Thách thức và cơ hội mới trong điều trị đột quỵ cấp trước viện tại Việt Nam

Việt Nam nằm trong nhóm các quốc gia có nguy cơ đột quỵ rất cao, với ước tính khoảng 200.000 ca mới mỗi năm trên 100 triệu dân. Tỷ lệ tử vong do đột quỵ chiếm khoảng 25% tổng số trường hợp tử vong và đang có xu hướng trẻ hóa, khi tuổi trung bình mắc bệnh chỉ khoảng 62 tuổi - thấp hơn 10 năm so với các nước phát triển. Đáng chú ý, gánh nặng đột quỵ ở Việt Nam cao gấp đôi so với phương Tây.

Từ năm 1995, khi nghiên cứu NINDS chứng minh hiệu quả của rTPA Actilyse đường tĩnh mạch, đến 1996 được FDA phê duyệt, phương pháp này trở thành tiêu chuẩn điều trị (khuyến cáo mức 1A). Năm 2006, Đơn vị Đột quỵ đầu tiên tại Bệnh viện Nhân dân 115 được thành lập, đánh dấu bước ngoặt của chuyên ngành tại Việt Nam.

Trong 10 năm qua, mạng lưới điều trị phát triển mạnh mẽ: từ 18 trung tâm đột quỵ năm 2017 lên 130 trung tâm hiện nay có khả năng tiêu sợi huyết đường tĩnh mạch, nhiều nơi thực hiện được lấy huyết khối bằng dụng cụ cơ học. Đến 2024, tỷ lệ tiêu sợi huyết đạt 12% - cao nhất châu Á, còn tỷ lệ lấy huyết khối cơ học đạt 8% dù chi phí cao.

Các hợp tác quốc tế, như với Tổ chức Angels từ 2017, giúp Việt Nam chuẩn hóa quy trình và đăng ký sổ bộ RES-Q, đưa nhiều trung tâm đạt chuẩn Vàng - Bạc - Kim cương của WSO.

Năm 2023, việc hợp tác với EMS để triển khai xe cấp cứu lưu động đã rút ngắn thời gian tiếp cận điều trị. Thời gian “door-to-needle” hiện chỉ 35 phút và “door-to-groin” là 75 phút, góp phần cứu tế bào não trong thời gian vàng.

Nhờ mở rộng mạng lưới, hơn 53.000 bệnh nhân đột quỵ đã được hưởng lợi từ các phương pháp điều trị cấp. Hiện, 157 trung tâm đã nhận giải thưởng WSO Angels Award.

Thách thức tồn đọng và định hướng phát triển 

Dù đạt nhiều kết quả, thời gian chuyển viện trung bình 16 giờ vẫn là rào cản lớn, khiến khoảng 88% bệnh nhân vượt quá cửa sổ điều trị vàng (3 giờ). Một ví dụ điển hình là bệnh nhân nữ 14 tuổi, đột ngột yếu liệt nửa người trái, được đưa qua nhiều cơ sở không chuyên trước khi đến Bệnh viện Nhân dân 115 - mất tổng cộng 12 giờ, bỏ lỡ cơ hội can thiệp.

Theo PGS.TS.BS Nguyễn Huuy Thắng, đưa bệnh nhân đến bệnh viện gần nhất nhưng không có khả năng điều trị là một sai lầm. Giải pháp là tổ chức mạng lưới cấp cứu đồng bộ, xác định rõ tuyến chuyển viện “đi đâu - về đâu” để tối ưu hóa thời gian và hiệu quả điều trị.

Một ưu tiên khác là tăng cường phòng ngừa - giải pháp bền vững và tiết kiệm hơn so với việc chạy đua mua sắm thiết bị đắt tiền như CT đa lát cắt hay robot. Việt Nam cần nâng cao nhận thức cộng đồng, giúp người dân nhận biết sớm dấu hiệu đột quỵ và gọi cấp cứu đến đúng cơ sở chuyên khoa.

Trong tương lai, mục tiêu của ngành đột quỵ tại Việt Nam là tiếp tục phát triển mạng lưới cấp cứu và điều trị, trong đó ưu tiên triển khai mô hình Mobile Stroke Unit tại TPHCM để tiếp cận người bệnh nhanh hơn.

Đồng thời, cần tăng cường đào tạo và phối hợp chặt chẽ với hệ thống EMS nhằm rút ngắn tối đa thời gian cấp cứu. Công tác phục hồi chức năng sau đột quỵ cũng sẽ được chú trọng đầu tư, giúp giảm tỷ lệ tàn phế và nâng cao chất lượng sống cho bệnh nhân. Song song đó, các hoạt động truyền thông cộng đồng, tầm soát hợp lý và dự phòng chủ động sẽ được đẩy mạnh, góp phần giảm thiểu nguy cơ và gánh nặng bệnh đột quỵ trong xã hội.

PGS.TS.BS Nguyễn Huy Thắng nhấn mạnh, với ngân sách y tế còn khiêm tốn (khoảng 175 USD/người/năm so với 8.000 USD ở Mỹ), sử dụng hiệu quả từng đồng chi cho y tế là yếu tố sống còn. “Câu hỏi là: chúng ta sẽ đầu tư như thế nào để giảm gánh nặng đột quỵ ở Việt Nam?” - chuyên gia trăn trở.

>>> Từ 1 đơn vị đến mạng lưới 130 trung tâm: Bước tiến lớn của điều trị đột quỵ Việt Nam

>>> Giải pháp vượt qua rào cản kém tuân trị trong quản lý đột quỵ do xơ vữa để bảo vệ bệnh nhân tốt hơn