1. Sử dụng quá nhiều bánh kẹo, mứt, nước ngọt sẽ gây hại ra sao?

Bánh kẹo, mứt, nước ngọt không thể thiếu trong mỗi dịp Tết, ngày lễ.

- Trước tiên xin hỏi BS, việc ăn quá nhiều các món này trong thời gian ngắn gây hại cho sức khỏe ra sao?

- Nhiều người cho rằng, ăn nhiều mứt, bánh kẹo, nước ngọt sẽ dẫn đến bệnh tiểu đường. Lo lắng này liệu có cơ sở không thưa BS?

BS.CK1 Lê Ngọc Quỳnh Thư trả lời: Bánh, mứt, kẹo là những món ăn truyền thống thường gặp trong các gia đình. Đặc biệt khi đi chúc Tết, du xuân nhiều người rất thích món ăn như mứt gừng, mứt dừa, mứt bí,… Khi ăn quá nhiều bánh mứt sẽ nạp nhiều năng lượng vào cơ thể. Từ đó dễ tăng cân, dẫn đến béo phì và nhiều bệnh lý mạn tính không lây khác như tiểu đường, tăng huyết áp, suy thận.

Đặc biệt đối với trẻ em Việt Nam hiện nay đang chịu “gánh nặng kép”, đó là một nhóm trẻ bị suy dinh dưỡng và một nhóm trẻ bị béo phì. Ở lứa tuổi học đường các em bé bị béo phì rất nhiều. Bệnh viện Quận Bình Thạnh tham gia vào chương trình khám sức khỏe cho các bé tại trường học. Và theo thống kê của bác sĩ, các bé bị béo phì chiếm tỷ lệ rất cao từ 50 - 70% tùy theo trường cũng như tùy vào chế độ đặc điểm sinh hoạt của các bé trong khu vực.

Người Việt Nam khi con biếng ăn, ốm sẽ thường có thói quen lo lắng và tìm đến bác sĩ dinh dưỡng nhiều hơn. Đối với các bé bụ bẫm phụ huynh thường quên đi vấn đề có thể con bị béo phì hoặc thừa cân. Ở người lớn cũng vậy, đôi khi chúng ta nghĩ ăn xả láng một vài ngày và sau đó sẽ điều chỉnh để lấy lại cân nặng.

Tuy nhiên, giảm cân là việc hết sức khó khăn. Do đó, trong ngày Tết dù có rất nhiều bánh mứt và các loại kẹo bánh khác nhưng nếu trong bữa ăn chính đã đủ năng lượng thì việc sử dụng thêm các thực phẩm này đều không tốt cho sức khỏe cũng như cân nặng.

Nếu chúng ta sử dụng trái cây tươi hay những loại hạt có vị ngọt, đó là vị ngọt tự nhiên, lượng đường không quá cao và không phải là đường tinh luyện. Theo khuyến cáo của Viện Dinh dưỡng Quốc gia, chúng ta nên sử dụng dưới 18g đường mỗi ngày (ít hơn 3 muỗng cafe đường/ngày).

Trong các thực phẩm chúng ta sử dụng trong bữa ăn như thịt kho hột vịt (có ướp đường) hay một số loại dưa, cà, mắm, muối, các nước ướp cũng có đường trong đó. Hoặc trong bữa ăn có những thực phẩm tẩm ướp gia vị như thịt ram, thịt nướng,… là đã đủ lượng đường. Nếu sử dụng thêm các loại bánh mứt, các loại kẹo, nguy cơ nhiều đường tinh luyện trong cơ thể sẽ rất cao, ăn càng nhiều lượng đường sẽ càng tăng lên.

Trường hợp này sẽ không gây ra tiểu đường ngay lập tức vì cơ thể có thể điều chỉnh lượng đường tăng lên. Tuy nhiên, với người đã có bệnh tiểu đường sẽ làm tăng đường huyết ngay vì đường hấp thu rất nhanh. Do đó chúng ta nên hạn chế sử dụng.

Đối với người bình thường hoặc đối với trẻ em, việc tích tụ năng lượng và tích tụ các loại đường tinh luyện hằng ngày, cộng với chế độ ăn quá nhiều nặng lượng trong ngày Tết, quá nhiều thực phẩm chứa nhiều chất béo. Đồng thời bỏ chế độ tập luyện thể lực, không chơi thể thao, không tập thể dục thì việc tăng cân cũng như những vấn đề về sức khỏe khác như tiểu đường, tăng huyết áp, suy thận hay các bệnh lý về tim mạch sẽ có nguy cơ xảy ra.

Do đó, việc ăn nhiều bánh kẹo, các loại mứt đối với người bình thường hay đối với trẻ sẽ không gây ra bệnh tiểu đường ngay lập tức nhưng đó là một yếu tố nguy cơ tiềm ẩn. Yếu tố này sẽ đồng hành cùng những yếu tố nguy cơ khác trong lối sống của chúng ta dẫn đến các bệnh mãn tính không lây, trong đó có bệnh tiểu đường.

2. Mứt làm từ các vị thảo dược, thuốc trong dân gian có an toàn hơn không?

Như vậy, có phải ăn mứt sẽ gây hại hoàn toàn cho sức khỏe không thưa BS? Bởi vì nhiều người lựa chọn các loại mứt làm từ các vị thảo dược, thuốc trong dân gian như mứt gừng, mứt tắc, mứt sen… Nhờ BS chia sẻ rõ hơn, thực sự các loại mứt này có lợi ích cho sức khỏe không?

BS.CK1 Lê Ngọc Quỳnh Thư trả lời: Tất cả các loại thực phẩm về nguyên tắc dinh dưỡng phải cân bằng và hợp lý. Dù là thực phẩm tốt nhưng sử dụng quá nhiều sẽ gây hại cho sức khỏe.

Ví dụ như caffein giúp chúng ta tỉnh táo nhưng khi uống quá nhiều cafe, trà hoặc một số loại nước ngọt có chứa nhiều caffein như bò cụng sẽ dẫn đến quá tải caffein trong máu và nhiều hệ lụy khác có thể xảy ra. Sử dụng vừa phải, có thói quen sinh hoạt điều độ và chế độ vận động hợp lý sẽ phòng ngừa được rất nhiều bệnh lý, không chỉ riêng các bệnh lý không lây.

Nếu chúng ta sử dụng quá nhiều bánh mứt có nguồn gốc từ thảo dược hoặc các loại rau quả tự nhiên như mứt bí đao, mứt dừa, mứt hạt sen,… sẽ dẫn đến quá tải về đường cũng như năng lượng nạp vào. Từ đó gây tăng cân và xuất hiện nhiều bệnh lý khác đe dọa đến sức khỏe.

Tóm lại, các loại bánh mứt từ thảo dược có thể tốt hơn những loại bánh mứt khác nhưng khi sử dụng nhiều vẫn sẽ ảnh hưởng không tốt. Cách để các bé không ăn quá nhiều đồ ngọt:

- Có thể cho bé ăn một ít sau bữa ăn. Vì khi no thì việc ăn thêm dù một ít vẫn sẽ làm bé no hơn và không đòi ăn quá nhiều.

- Hạn chế cho bé ăn vặt, ăn liên tục, ăn không kiểm soát.

- Chia từng khẩu phần nhỏ và kiểm soát. Ví dụ hôm nay ăn khoảng 50g mứt hạt sen và khi ăn hết sẽ không được ăn thêm. Nếu trẻ muốn ăn thêm thì phải đợi hôm sau.

- Hiện tại trẻ em sử dụng thiết bị công nghệ quá nhiều và hạn chế vận động. Khi không rèn luyện thể lực em bé sẽ rất khó cao lên cũng như khó tiêu hóa các loại thực phẩm, năng lượng dư thừa đã nạp vào. Chính vì vậy em bé sẽ bị thừa cân và nguy cơ bệnh về sau đặc biệt là các bệnh mạn tính không lây sẽ rất cao.

- Cần có chế độ sinh hoạt và ăn uống hợp lý để bé có thể phát triển tốt nhất.

3. Cách quy đổi năng lượng, lượng đường có thể ăn mỗi ngày

Mứt, bánh kẹo, nước ngọt nhiều đường.

- Xin hỏi, mỗi người một ngày có thể ăn bao nhiêu năng lượng khẩu phần từ đường ngọt, thưa BS?

- Nhờ BS chia sẻ cách tính quy đổi cho năng lượng này để khán thính giả hiểu rõ hơn ạ (Ví dụ % năng lượng = bao nhiêu calo = bao nhiêu gam đường = bao nhiêu muỗng cà phê?)

BS.CK1 Lê Ngọc Quỳnh Thư trả lời: Theo nguyên tắc, ví dụ một người có chiều cao 1m50 thì năng lượng hằng ngày đối với người làm văn phòng, có chơi thể thao nhưng không quá nhiều thì năng lượng trung bình từ 1.400 – 1.600 Kcal. Những người cao hơn sẽ có mức năng lượng cao hơn.

Để tính toán một cách chính xác cần có sự hỗ trợ của bác sĩ dinh dưỡng hoặc các chuyên gia được đào tạo về dinh dưỡng một cách bài bảng và chính quy. Vì hiện tại có rất nhiều công thức tính năng lượng hoặc khuyến cáo trên mạng xã hội, các trang web. Chúng ta cần tìm nguồn chính thống để có cách tính chính xác nhất.

Sau khi tính xong, cần lưu ý ăn theo khẩu phần nếu muốn ăn một loại thực phẩm khác thì phải thực hiện quy đổi. Ví dụ một người cao 1m50, mỗi bữa sẽ ăn khoảng 1 chén cơm. Nếu muốn ăn bánh chưng hoặc các loại kẹo mứt (chứa nhiều đường hay tinh bột) thì phải giảm cơm và một ít thực phẩm có chất béo xuống. Lưu ý không nên sử dụng các loại thực phẩm này quá nhiều dù là ngày Tết vì lượng đường trong ngày sẽ tăng lên.

Đối đa chỉ nên sử dụng 18g đường/ngày (tương đương 3 muỗng cafe đường). Đồng nghĩa trong các loại thực phẩm chế biến cho bữa ăn đã tương đối đủ đường. Nếu chúng ta ăn thêm các loại bánh mứt đã được tẩm ướp đường thì nguy cơ đường tinh luyện sẽ cao. Bên cạnh đó ăn đường nhiều sẽ có nguy cơ mau già.

4. Cần tập thể dục bao lâu để tiêu hao hết năng lượng sau khi ăn bánh mứt?

Để tiêu hao hết năng lượng sau khi ăn một hộp mứt, chúng ta cần tập thể dục bao lâu, thưa BS? Và bài tập nào thích hợp để giải tỏa bớt năng lượng sau khi ăn bánh mứt, thưa BS?

BS.CK1 Lê Ngọc Quỳnh Thư trả lời: Khi ăn bánh mứt sẽ cung cấp thêm đường và năng lượng từ thực phẩm. Tùy theo loại hình thể dục, nếu chúng ta chơi những trò chơi thể thao mang tính chất đối kháng như cầu lông, bóng chuyền, bóng bàn,… thì mức độ vận động sẽ cao hơn, có khả năng cần thời lượng ngắn lại (càng vận động nhiều thì thời lượng càng ngắn).

Tuy nhiên, còn phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe của chúng ta. Nếu là người lớn tuổi hoặc người trưởng thành có vấn đề về khớp hay những bệnh lý tim mạch, việc vận động nhanh, mạnh không phải là một khuyến cáo phù hợp. Thông thường chúng ta sẽ đi bộ 30 - 60 phút một ngày.

Khi lỡ ăn quá nhiều chúng ta nên:

- Hạn chế trong những bữa ăn và những ngày tiếp theo. Kiểm soát lượng năng lượng nạp thêm vào cơ thể.

- Tăng vận động, tuy nhiên phải phụ thuộc vào khả năng chịu đựng của cơ thể. Điều này không có nghĩa là sau khi chúng ta ăn một cái bánh hay 50g mứt thì chạy bộ mấy tiếng đồng hồ và sau đó tiếp tục ăn sẽ không hiệu quả.

- Nên kiểm soát và duy trì một cách đều đặn. Ví dụ hôm nay đặt mục tiêu đi bộ 60 phút thì ngày mai vẫn đi bộ 60 phút nhưng kiểm soát lại chế độ ăn để tránh trường hợp qua đà.

5. Khi làm bánh mứt nên lựa chọn các loại đường nào?

Nhiều gia đình cũng tự làm bánh mứt Tết. Xin hỏi BS, với những trường hợp này, để hạn chế lượng đường, khi làm bánh mứt nên lựa chọn các loại đường nào? Nên tính toán lượng đường ra sao cho phù hợp ạ?

BS.CK1 Lê Ngọc Quỳnh Thư trả lời: Một số người không muốn mua ở ngoài vì có rất nhiều thông tin, nguồn gốc xuất xứ không rõ ràng, sản phẩm trôi nổi thì có thể tự làm tại nhà. Tuy nhiên về kỹ thuật làm bánh hay làm mứt bắt buộc phải sử dụng đường. Thay vì làm các loại bánh ngọt như bánh bông lan hoặc bánh trứng muối là những loại có nhiều chất béo và đường thì chúng ta có thể làm những loại bánh tốt hơn cho sức khỏe như bánh cookie ngũ cốc hoặc sử dụng các loại hạt, yến mạch.

Lưu ý khi lựa chọn nguyên liệu để làm các loại thực phẩm này;

- Phải lựa chọn nguồn gốc uy tín, có nhãn mác rõ ràng.

- Nên xem hạn sử dụng và quan sát những loại ngũ cốc này có mốc hay không. Nếu có sẽ rất nguy hiểm vì nấm mốc có nguy cơ gây ung thư rất cao nên chúng ta phải chú ý kiểm soát.

- Xuất phát từ nguyên liệu tốt thì cách chế biến sẽ cho ra sản phẩm tốt.

Nếu không thể tự làm chúng ta nên:

- Lựa chọn bánh mứt ở nơi có uy tín, được kiểm nghiệm, công bố, có bao bì đóng gói rõ ràng.

- Có mã vạch, truy xuất nguồn gốc thời hạn sử dụng.

- Có tên, nhãn được in rõ ràng.

- Nên mua ở siêu thị hoặc cửa hàng có đăng kí, có giấy tờ kiểm tra vệ sinh an toàn thực phẩm để bảo vệ sức khỏe chúng ta cũng như người thân.

6. Làm cách nào giải tỏa cảm giác mệt mỏi, sình bụng sau khi ăn nhiều đồ ngọt?

Nhiều người có cảm giác mệt mỏi, sình bụng sau khi ăn nhiều mứt, bánh kẹo, nước ngọt. Cách nào giải tỏa cảm giác khó chịu này, thưa BS?

BS.CK1 Lê Ngọc Quỳnh Thư trả lời: Không riêng các loại bánh mứt hay đồ ngọt mà bánh chưng, giò thủ, các loại thịt nấu đông, đồ hộp nếu lỡ ăn quá nhiều vẫn sẽ bị đầy bụng. Bên cạnh bữa ăn thì nước ngọt, nước có cũng là một yếu tố. Không có riêng thực phẩm nào gây đầy bụng mà do chúng ta ăn số lượng nhiều và nhiều loại thực phẩm.

Để tránh đầy bụng cũng như xử lý nhẹ nhàng nên:

- Chuẩn bị một số loại thuốc như thuốc về đường ruột hay men hỗ trợ tiêu hóa. Trường hợp có vấn đề về đường tiêu hóa hay dạ dày thì có thể xin ý kiến của bác sĩ điều trị. Chuẩn bị sẵn trong tủ thuốc gia đình để phòng hờ nếu mua thuốc khăn.

- Bữa ăn phải điều độ, đa dạng, có nhiều loại thực phẩm. Đặc biệt lưu ý bổ sung các loại thực phẩm tươi, rau quả tươi. Khi chế biến thịt, cá hạn chế gia vị tẩm ướp để hỗ trợ quá trình tiêu hóa nhẹ nhàng, dễ dàng hơn.

Cách giải quyết nếu lỡ bị đầy bụng:

- Đầu tiên, hãy mở tủ thuốc gia đình để xem đang có những gì, có thể xử lý được không.

- Uống một ít trà gừng tươi hoặc trà ấm để hỗ trợ tiêu hóa tốt hơn.

- Nên bỏ những cử ăn vặt tiếp theo để tránh việc nạp thêm thực phẩm và làm quá tải bộ máy tiêu hóa.

- Những bữa ăn tiếp theo cần lưu ý điều chỉnh lượng thực phẩm cũng như những loại thực phẩm đã ăn.

- Khởi động lại chế độ rèn luyện thể lực, tập luyện thể thao hằng ngày sẽ giúp hỗ trợ sức khỏe cũng như giảm tình trạng rối loạn tiêu hóa, đầy bụng, khó tiêu.

7. Tips hay tránh tác hại cho sức khỏe khi ăn bánh mứt

Mứt, bánh kẹo hay nước ngọt là những món không thể thiếu trong ngày Tết. Cuối chương trình, nhờ BS chia sẻ một số tips nhỏ để chúng ta ăn vừa đủ, tận dụng được lợi ích mà tránh được tác hại cho sức khỏe ạ?

BS.CK1 Lê Ngọc Quỳnh Thư trả lời: Việc sử dụng các loại bánh mứt, kẹo hay đồ ngọt là thói quen của nhiều người, tuy nhiên cần lưu ý:

- Lựa chọn sản phẩm có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng, có bao bì, tem nhãn, hạn sử dụng. Để bảo vệ an toàn và vệ sinh an toàn thực phẩm cho gia đình.

- Cần có liều lượng, tiết chế và có mức độ sử dụng vừa phải. Tránh trường hợp ăn quá nhiều dẫn đến ảnh hưởng không tốt cho hệ tiêu hóa, đầy bụng khó tiêu hay những vấn đề về rối loạn đường huyết,...

- Trong bữa ăn phải đa dạng thực phẩm, chuẩn bị sẵn rau tươi, quả tươi để bản thân và gia đình cùng nhau vui vẻ, bảo vệ sức khỏe.