đáp các thắc mắc đó.

II. Độc tính của cây lá ngón?

Ở Việt Nam, lá ngón là một trong 4 loại cây có độc tính hàng cao nhất (thuộc độc bảng A). Ngoài ra, còn có cây củ chi, trúc đào và cây sui.

Độc tính này là do các ancaloit chứa trong cây, gồm 17 đơn phân ancaloit đã được chiết như: koumin, gelsenicin, gelsamydin I, gelsemoxonin, 19α-hydroxygelsamydin. Trong đó, hàm lượng koumin là cao nhất còn độc tính của gelsenicin là cao nhất.

Alkaloid là những hợp chất hữu cơ có chứa dị vòng nitơ, có tính bazơ, gặp nhiều ở thực vật và một vài loài động vật. Nó cực độc và ngấm rất nhanh, khoảng 5-30 phút qua đường tiêu hóa, và gây chết người trong thời gian trung bình từ 1 - 7 tiếng.

Theo nghiên cứu tại Khoa Sinh, Đại học Đà Lạt cho thấy, giã 10g lá ngón thành 10ml nước và cho chuột uống thử 3 giọt. Kết quả, sau 9 phút chuột chết vì co giật.

Tuy nhiên, độc tính của lá ngón sẽ giảm dần theo trật tự từ rễ, lá, hoa, quả và cuối cùng là thân cây.

Giã 10g lá ngón thành 10ml nước và cho chuột uống thử 3 giọt, sau 9 phút chuột chết vì co giật

III. Công dụng khác của cây lá ngón?

Ở Việt Nam, lá ngón không được sử dụng làm thuốc do độc tính trong cây rất cao và khiến nhiều người tử vong. Tuy nhiên, tại Bắc Mỹ và Trung Quốc, rễ cây lá ngón lại được sử dụng để chữa bệnh động kinh hoặc giảm đau, nhưng cũng rất ít khi dùng.

Cần lưu ý, ở nước ta do có sự hiểu lầm trong tên gọi giữa các vùng miền, mà dẫn đến sự nhầm lẫn trong việc phân biệt cây lá ngón. Cụ thể, cây lá ngón trong bài viết này là loại độc nhất, nhưng một vài vùng ở nước ta lại gọi một cây nữa là cây lá ngón, loại này thì không độc.

Đó chính là cây cơi hoặc cây lá cơi (phong dương), tên khoa học Pterocarya tonkinensis Dode hay Pterocarya stenoptera var. tonkinensis Franchet, thuộc họ Hoa đào (Juglandaceae). Mọc hoang khắp nơi ở miền Bắc nước ta, nhiều nhất vùng rừng núi.

Cây cao khoảng 5-6m, lá kép, mép lá răng cưa, có mặt trên nhẵn, mặt dưới hơi có lông. Cuống hơi không đều.

Hoa mọc sít nhau, hơi có lông. Quả mọc thành bông thõng xuống, dài khoảng 45cm. Hạt nhỏ dài 15-17mm, rộng 2-3mm hơi có lông.

Lá ngón có 2 loại: có độc (hình bên trái) và không có độc (hình bên phải)

Nhân dân thường dùng lá cây cơi đem đi giã nát lấy nước để duốc cá, hoặc dùng lá nấu nước nhuộm màu nâu kali. Tuy nhiên, những thông tin này chỉ mang tính chất tham khảo, vì chưa thấy có tài liệu nghiên cứu.

Cũng liên quan đến cây lá ngón, theo như người dân ở vùng Mường So (Lai Châu), lá ngón có 2 loại: có độc và không có độc. Với lá ngón không độc đã được người dân nơi đây sử dụng để chế biến thành nhiều món ăn ngon trong bữa cơm gia đình.

Mặc dù, lá ngón độc và không độc đều có thân leo giống nhau, nhưng nếu để ý kỹ sẽ thấy có sự khác biệt đó là lá ngón không độc hình tròn và ngắn, kích thước lá to gần bằng một bàn tay.

Thường được chế biến thành các món như luộc, nấu canh, nhưng ngon nhất vẫn là món xào tỏi. Một đặc sản nổi tiếng được người dân dùng để chiêu đãi thực khách.

Lá ngón xào tỏi - Món ăn đặc sản của người Mường So, Lai Châu

Lá ngón không độc khi ăn sẽ có vị hơi chát, nhưng bùi và sau khi ăn xong sẽ cảm nhận được vị ngọt ngọt ở lưỡi cùng mùi thơm nhẹ.

IV. Cách nhận biết lá ngón như thế nào?

Lá ngón trông rất giống nhiều loại cây thuốc hoặc rau rừng khác nên khiến nhiều người dễ nhầm lẫn và có thể gây ra hậu quả đáng tiếc. Dưới đây là cách giúp bạn phân biệt cây lá ngón dễ dàng như sau:

Lá ngón thuộc họ mã tiền (Loganiaceae), là một loại cây dây leo dài tới 12 m, thân và cành không có lông. Thân cây có khía.

Lá mọc đối, hình trứng hay hình trứng mũi mác, dài 7-12cm, rộng 2,5-5,5cm. Lá non sẽ có màu xanh lục nhưng khá nhạt, sau đó sẽ chuyển sang màu xám nâu nhạt khi ở giai đoạn già.

Hoa mọc thành chùm ở đầu cành hay kẽ lá, cánh hoa màu vàng. Hoa thường nở vào tháng 6, 8, 10. Quả một nang, màu nâu, hình thon, dài khoảng 1 cm, rộng 0,5 cm. Hạt nhỏ cỡ 0,5 cm, dạng từ hình elíp tới hình thận, màu nâu nhạt.

Lá ngón là một loại cây dây leo dài tới 12 m, thân và cành không có lông. Thân cây có khía

Cây ưa sáng nên thường mọc chỗ đất trống, bìa rừng hoặc ven đường. Ở nước ta, chúng thường xuất hiện nhiều tại các tỉnh miền núi phía Bắc như Hà Giang, Tuyên Quang, Lai Châu, Sơn La, Lào Cai, Lạng Sơn, Hòa Bình, Quảng Ninh, Quảng Nam, Quảng Ngãi, các tỉnh Tây Nguyên. Ngoài ra, cây lá ngón còn mọc ở một số nước vùng nhiệt đới như Trung Quốc, Lào, Malaysia, Indonesia, Ấn Độ, miền Bắc Myanma và Thái Lan.

V. Triệu chứng người bị ngộ độc lá ngón?

Sau khi ăn hoặc uống nước giã từ lá, rễ, thân, hoa và quả của cây lá ngón, người bệnh sẽ có các triệu chứng như sau:

Đau bụng, buồn nôn.

Đau bụng, buồn nôn là một trong những biểu hiện đầu tiên khi bị ngộ độc lá ngón

Khó chịu, mệt mỏi.
Bí tiểu.
Da lạnh, vã mồ hôi.
Yếu mệt cơ tay chân khó vận động, nặng có thể gây liệt cơ hoàn toàn.
Giãn đồng tử dẫn đến nhạy cảm với ánh sáng, chói mắt, sụp mi.
Liệt cơ hàm dưới dẫn đến rơi hàm dưới không khép được vào miệng.
Thở yếu, thở chậm dẫn đến suy hô hấp.
Nhịp tim chậm, huyết áp tụt có thể dẫn đến ngừng tim.
Tăng phản xạ gân xương, co giật.

Lá ngón có độc tính cao, triệu chứng ngộ độc xuất hiện nhanh, nặng và dễ tử vong: nhịp tim chậm, suy hô hấp...

VI. Cách xử trí khi bị ngộ độc lá ngón?

Nếu chẳng may ăn nhầm lá ngon, độc tính trong cây sẽ ngấm rất nhanh vào cơ thể nạn nhân và nếu không được phát hiện sớm, sơ cứu kịp thời, thì có thể tử vong sau 1-7 giờ. Do đó, việc xử trí nhanh chóng ban đầu là hết sức quan trọng, để giúp loại bỏ chất độc ra khỏi cơ thể.

Dưới đây là cách sơ cứu người bị ngộ độc lá ngón, cụ thể như sau:

Đầu tiên, nạn nhân cần uống nhiều nước rồi móc họng để kích thích gây nôn. Sau đó, nhanh chóng di chuyển đến cơ sở y tế gần nhất để được hỗ trợ loại bỏ độc chất ra ngoài. Các bác sĩ sẽ thực hiện các thao tác nghiệp vụ để ngăn cản hấp thu độc chất của lá ngón vào cơ thể bệnh nhân, bằng cách rửa dạ dày, uống than hoạt, truyền dịch.

Nếu trường hợp nặng thì cần khẩn trương chuyển bệnh nhân tới bệnh viện chuyên khoa có đầy đủ các trang thiết bị để điều trị, phòng tránh nguy cơ để lại biến chứng hoặc nặng nhất là tử vong.

Cách sơ cứu người bị ngộ độc lá ngón: Nạn nhân cần uống nhiều nước rồi móc họng để kích thích gây nôn, loại bỏ độc chất ra ngoài

Lưu ý, việc gây nôn chỉ tiến hành khi người bệnh mới ăn xong và còn tỉnh, không sử dụng thuốc gây nôn có thể khiến bệnh nhân sặc phổi do co giật hoặc liệt hầu họng.

Việc cấp cứu sẽ có hiệu quả khi bệnh nhân được chuyển tới bệnh viện trong vòng 1 giờ đầu sau khi ăn hoặc uống phải nước lá ngón. Lúc này khả năng cứu sống nạn nhân sẽ cao, ngược lại thì có thể tử vong do độc tính phát tán rất nhanh.

VII. Phác đồ điều trị ngộ độc lá ngón?

Khi bệnh viện tiếp nhận bệnh nhân được cho là ngộ độc lá ngón, thì đầu tiên bác sĩ sẽ phải chanh chóng kiểm soát chức năng hô hấp của bệnh nhân, bằng cách cho nằm nghiêng, hút đờm rãi, sử dụng liệu pháp oxy, đặt ống nội khí quản. Trường hợp nặng thì có thể cho thở máy oxy. Trong suốt quá trình cấp cứu, phải theo dõi sát hoạt động tim mạch và huyết áp.

Trường hợp bệnh nhân còn tỉnh và hợp tác tốt, bác sĩ sẽ kích thích gây nôn để loại bỏ bớt chất độc ra khỏi cơ thể. Tuy nhiên, nếu bệnh nhân đã hôn mê phải đặt ống nội khí quản thì kích thích gây nôn sẽ rất nguy hiểm, khiến bệnh nhân có nguy cơ sặc phổi. Do đó, các bác sĩ sẽ tiến hành rửa ruột để đảm bảo an toàn cho người bệnh.

Phác đồ điều trị ngộ độc lá ngón

Sau đó, bệnh nhân có thể được sử dụng than hoạt tính để hấp phụ chất độc còn tồn tại trong đường tiêu hóa ra bên ngoài.

Trường hợp bệnh nhân bị co giật, bác sĩ sẽ khống chế bằng mọi cách, vì nó có thể gây suy hô hấp, tiêu cơ vân cấp, rối loạn nước điện giải… làm cho quá trình cấp cứu trở nên khó khăn hơn.

Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể chỉ định cho bệnh nhân dùng thuốc nếu bị hạ huyết áp, thuốc điều trị rối loạn nhịp tim chống suy thận cấp bằng truyền dịch và lợi tiểu liều cao.

Bệnh nhân được chỉ định dùng các thuốc nâng huyết áp, điều trị các rối loạn nhịp tim, chống suy thận cấp. Bên cạnh đó, một số trường hợp cần phải lọc máu, bồi phụ đủ nước, điện giải và thăng bằng kiềm toan.

Để giảm bớt nguy cơ tử vong, bên cạnh việc sơ cứu ban đầu và sử dụng thuốc, bác sĩ cũng sẽ điều chỉnh các rối loạn khác như rối loạn đông máu (nếu có), chống loét, kháng sinh chống nhiễm khuẩn.

VIII. Ăn lá ngón bao lâu thì mất mạng?

Trong lá ngón có chứa hoạt chất alkaloid - một chất kịch độc có thể giết người trong "nháy mắt".

Loại độc này ngấm rất nhanh vào cơ thể qua đường tiêu hóa trong khoảng thời gian từ 5 - 30 phút. Thời gian gây chết người trung bình từ 1 - 7 tiếng.

Theo nghiên cứu tại tại khoa Sinh, Đại học Đà Lạt, sau 9 phút uống 3 giọt nước lá ngón chuột thí nghiệm đã chết vì co giật. Còn đối với con người chỉ cần ăn 3 lá hoặc một lá giã lấy nước pha một chút rượu, sẽ có thể mất mạng nhanh chóng.

Ngoài ra, chỉ cần để chất nhựa độc dính vào tay (ngắt lá, bẻ cành) sau đó tiếp xúc với đồ ăn, vết thương hở, thì ngay lập tức độc tính sẽ phát tác và gây ra triệu chứng như khát nước, đau họng, chóng mặt, hoa mắt, buồn nôn. Nếu không phát hiện và xử trí kịp thời trong 1h đầu thì bệnh nhân có thể tử vong do ngừng hô hấp.

Lá ngón - Tử thần trong tự nhiên: