Đột quỵ: Gánh nặng hàng đầu và cuộc đua mở rộng mạng lưới điều trị

Gánh nặng đột quỵ tại Việt Nam

PGS.TS.BS Mai Duy Tôn cho biết, đột quỵ là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn phế ở Việt Nam, trong khi ở nhiều nước, căn nguyên này chỉ đứng thứ hai hoặc ba nhờ kiểm soát tốt yếu tố nguy cơ. Cứ bốn người trưởng thành thì có một người sẽ bị đột quỵ trong đời, đồng nghĩa gần như mọi gia đình Việt đều có nguy cơ đối mặt với căn bệnh này.

Nghiên cứu tại 10 trung tâm đột quỵ (Hội Đột quỵ Thế giới, 2023) cho thấy: trên thế giới, đột quỵ thiếu máu não chiếm khoảng 85% và chảy máu não khoảng 15%, còn ở Việt Nam lần lượt là 76-77% và 20-23%, cùng 1% huyết khối tĩnh mạch, thường gặp ở người trẻ, nhất là phụ nữ. Phân tích hơn 100.000 bệnh nhân (2017-2023) ghi nhận mỗi năm có khoảng 222.000 ca mới, vượt xa số ca ung thư mới (178.000 ca).

8% bệnh nhân là người trẻ 18-45 tuổi; tuổi trung bình khi đột quỵ là 62 ở nam và 65 ở nữ. Tại Hà Nội, tỷ lệ mắc mới thấp hơn mức trung bình toàn quốc (167/100.000 dân) nhờ kiểm soát nguy cơ tốt hơn, song tỷ lệ hiện mắc vẫn cao, gần 1.200/100.000 dân.

Phát triển mạng lưới điều trị đột quỵ

PGS.TS.BS Mai Duy Tôn cho biết, Thông tư 47/2016 của Bộ Y tế là bước ngoặt quan trọng, mở đường cho việc thành lập các đơn vị, khoa và trung tâm đột quỵ phù hợp với điều kiện Việt Nam. Năm 2016, cả nước mới có 12 đơn vị, nhưng đến cuối 2024 đã tăng lên 124 cơ sở, gấp 7 lần so với năm 2017. Phía Bắc phát triển mạnh, nhiều bệnh viện tuyến huyện đã có đơn vị đột quỵ, giúp rút ngắn thời gian tiếp cận điều trị. Tuy nhiên, chênh lệch vùng miền vẫn rõ rệt, đặc biệt ở miền núi, vùng sâu vùng xa - nơi việc thành lập khoa đột quỵ gặp khó khăn về thủ tục, kinh phí và nhân lực.

Theo chuyên gia, cấp cứu trước viện vẫn là điểm nghẽn lớn. Cả nước chỉ có 11/63 tỉnh thành có trung tâm cấp cứu độc lập; tỷ lệ bệnh nhân được vận chuyển bằng xe cứu thương mới đạt khoảng 20%; hơn 80% đến viện ngoài “cửa sổ vàng” 4,5 giờ và ngay cả nhóm đến sớm, chỉ 8% được tiêu huyết khối do chậm trễ trong bệnh viện. Một số địa phương miền núi như Cao Bằng, Bắc Kạn vẫn thiếu nhân sự và kết nối vận chuyển tuyến huyện, tuyến tỉnh.

Để cải thiện, PGS.TS.BS Mai Duy Tôn nhấn mạnh bốn yếu tố then chốt: điều trị tại cơ sở chuyên biệt, tiêu huyết khối trong 3-4,5 giờ đầu, lấy huyết khối cơ học kịp thời và dự phòng tái phát bằng thuốc kháng kết tập tiểu cầu. Cùng với đó là các giải pháp đang triển khai như: ban hành hướng dẫn chẩn đoán, điều trị (2024) mở rộng cửa sổ lấy huyết khối 6-24 giờ; xây dựng bộ tiêu chí chất lượng điều trị; đào tạo chuyên sâu CK1, CK2, tiến sĩ; hợp tác quốc tế; và thí điểm chương trình cấp cứu trước viện bằng xe cứu thương chuyên dụng tại 4 tỉnh.

Trong giai đoạn tới, sẽ tiếp tục mở rộng mạng lưới đột quỵ tới tuyến huyện, thí điểm tại Hà Giang, Quảng Ninh, Thanh Hóa (2025-2026) với hệ thống telemedicine kết nối tuyến tỉnh và Bệnh viện Bạch Mai; đẩy mạnh đào tạo và truyền thông cộng đồng; đồng thời xây dựng Chương trình Quốc gia Phòng chống Đột quỵ với ít nhất 10 giải pháp, bao gồm tiêu chí quản lý chất lượng, mạng lưới cấp cứu và ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong giám sát, điều trị.

PGS.TS.BS Mai Duy Tôn khẳng định, dù mạng lưới điều trị đột quỵ tại Việt Nam đã có bước phát triển vượt bậc, nhưng vẫn cần tăng cường đồng bộ từ cấp cứu trước viện, kết nối tuyến, hạ tầng, nhân lực đến dự phòng cộng đồng. Với chiến lược rõ ràng và sự phối hợp của nhiều bên, mục tiêu điều trị tối ưu cho bệnh nhân đột quỵ toàn quốc hoàn toàn có thể đạt được trong tương lai gần.

>>> Từ 1 đơn vị đến mạng lưới 130 trung tâm: Bước tiến lớn của điều trị đột quỵ Việt Nam

>>> Giải pháp vượt qua rào cản kém tuân trị trong quản lý đột quỵ do xơ vữa để bảo vệ bệnh nhân tốt hơn

>>> Thách thức và cơ hội mới trong điều trị đột quỵ cấp trước viện tại Việt Nam

>>> Thời điểm vàng khởi trị kháng đông sau đột quỵ cấp