Chiến lược sử dụng kháng sinh hiệu quả trong điều trị nhiễm khuẩn Tai Mũi Họng: Tối ưu từ bằng chứng đến thực hành

Kháng kháng sinh - Mối đe dọa toàn cầu trong điều trị bệnh Tai Mũi Họng

PGS.TS.BS Phạm Tuấn Cảnh - Phó Chủ tịch Hội Tai Mũi Họng Việt Nam - Giám đốc Bệnh viện Tai Mũi Họng Trung ương (Hà Nội) mở đầu bằng cảnh báo: “Kháng kháng sinh (AMR) là một trong những thách thức nghiêm trọng nhất của y học hiện đại”.

Ở Việt Nam, tình trạng người dân tự ý dùng thuốc không đơn càng khiến tình hình thêm trầm trọng. Tổ chức Y tế Thế giới dự báo, nếu không có biện pháp can thiệp, đến năm 2050, thế giới có thể chứng kiến 10 triệu ca tử vong mỗi năm do AMR - vượt qua cả ung thư.

Báo cáo O’Neill cũng nhấn mạnh gánh nặng kinh tế của AMR lên tới 100 triệu USD mỗi năm nếu không kiểm soát được tình trạng này.

Những điều bác sĩ quan tâm nhất khi sử dụng kháng sinh

Một nghiên cứu quốc tế công bố tháng 5/2025 về những mối quan tâm hàng đầu của bác sĩ gia đình khi kê đơn kháng sinh đã nêu bật 5 yếu tố then chốt:

1. Sự hiểu biết về dược lực học và dược động học (PK/PD) của kháng sinh

2. Hiệu quả và tính an toàn của kháng sinh

3. Tiêu chuẩn lâm sàng phân biệt tác nhân vi khuẩn hay virus

4. Tối ưu hóa liều kháng sinh và thời gian dùngkháng sinh

5. Làm thế nào chọn kháng sinh đúng với tác nhân gây bệnh.

Những tiêu chí này phù hợp với nguyên tắc kê đơn kháng sinh hợp lý, giúp tối ưu hóa điều trị, hạn chế kháng thuốc và nâng cao hiệu quả lâm sàng.

Viêm tai giữa cấp: Khi nào cần kháng sinh?

Với viêm tai giữa cấp - một bệnh lý phổ biến ở trẻ em - PGS.TS.BS Phạm Tuấn Cảnh nhấn mạnh không phải mọi trường hợp đều cần sử dụng kháng sinh.

Việc kê đơn cần cá thể hóa:

- Không cần kháng sinh ngay khi bệnh nhân có đủ các yếu tố: Trẻ >2 tuổi, viêm nhẹ, không chảy mủ, chỉ viêm một bên tai, sốt nhẹ và không có bệnh nền.

- Cần kháng sinh ngay khi bệnh nhân có 1 trong các yếu tố: Trẻ <2 tuổi, viêm 2 bên, có chảy mủ, sốt >39°C, đau nhiều, có bất thường sọ mặt, suy giảm miễn dịch hoặc không có điều kiện theo dõi.

Amoxicillin/clavulanate liều cao: Giải pháp hiệu quả trước đề kháng

Một nghiên cứu tại Bệnh viện Nhi Trung ương trên 482 bệnh nhi cho thấy H. influenzae và S. pneumoniae là hai tác nhân chính gây viêm tai giữa cấp, với nhiều mẫu vi khuẩn kháng azithromycin, clarithromycin và cefuroxime nhưng vẫn nhạy cảm với amoxicillin/clavulanate và ceftriaxone.

Trước thực tế đó, PGS.TS.BS Phạm Tuấn Cảnh đề xuất sử dụng amoxicillin/clavulanate liều cao theo tỷ lệ 14:1 (90/6,4 mg/kg/ngày). Liều này giúp đạt nồng độ amoxicillin đủ mạnh để tiêu diệt vi khuẩn đề kháng, trong khi liều clavulanate vẫn an toàn.

Nghiên cứu pha IV tại Ấn Độ cho thấy, phác đồ này giúp cải thiện triệu chứng nhanh sau 3 - 5 ngày, tỷ lệ điều trị thành công đạt 97,7%, với tỷ lệ tác dụng phụ rất thấp (5,2%).

Điều này cho thấy Amoxicillin/Clavulanate liều cao là lựa chọn an toàn, hiệu quả cả trên bệnh nhi có nguy cơ thất bại điều trị cao (<24 tháng tuổi, nhiễm PRSP).

Viêm xoang cấp nhiễm khuẩn: Cá thể hóa lựa chọn kháng sinh

Đối với viêm xoang cấp, amoxicillin/clavulanate vẫn là lựa chọn đầu tay. Trong trường hợp bệnh nhân dị ứng penicillin, có thể sử dụng clindamycin kết hợp với cefixime hoặc levofloxacin, moxifloxacin.

Với các trường hợp có nguy cơ kháng thuốc hoặc thất bại sau điều trị ban đầu, việc tăng liều hoặc dùng dạng giải phóng chậm được khuyến khích.

Các nghiên cứu thực tế ghi nhận, 76,3% bệnh nhân chưa dùng kháng sinh trước đó điều trị thành công với amoxicillin/clavulanate 1000 mg x 2 lần/ngày. Trong khi đó, tỷ lệ thành công giảm còn 57,9% ở nhóm đã điều trị trước đó, nhưng vẫn cao hơn so với nhóm dùng levofloxacin (44,4%).

Việc cập nhật các khuyến cáo về kháng sinh cần đi đôi với hiểu biết về tính an toàn:

- Chống chỉ định: Người có tiền sử dị ứng với beta-lactam, từng bị rối loạn gan liên quan đến amoxicillin/clavulanate

- Phụ nữ có thai: Dữ liệu hạn chế, không thấy tăng nguy cơ dị tật nhưng nên tránh trừ khi thật cần thiết

- Phụ nữ cho con bú: Có thể dùng, tuy nhiên cần theo dõi trẻ nếu xuất hiện tiêu chảy hoặc nhiễm nấm

Vắc xin phế cầu - lá chắn phòng bệnh từ sớm

PGS.TS.BS Phạm Tuấn Cảnh nhấn mạnh: “Không thể chỉ điều trị, mà cần song hành cùng phòng ngừa”.

Hội Nhi khoa Việt Nam khuyến cáo tiêm vắc xin phòng S. pneumoniae và H. influenzae không định type cho tất cả trẻ em. Vắc xin PHiD-CV là lựa chọn phù hợp, an toàn và đã được Bộ Y tế phê duyệt.

Kháng sinh hợp lý và cập nhật là chìa khóa điều trị bền vững

Tổng kết bài báo cáo, PGS.TS.BS Phạm Tuấn Cảnh khẳng định amoxicillin/clavulanate liều cao với tỷ lệ 14:1 là lựa chọn đầu tay hiệu quả và an toàn trong điều trị nhiễm khuẩn Tai Mũi Họng, đặc biệt là viêm tai giữa và viêm xoang cấp.

Giám đốc Bệnh viện Tai Mũi Họng Trung ương nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cá thể hóa phác đồ theo tình hình kháng thuốc tại địa phương, dựa trên chứng cứ lâm sàng cập nhật.

Điều trị đúng ngay từ đầu, sử dụng kháng sinh hợp lý và chủ động phòng ngừa bằng vắc xin chính là chiến lược then chốt để kiểm soát AMR, bảo vệ hiệu quả điều trị và nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe cộng đồng.