Phần 1: Hiểu đúng về bệnh gan nhiễm mỡ

1. Bệnh gan nhiễm mỡ diễn ra như thế nào?

Gan nhiễm mỡ là vấn đề bạn đọc AloBacsi quan tâm, nhờ tư vấn rất nhiều. Có người uống rượu và bị gan nhiễm mỡ, có người không uống rượu cũng bị. Đáng ngạc nhiên là có người rất gầy cũng bị. Xin BS cho biết bệnh gan nhiễm mỡ diễn ra như thế nào?

PGS.TS.BS Nguyễn Thị Vân Hồng:

Gan nhiễm mỡ chính là tình trạng lắng đọng giọt mỡ trong tế bào gan. Vì lắng đọng các giọt mỡ trong tế bào gan khiến tế bào gan không thực hiện được chức năng của nó. Đó là chức năng chuyển hóa, khử độc và đào thải chất trong cơ thể.

Với tình trạng gan nhiễm mỡ không được điều trị kịp thời, tình trạng gan nhiễm mỡ đơn thuần sẽ chuyển hóa thành viêm gan do gan nhiễm mỡ. Có một số trường hợp biến chứng thành ung thư gan.

Tuy nhiên, gan nhiễm mỡ có rất nhiều nguyên nhân gây ra như rượu bia, béo phì, tiểu đường, rối loạn chuyển hóa mỡ (nếu người gầy cũng có rối loạn chuyển hóa mỡ thì cũng có thể bị gan nhiễm mỡ) hoặc là chế độ ăn.

Chế độ ăn kiêng dầu mỡ một cách nghiêm ngặt không có nghĩa là không dẫn đến tình trạng gan nhiễm mỡ. Có một quá trình tích mỡ trong cơ thể, khi ăn đường nhiều, có thể chuyển hóa từ đường sang mỡ, có thể dẫn đến gan nhiễm mỡ.

Gan nhiễm mỡ là tình trạng báo động hiện nay trên toàn cầu. Trước đây, chúng ta nói nhiều về viêm gan virus, sau đó viêm gan rượu. Viêm gan rượu đang là tình trạng báo động cộng thêm tình trạng gan nhiễm mỡ. Tuy nhiên, tình trạng gan nhiễm mỡ là tình trạng báo động đối với các nước phát triển, chiếm đến 25% (ăn quá nhiều thức ăn nhanh).

2. Rượu bia có phải là nguyên nhân chính gây bệnh gan nhiễm mỡ hay không?

Theo thống kê mới nhất (đầu năm 2021), thì trong năm 2020 mặc dù đang đại dịch COVID-19 nhưng người Việt vẫn uống 4,4 tỉ lít bia. Trước đó, năm 2019, con số này là 4,6 tỷ lít. Nghĩa là có giảm nhưng chỉ giảm chút chút thôi. Xin hỏi BS, lạm dụng rượu bia có phải là nguyên nhân chính gây bệnh gan nhiễm mỡ hay không? Ngoài ra còn có nguyên nhân nào nữa ạ?

PGS.TS.BS Nguyễn Thị Vân Hồng:

Khi uống rượu quá nhiều, nó gây ra tình trạng gan nhiễm mỡ. Uống rượu cộng với chế độ dinh dưỡng đầy đủ, nó sẽ lắng đọng các giọt mỡ to trong gan và làm gan to ra. Đối với người uống rượu bia nhiều nhưng chế độ dinh dưỡng không đầy đủ, giọt mỡ nhỏ sẽ lắng động trong gan. Lúc đó, nó có thể là gan teo và chức năng gan sẽ suy giảm nhanh chóng hơn. Tuy nhiên, người uống nhiều rượu bia và có chế độ dinh dưỡng tốt sẽ giúp gan duy trì lâu dài hơn.

Uống rượu bia và gan nhiễm mỡ sẽ làm cho gan hỏng nhanh hơn. Ngoài rượu bia, một số nguyên nhân khác gây ra tình trạng gan nhiễm mỡ, thậm chí giai đoạn sinh lý của cơ thể cũng có các giai đoạn nhiễm mỡ như giai đoạn mang thai.

Trong giai đoạn mang thai, nó có các giai đoạn thoái hóa mỡ cấp tính, nhất là 3 tháng đầu của chu kỳ mang thai, nếu không theo dõi và điều trị kịp thời sẽ dẫn đến suy gan một cách nghiêm trọng mặc dù tỷ lệ không quá cao.

Bệnh lý chuyển hóa như đái tháo đường là bệnh gây rối loạn chuyển hóa mỡ rất nhiều, các loại bệnh rối loạn chuyển hóa khác như rối loạn chuyển hóa sắt, rối loạn chuyển hóa đồng và viêm gan rượu là một trong những căn nguyên gây ra viêm gan mỡ khá nặng nề.

PGS.TS.BS Nguyễn Thị Vân Hồng - nguyên Phó trưởng khoa Tiêu hóa, Bệnh viện Bạch Mai

3. Có phải béo bụng là chắc chắn bị gan nhiễm mỡ?

Xưa nay, khi đàn ông béo bụng một chút là có thói quen tự chẩn đoán “chắc là gan nhiễm mỡ rồi. Xin hỏi BS, béo bụng hay nói cách khác mỡ tích trữ ở bụng có phải dấu hiệu gan nhiễm mỡ? Biểu hiện bệnh gan nhiễm mỡ qua từng giai đoạn như thế nào?

PGS.TS.BS Nguyễn Thị Vân Hồng:

Dấu hiệu của bệnh gan nhiễm mỡ sẽ có hai giai đoạn. Gan nhiễm mỡ đơn thuần và viêm gan do gan nhiễm mỡ.

Đối với gan thoái hóa mỡ đơn thuần, có thể nhìn thông qua thân hình béo phì hay vòng bụng to. Đó là tiêu chí để chẩn đoán bệnh, dựa vào chỉ số BMI. Chỉ số dưới 18.5 thì đó là người gầy, chỉ số trên 25 là người thừa cân và trên 30 là người béo, bắt đầu phải điều trị, trên 35, buộc người bệnh phải tuân thủ theo các phương pháp chữa trị hết sức nghiêm ngặt như đặt bóng điều trị béo phì, thắt bớt dạ dày đi để giảm bớt việc ăn uống gây ra béo phì, hoặc bắt bệnh nhân dùng thuốc đào thải mỡ.

Đối với tình trạng bụng cũng có các tiêu chỉ để đánh giá, nếu vòng bụng trên 90, đó là tiêu chí để nói lên bị béo phì rồi. Tuy nhiên, người gầy gặp phải gan nhiễm mỡ, lúc đó sẽ dựa vào tiêu chí gì? Lúc này sẽ dựa vào thông số có rối loạn chuyển hóa mỡ, xét nghiệm máu, cholesterol, trygliceride tăng lên, đặc biệt là thành phần LDL tăng cao và men gan tăng lên. Đó là tình trạng của viêm gan do gan nhiễm mỡ. Một dấu hiệu xuất hiện cũng khá sớm, thậm chí xuất hiện trước tình trạng men gan tăng lên đó là tăng chỉ số ferritin.

5. Từ gan nhiễm mỡ dẫn đến viêm gan, xơ gan, thậm chí là ung thư gan cách nhau “quãng đường” bao xa?

PGS.TS.BS Nguyễn Thị Vân Hồng:

Gan nhiễm mỡ đơn thuần không có gì đáng ngại cả nếu nó chưa biểu hiện triệu chứng gì. Nếu như ta tìm ra được căn nguyên, khắc phục được rối loạn chuyển hóa mỡ, béo phì bằng chế độ ăn uống, tập luyện thể dục thể thao thì gan nhiễm mỡ có thể khắc phục được hoàn toàn, không dẫn đến viêm gan do gan nhiễm mỡ.Nếu như không điều trị và khắc phục được căn nguyên, chặng đường từ gan nhiễm mỡ đến viêm gan do gan nhiễm mỡ có thể từ 5-10 năm.

Còn nếu viêm gan do gan nhiễm mỡ mà khắc phục được nguyên nhân thì mọi việc có thể quay trở lại, tuy nhiên nếu không điều trị được căn nguyên, có thể bệnh nhân sẽ bị xơ gan và chặng đường này có thể từ 5 đến 10 năm.

6. Vai trò của sinh thiết trong chẩn đoán bệnh gan nhiễm mỡ?

Có những trường hợp bác sĩ thông báo phải làm sinh thiết khiến bệnh nhân rất ngạc nhiên và lo sợ ung thư. Nhân dịp này nhờ BS chia sẻ thêm về vai trò của sinh thiết trong chẩn đoán bệnh gan nhiễm mỡ ạ.

PGS.TS.BS Nguyễn Thị Vân Hồng:

Bệnh lý gan nhiễm mỡ là bệnh lan tỏa trong gan, các giọt mỡ lắng đọng trong tế bào gan. Tuy đây là bệnh lý lan tỏa trong gan, nhưng không phải lúc nào nó cũng lan tỏa đều trong gan. Cho nên, chẩn đoán hình ảnh trên siêu âm hay CT cộng hưởng từ, BS thấy vùng gan này khác so với các vùng khác.

Vậy thì các vùng ấy là gì, nếu nhìn hình ảnh chúng tôi khó có thể đánh giá. Có thể đó là vùng gan bình thường hay nó là vùng gan nhiễm mỡ? Những vùng đó xuất hiện khối u ở trong gan hay đó là khối choán chỗ, tổ chức gan nhiễm mỡ hoặc tổ chức cho gan bình thường trên tất cả các nền của gan nhiễm mỡ khác?

Để xác định chính xác các vấn đề này, buộc phải sinh thiết gan, chỉ có thể trả lời về mặt tế bào học để khẳng định một cách chắc chắn. Vì vậy, không phải phương pháp sinh thiết nào cũng “nhăm nhe” đi tìm ung thư mà mục đích là tìm xem đó là vùng bình thường hay vùng bệnh lý.

Gan nhiễm mỡ cũng gây ra tình trạng viêm gan do gan nhiễm mỡ hay xơ gan, sinh thiết gan như vậy sẽ giúp ta trả lời được liệu có tình trạng do viêm gan hay không. Khi viêm gan, tế bào sẽ trả lời ai đã xâm nhập. Ví dụ như tế bào bạch cầu, đa nhân, tế bào lympho, đặc biệt là tổ chức xơ có xuất hiện hay chưa? Đó là câu trả lời cần có khi lấy mảnh sinh thiết ra. Không phải lúc nào mảnh sinh thiết lấy ra cũng trả lời có tế bào ung thư hay không.

(Còn tiếp)

Trọng Dy - Minh Huy