Tuyến tiền liệt là tuyến sinh dục ở nam giới. Trên 50% nam giới ở độ tuổi từ 60-70 tuổi mắc bệnh u xơ tuyến tiền liệt. Tỷ lệ này sẽ tăng lên 88% đối với người nam giới trên 80 tuổi và người càng lớn tuổi bệnh càng nặng.

Nếu u xơ tuyến tiền liệt không chẩn đoán và điều trị sớm, có nguy cơ diễn tiến thành ác tính. Việc chẩn đoán và điều trị bệnh lý ở tuyến tiền liệt rất quan trọng. Chẩn đoán hình ảnh là kỹ thuật không xâm lấn góp phần nhận diện các bệnh lý lành tính và ác tính ở tuyến tiền liệt.

TS.BS Đặng Vĩnh Hiệp đã có bài chia sẻ về vấn đề này tại chương trình Tư vấn và tầm soát sức khỏe tháng 6 với chủ đề “Bướu lành tuyến tiền liệt - chẩn đoán và điều trị”,  do Phòng khám Đa khoa Trường Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch đã tổ chức sáng 12/6.

TS.BS Đặng Vĩnh Hiệp - Trưởng đơn vị Chẩn đoán hình ảnh, Phòng khám Đa khoa Trường Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch

1. Thăm khám tuyến tiền liệt gồm những phương pháp nào?

Bệnh nhân thường khám u tuyến tiền liệt bằng ngả trực tràng. Tuy nhiên, một số trường hợp tổn thương u nằm ở thùy giữa tuyến tiền liệt, các bác sĩ thăm khám sẽ khó phát hiện. Hình ảnh học siêu âm giúp bác sĩ khảo sát được tổn thương nằm ở thùy giữa tiền liệt tuyến.

PSA là một kháng nguyên đặc hiệu của tuyến tiền liệt. Bình thường PSA có trong huyết tương và chỉ số < 4 nanogam/ml. Nếu chỉ số PSA tăng sẽ gợi ý một số nhóm bệnh lý lành tính và ác tính. Để chẩn đoán bệnh lý ác tính các bác sĩ dùng phương pháp sinh thiết (biopsy).

Ngoài ra hình ảnh học của siêu âm, CT, MRI, xạ hình xương, PET góp phần xác định chẩn đoán giai đoạn, theo dõi trước và sau điều trị đối với các bệnh lý u ác tính.

Từ đó các bác sĩ đưa ra hướng phẫu thuật và theo dõi.

2. Giải phẫu tuyến tiền liệt cho biết thông tin gì?

Giải phẫu tuyến tiền liệt rất quan trọng vì liên quan đến phân khu của bệnh lý lành tính và ác tính. Giải phẩu tuyến tiền liệt chia ra 4 vùng.

• Vùng ngoại vi chiếm 70% và phần lớn xuất phát bệnh ung thư ở vị trí này
• Vùng trung tâm chiếm 25%, chỉ có 5% xuất phát bệnh ung thư
• Vùng chuyển tiếp chiếm 5% và phần lớn là các bệnh lý tăng sản lành tính
• Vùng quanh niệu đạo chiếm 1% quanh cơ thắt trong tuyến tiền liệt

Phương tiện hình ảnh học

Có rất nhiều kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh. Trong đó siêu âm và cộng hưởng từ giúp ích rất nhiều trong vấn đề chẩn đoán xác định, chẩn đoán giai đoạn và hướng điều trị.

- Siêu âm

+ Siêu âm qua ngả bụng

+ Siêu âm qua ngả trực tràng

+ Siêu âm đàn hồi mô: siêu âm đàn hồi căng và siêu âm đàn hồi sóng biến dạng ngang

- Chụp các lớp vi tính ở vùng tiểu khung để khảo sát hạch ở vùng chậu ở những bệnh lý ác tính.

- MRI là kỹ thuật chẩn đoán không xâm lấn, có thể chẩn đoán qua nhiều lát cắt, khảo sát hướng đi của các tổn thương đặc biệt là u, mức độ xâm lấn để đánh giá giai đoạn của tổn thương góp phần cho việc chẩn đoán và điều trị.

3. Các kỹ thuật siêu âm tuyến tiền liệt

Kỹ thuật siêu âm gồm 3 kỹ thuật cơ bản.

• Siêu âm B-Mode có nguyên lý phản hồi âm cho ra hình ảnh giải phẫu rất chi tiết giúp các bác sĩ xác định được cấu trúc giải phẫu, vị trí, kích thước, đường bờ và mức độ xâm lấn.
• Siêu âm Dopler với nguyên lý chuyển động để đánh giá dòng chảy giúp xác định mạch máu nuôi u và vấn đề tăng sinh mạch máu góp phần chẩn đoán mức độ tưới máu ở các mô tổn thương. Đặc biệt đối với các phẫu thuật viên có thể khảo sát bằng kỹ thuật PSA để làm thuyên tắc mạch giúp các khối u nhỏ lại giúp dễ dàng khi phẫu thuật và hạn chế tổn thương ở các cấu trúc xung quanh.
• Siêu âm đàn hồi mô dựa vào nguyên lý cơ học và đánh giá độ cứng của các mô. Cấu tạo từng tế bào có mô học khác nhau. Đối với mô học bệnh lý càng cứng thì độ ác tính càng cao.

Ba kỹ thuật siêu âm này thường được phối hợp để hỗ trợ cho nhau giúp các bác sĩ đánh giá chính xác các tổn thương làm giảm chỉ định sinh thiết nhưng không bỏ sót tổn thương.

Siêu âm ở ngả bụng

Ưu điểm:

• Xác định hình thể, vị trí tuyến tiền liệt tăng sinh, đặc biệt là thùy giữa mà thăm trực tràng khó thấy
• Đánh giá được thể tích tuyến tiền liệt và tình trạng cấp máu
• Xác định lượng nước tiểu tồn dư
• Dễ thực hiện, chi phí thấp, có thể làm đi làm lại nhiều lần, không gây thiêt hại cho bệnh nhân

Nhược điểm

• Phụ thuộc vào trình độ người làm và máy siêu âm
• Đối với tuyến tiền liệt to đo thể tích có thể không chính xác.

Siêu âm bụng sẽ giúp các bác sĩ khảo sát được tổng thể vùng tiểu chậu, đặc biệt là xác định thể tích tuyến tiền liệt bằng cách đo chiều cao, chiều ngang và chiều trước sau. Thể tích trung bình ở một người trưởng thành bình thường là 15-25g tương ứng với 25ml.

Siêu âm qua ngả trực tràng

• Giúp đánh giá chính xác nhu mô tuyến và cấu trúc mà siêu âm đường bụng khó đánh giá chính xác như cổ bàng quang, đáy và đỉnh tuyến tiền liệt, ống phóng tinh.
• Định vị sinh thiết bệnh nhân nghi ngờ ác tính và đánh giát giai đoạn.
• Siêu âm Dopler đánh giá rõ hơn sự lan tràn của khối u và các mạch máu lân cận.

Kỹ thuật siêu âm đàn hồi mô

Siêu âm đàn hôi mô được coi như một bước ngoặt trong ngành siêu âm. Siêu âm đàn hồi mô có 2 loại là siêu âm đàn hồi mô căng và siêu âm đàn hồi sóng biến dạng.

- Siêu âm đàn hồi mô căng bản đồ đàn hồi được tạo ra bằng cách ấn nhẹ đầu dò siêu âm trực tràng vào tuyến tiền liệt và thả ra. Để thấy sự phân bố của mô đàn hồi, hình ảnh được mã hóa theo thang màu.

- Siêu âm đàn hồi sóng biến dạng mô dàn hồi được tính bằng cách đo vận tốc của những sóng biến dạng. Vận tốc này khác nhau trong mô cứng và mô mềm của tuyến tiền liệt.

Tiếp theo, TS.BS Đặng Vĩnh Hiệp hướng dẫn cách nhận biết một số bệnh lý tại tuyến tiền liệt dựa trên hình ảnh siêu âm: phì đại tuyến tiền liệt, nang tuyến tiền liệt, viêm - đóng vôi tuyến tiền liệt, ung thư tuyến tiền liệt.

4. Kỹ thuật chụp cắt lớp vi tính (CTscan) vùng tiểu khung

Có giá trị xác định sự di căn hạch chậu, mức độ xâm lấn xung quanh của khối u. Tuy nhiên, với những trường hợp tổn thương có các yếu tố thuận lợi hoạc PSA nhỏ hơn 10 ng/ml thì CT Scanner là không cần thiết vì khả năng tìm thấy hạch chậu rất thấp.

5. Kỹ thuật cộng hưởng từ (MRI)

• Đánh giá khách quan tuyến tiền liệt trên nhiều mặt phẳng
• Không tia xạ, phân giải cao, tương phản mô, thông tin giải phẫu, chức năng
• Không xâm lấn, quan sát được cấu trúc, vị tí, hình thái, đo thể tích tuyến tiền liệt
• Chẩn đoán xác định, khu trú giai đoạn, hướng dẫn sinh thiết, chọn lựa điều trị, theo dõi đánh giá tái phát.

Tiếp đến, TS.BS Đặng Vĩnh Hiệp giới thiệu về: cộng hưởng từ thường quy, cộng hưởng từ khuếch tán, cộng hưởng từ phổ, cộng hưởng từ động học có tiêm thuốc tương phản, cộng hưởng từ đa tham số; các phân loại tổn thương tiền liệt tuyến trên MRI…

6. Xạ hình xương, kỹ thuật ghi hình bằng bức xạ POSITRON

Khả năng phát hiện di căn xương qua xạ hình xương rất thấp khi nồng độ PSA < 10ng/ml hoặc bệnh không biểu hiện triệu chứng lâm sàng.

Kỹ thuật ghi hình bằng bức xạ POSITRON có thể phát hiện, phân biệt tổn thương (bằng hình ảnh định tính và định lượng); phân biệt tổ chức hoại tử, xơ hóa sau điều trị với khối u ác tính còn tồn dư với tổn thương tái phát. Kỹ thuật này giúp theo dõi kết quả điều trị hóa chất và/ hoặc xạ trị một số ung thư, phát hiện di căn có thể đã xuất hiện ở các hạnh < 1cm, đánh giá giai đoạn ung thư.

Tóm lại, tuyến tiền liệt khi có những bệnh lý thì sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe, đặc biệt là gây ra những triệu chứng về đường tiểu. Vì vậy, khi nam giới có những triệu chứng về rối loạn đường tiểu (nhất là những người trên 50 tuổi) thì nên đến gặp các bác sĩ chuyên khoa về tiết niệu để được thăm khám và đánh giá một cách tổng thể các mức độ, tùy theo các bệnh lý mà có cách điều trị cho phù hợp. Bên cạnh việc thăm khám, xét nghiệm, hiện nay có rất nhiều phương tiện chẩn đoán hình ảnh giúp việc chẩn đoán bệnh tại tuyến tiền liệt được nhanh chóng và chính xác.

Minh Huy - Hồng Nhung
Ảnh: Phòng khám Đk ĐHYK Phạm Ngọc Thạch