Kiểm soát dị ứng hiệu quả: Cần phòng ngừa sớm, điều trị đa mô thức và cá thể hóa

Dị ứng - Một tiến trình bệnh lý cần can thiệp sớm

Dị ứng không phải là phản ứng tức thời, đơn lẻ mà là một tiến trình bệnh lý mạn tính, liên quan chặt chẽ đến cơ địa dị ứng và yếu tố di truyền. Trẻ sinh ra với gen dị ứng thường khởi phát sớm bằng viêm da cơ địa, sau đó biểu hiện dị ứng thức ăn khi bắt đầu ăn dặm, và theo thời gian sẽ tiến triển thành viêm mũi dị ứng hoặc hen suyễn khi bước vào tuổi đi học.

Chuyên gia cho biết, hiểu được tiến trình này là nền tảng để can thiệp sớm và phòng ngừa hiệu quả. Một trong những mắt xích quan trọng nhất ở giai đoạn đầu đời chính là viêm da cơ địa. Dù đây là bệnh lý da liễu, nhưng việc dưỡng ẩm đúng cách giúp bảo vệ hàng rào da, từ đó ngăn ngừa nguy cơ dị ứng thức ăn sau này. Vì vậy, dưỡng ẩm không chỉ là điều trị triệu chứng mà còn là một bước can thiệp chiến lược.

Cùng với đó, việc xây dựng chế độ dinh dưỡng khoa học, không kiêng khem cực đoan trong giai đoạn ăn dặm - bắt đầu từ 4 tháng tuổi trở lên (trước đây được khuyến nghị là từ 6 tháng) được xem là biện pháp hỗ trợ thiết thực giúp hệ miễn dịch làm quen và thích nghi với dị nguyên một cách tự nhiên. Đồng thời, bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, hạn chế sinh mổ khi không cần thiết, và tránh lạm dụng kháng sinh trong thai kỳ lẫn giai đoạn đầu đời cũng là những yếu tố được khuyến cáo nhằm bảo vệ hệ vi sinh vật có lợi - vốn đóng vai trò quan trọng trong điều hòa miễn dịch.

Dị ứng - Gánh nặng toàn cầu và xu hướng điều trị hiện đại

Dù chủ động phòng ngừa, dị ứng vẫn đang trở thành vấn đề sức khỏe toàn cầu đáng lo ngại. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khoảng 30% dân số thế giới đang sống chung với ít nhất một bệnh lý dị ứng. Trong đó, viêm mũi dị ứng chiếm 15-30%, một số khu vực lên tới 40% dân số; hen suyễn ảnh hưởng 10-20%; viêm da dị ứng và mề đay cấp - mạn tính phổ biến ở 10-25% dân số; và dị ứng thực phẩm chiếm khoảng 5-6%, TS.BS.CK2 Phạm Đình Nguyên đưa ra những con số đáng chú ý về thực trạng bệnh lý dị ứng.

Tại Việt Nam, các khảo sát gần đây cho thấy tỷ lệ mắc dị ứng tương đương với thế giới. Dị ứng không chỉ gây khó chịu, mà còn ảnh hưởng lâu dài đến chất lượng sống, học tập, hiệu suất công việc, tạo ra gánh nặng y tế - kinh tế đáng kể cho cả người bệnh và hệ thống chăm sóc sức khỏe. 

Trong bối cảnh đó, điều trị đúng và sớm là yếu tố then chốt để kiểm soát hiệu quả tiến trình dị ứng. Mặc dù việc chẩn đoán ban đầu thường không phức tạp (chủ yếu dựa vào khai thác bệnh sử, khám lâm sàng và chỉ định cận lâm sàng đặc hiệu trong một số trường hợp cần xác định dị nguyên để giải mẫn cảm hoặc đánh giá những tổn thương xung quanh, chức năng hô hấp) thì việc điều trị lại phức tạp hơn nhiều. Bệnh nhân cần được theo dõi lâu dài, hạn chế tái phát, đảm bảo hiệu quả điều trị mà không làm gián đoạn sinh hoạt hay ảnh hưởng tâm lý.

Một điểm cần lưu ý đặc biệt trong điều trị dị ứng ngày nay là xu hướng đồng mắc - tức là một bệnh nhân có thể mắc nhiều bệnh lý dị ứng cùng lúc. Ví dụ, có đến 30-50% bệnh nhân viêm da cơ địa sẽ phát triển viêm mũi dị ứng hoặc hen suyễn; 20-40% người bị mề đay cũng có biểu hiện hen suyễn và ngược lại; 60-80% người bị viêm mũi dị ứng có đồng thời hen phế quản và ngược lại cũng có khoảng 80% bệnh nhân hen phế quản sẽ có viêm mũi dị ứng, theo thuyết “một đường thở”. Điều này đòi hỏi bác sĩ cần tiếp cận người bệnh theo hướng toàn diện và đa mô thức - không thể áp dụng một công thức điều trị cứng nhắc cho tất cả mọi người.

Kháng histamin - Vai trò trụ cột trong kiểm soát dị ứng lâu dài

Trong số các phương pháp điều trị hiện nay, kháng histamin H1 vẫn đóng vai trò chủ lực, đặc biệt trong các bệnh như viêm mũi dị ứng, mề đay, viêm kết mạc dị ứng. Tuy nhiên, không phải loại kháng histamin nào cũng đáp ứng yêu cầu điều trị dài hạn. Kháng histamin thế hệ 1 tuy từng phổ biến nhưng hiện đã không còn được khuyến cáo do nguy cơ gây buồn ngủ, ảnh hưởng thần kinh và tim mạch. Thế hệ 2 là lựa chọn được ưu tiên, nhưng cũng cần chọn lọc kỹ lưỡng, bởi thực tế đã ghi nhận một số thuốc phải rút khỏi thị trường (như Terfenadine, Astemizole) do các tác dụng không mong muốn.

Chính vì vậy, kháng histamin lý tưởng trong điều trị dị ứng hiện nay cần đạt đủ nhiều tiêu chí: tác động chọn lọc cao trên thụ thể H1, không xuyên qua hàng rào máu não, an toàn cho tim mạch, ít tương tác thuốc, hấp thu nhanh, tác dụng kéo dài, và không cần hiệu chỉnh liều trên bệnh nhân suy gan, suy thận. Đồng thời, phải có dạng bào chế linh hoạt theo từng độ tuổi, để đảm bảo tuân thủ điều trị.

Thực tế lâm sàng cho thấy, dị ứng có thể xảy ra ở mọi độ tuổi. Vì vậy, khi sử dụng kháng histamin điều cần cân nhắc đầu tiên là lứa tuổi. Kháng histamin phổ biến 3 nhóm chính: 6 tháng tuổi (Cetirizin; Levocetirizin; Desloratadin); 2 tuổi trở lên (Loratadin; Rupatadin), từ 6 tuổi trở lên (Fexofenadin; Bilastine).

Bên cạnh lứa tuổi, dạng bào chế cũng rất quan trọng để giúp trẻ tuân thủ điều trị tốt hơn. Với trẻ nhỏ dưới 6 tuổi - đặc biệt là dưới 2 tuổi - nên ưu tiên dạng siro. Từ 6 tuổi có thể dùng viên thuốc kích thước nhỏ hoặc viên ngậm tan trong miệng (ODT). Từ 12 tuổi trở lên, trẻ có thể dùng viên thông thường như người lớn.

Chủ tịch Liên Chi Hội Tai Mũi Họng Nhi TPHCM cho biết, khi so sánh hiệu quả điều trị giữa các thuốc kháng histamin thế hệ 2 theo tiêu chí lý tưởng (hiệu quả, ít tác dụng phụ, không gây buồn ngủ, không tương tác thuốc), các nghiên cứu từ năm 2000 đến nay đều ghi nhận nổi bật hai hoạt chất là Fexofenadin và Bilastine. Trong đó, Bilastine được đánh giá cao hơn một chút ở tính chọn lọc trên thụ thể H1, khuyến cáo nên sử dụng trong trường hợp đồng mắc (đặc biệt là viêm kết mạc).

Tóm lại, để kiểm soát tốt bệnh dị ứng - điều quan trọng là phải hiểu đúng tiến trình bệnh, ngăn ngừa sớm, và điều trị toàn diện với cách tiếp cận đa mô thức - cá thể hoá. Trong đó, lựa chọn đúng thuốc, đặc biệt là kháng histamin hiệu quả - an toàn - tiện dụng, sẽ góp phần rút ngắn thời gian điều trị, giảm tái phát và nâng cao chất lượng sống cho người bệnh trong hành trình lâu dài đối phó với dị ứng.

>>> Antileukotriene: Làn gió mới trong điều trị toàn diện viêm mũi dị ứng và bệnh lý kèm theo

>>> Chiến lược sử dụng kháng sinh hiệu quả trong điều trị nhiễm khuẩn Tai Mũi Họng: Tối ưu từ bằng chứng đến thực hành