Cập nhật chiến lược dùng kháng sinh trong viêm tai giữa cấp ở trẻ em

Viêm tai giữa cấp - Gần như đứa trẻ nào cũng từng mắc ít nhất một lần

Viêm tai giữa cấp (VTGC) là một trong những bệnh lý nhiễm trùng thường gặp nhất ở trẻ em, đặc biệt trong giai đoạn từ 6 tháng đến 3 tuổi. PGS.TS.BS Lâm Huyền Trân dẫn chứng những số liệu đáng chú ý, theo đó cứ 5 trẻ thì có 1 trẻ từng mắc ít nhất một đợt VTGC trước 1 tuổi và tỷ lệ này tăng lên đến 50-85% khi trẻ lên 3. Bệnh không chỉ gây đau tai, quấy khóc, sốt cao mà còn là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến giảm thính lực, thậm chí điếc vĩnh viễn với tỷ lệ 2-35/10.000 trẻ. Trong nhiều trường hợp, nếu không được chẩn đoán và điều trị đúng, VTGC có thể gây ra những biến chứng nặng nề như viêm tai giữa tái phát, tràn dịch kéo dài, viêm xương chũm, áp xe não hoặc nhiễm trùng huyết.

Tác nhân gây bệnh chủ yếu là các vi khuẩn điển hình như Streptococcus pneumoniae (phế cầu), Haemophilus influenzae và Moraxella catarrhalis. Trong đó, các nghiên cứu gần đây tại Bệnh viện Nhi Trung ương đã cho thấy Haemophilus influenzae không định týp (NTHi) chiếm đến 99,6% trong số các chủng H. influenzae được phân lập từ dịch tai giữa ở trẻ từ 0-5 tuổi mắc viêm tai giữa cấp.

Đây là dữ liệu quan trọng làm thay đổi cách tiếp cận trong dự phòng. Nếu trước đây, chương trình tiêm chủng chủ yếu hướng đến các typ định danh của Hi, thì ngày nay, với tỷ lệ nhiễm NTHi cao như hiện tại, việc chủng ngừa Haemophilus influenzae không định týp đang ngày càng được khuyến cáo rộng rãi. May mắn là hiện nay đã có vắc xin phối hợp, cụ thể là PHiD-CV - một loại vắc xin cộng hợp giữa phế cầu và protein D của H. influenzae không định týp - có khả năng phòng ngừa đồng thời cả hai tác nhân chính gây VTGC.

Cân nhắc 3 yếu tố then chốt khi quyết định điều trị kháng sinh trong viêm tai giữa cấp

“Việc chẩn đoán VTGC được dựa trên các dấu hiệu lâm sàng như đau tai, sốt, chảy mủ tai không do viêm ống tai ngoài. Ở trẻ chưa biết nói, dấu hiệu có thể là quấy khóc, thường xuyên đưa tay nắm tai, ngủ không yên hoặc ăn kém. Bác sĩ sẽ sử dụng ống soi tai hoặc nội soi để quan sát màng nhĩ, đánh giá mức độ viêm, mức độ phồng hoặc tình trạng vỡ mủ. VTGC cần được điều trị sớm và đúng cách để ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng về sau” - chuyên gia khuyến nghị.

Một trong những thách thức lớn hiện nay là việc sử dụng kháng sinh trong điều trị viêm tai giữa cấp. Không phải tất cả các trường hợp đều cần dùng kháng sinh ngay từ đầu. Theo khuyến cáo của Hiệp hội Nhi khoa Hoa Kỳ và Hội Tai Mũi Họng, việc quyết định sử dụng kháng sinh cần dựa vào ba yếu tố chính: độ tuổi, mức độ nặng của triệu chứng và diễn tiến của bệnh sau theo dõi 48-72 giờ.

Ở nhóm trẻ từ 6 tháng đến 2 tuổi, nếu trẻ có biểu hiện nặng như sốt cao trên 39 độ C, đau tai nhiều kéo dài trên 48 giờ hoặc viêm tai giữa vỡ mủ, việc chỉ định kháng sinh là rõ ràng. Với các trường hợp nhẹ, viêm một bên, chưa vỡ mủ, nếu có điều kiện theo dõi tái khám sau 48-72 giờ, bác sĩ có thể trì hoãn kháng sinh và theo dõi sát. Với trẻ trên 2 tuổi, chiến lược tương tự được áp dụng: chỉ điều trị kháng sinh ngay khi bệnh có mức độ nặng hoặc đã vỡ mủ; các trường hợp nhẹ có thể được theo dõi thay vì điều trị ngay.

Amoxicillin-Clavulanate liều cao: Kháng sinh đầu tay trong điều trị viêm tai giữa cấp

PGS.TS.BS Lâm Huyền Trân chia sẻ, khi cần điều trị bằng kháng sinh, lựa chọn đầu tay là Amoxicillin, đặc biệt là phối hợp Amoxicillin và Acid Clavulanic (Amoxicillin-Clavulanate), nhất là trong các trường hợp tái phát hoặc nghi ngờ vi khuẩn tiết beta-lactamase. Amoxicillin-Clavulanate có phổ kháng khuẩn rộng, bao phủ được cả phế cầu và Haemophilus influenzae - hai tác nhân chính gây VTGC. Ngoài ra, thuốc có khả năng xâm nhập tốt vào dịch tai giữa - nơi vi khuẩn tập trung - trong khi các kháng sinh như macrolide chủ yếu phân bố trong tế bào, ít hiệu quả với vi khuẩn ở khoang ngoại bào như tai giữa.

Dữ liệu từ Bệnh viện Nhi Trung ương cho thấy, Streptococcus pneumoniae phân lập từ trẻ bị VTGC có tỷ lệ nhạy cảm với Amoxicillin-Clavulanate đạt 80%, trong khi kháng sinh khác như Cefuroxime chỉ đạt 3,5%. Tương tự, Haemophilus influenzae không định týp cho tỷ lệ nhạy cảm với Amoxicillin-Clavulanate lên đến 78,2%, cao hơn nhiều so với các loại kháng sinh thông dụng khác. Những con số này củng cố thêm vị trí kháng sinh chọn lựa đầu tay của Amoxicillin-Clavulanate trong phác đồ điều trị hiện nay.

Trước thực trạng gia tăng kháng thuốc, nhiều tài liệu cập nhật đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc sử dụng Amoxicillin-Clavulanate với liều cao hơn - cụ thể là 90mg Amoxicillin và 6,4mg Acid Clavulanic/kg/ngày (tỷ lệ 14:1). Nghiên cứu dược động học/dược lực học cho thấy, liều cao giúp gia tăng tỷ lệ thời gian nồng độ thuốc duy trì trên MIC (nồng độ ức chế tối thiểu) - yếu tố quyết định hiệu quả diệt khuẩn. Nếu sử dụng liều thường (45/6.4 mg/kg/ngày), tỷ lệ đạt T>MIC đối với vi khuẩn có MIC 4 µg/ml chỉ là 28%. Trong khi đó, sử dụng liều cao (90/6.4 mg/kg/ngày) có thể đạt hiệu quả lên đến 46%, tức là bao phủ được đa số chủng vi khuẩn có mức kháng cao. Đây là một điểm nhấn quan trọng trong bối cảnh VTGC do phế cầu kháng penicillin ngày càng gia tăng.

Ngoài khả năng diệt khuẩn mạnh, Amoxicillin-Clavulanate còn được đánh giá cao vì khả năng phân bố tốt vào khoang tai giữa - nơi các vi khuẩn gây VTGC cư trú, giúp đạt nồng độ cao ngay tại vị trí nhiễm trùng. Nhờ đó, hiệu quả diệt khuẩn được đảm bảo và hạn chế tái phát. Kể từ khi được giới thiệu vào năm 1981, công thức Amoxicillin-Clavulanic acid đã liên tục được cải tiến để phù hợp với xu hướng đề kháng kháng sinh ngày càng gia tăng. Tỷ lệ 14:1 (90/6.4 mg) được chứng minh là tối ưu cả về hiệu lực lâm sàng lẫn dược động học.

Cuối cùng, chuyên gia nhấn mạnh, viêm tai giữa cấp là bệnh lý phổ biến nhưng không thể xem nhẹ. Việc sử dụng kháng sinh cần được cá thể hóa trên từng bệnh nhân, tuân thủ các khuyến cáo quốc tế và trong nước, đồng thời cập nhật liên tục trước nguy cơ kháng thuốc. Kháng sinh không phải lúc nào cũng là lựa chọn đầu tiên, nhưng khi đã chỉ định, cần chọn đúng loại, đúng liều, đúng thời điểm. Trong bối cảnh hiện nay, Amoxicillin-Clavulanate tiếp tục giữ vững vai trò là kháng sinh ưu tiên hàng đầu trong điều trị viêm tai giữa cấp ở trẻ em.

>>> Antileukotriene: Làn gió mới trong điều trị toàn diện viêm mũi dị ứng và bệnh lý kèm theo

>>> Chiến lược sử dụng kháng sinh hiệu quả trong điều trị nhiễm khuẩn Tai Mũi Họng: Tối ưu từ bằng chứng đến thực hành

>>> Kiểm soát dị ứng hiệu quả: Cần phòng ngừa sớm, điều trị đa mô thức và cá thể hóa

>>> Probiotics - Hướng tiếp cận tiềm năng trong bệnh lý viêm đường hô hấp trên