Trẻ 18 tháng tuổi chưa tự nói được xem là chậm nói, cần phải đi khám

1. Trẻ 18 tháng tuổi chưa tự nói được xem là chậm nói

- Trẻ bao nhiêu tuổi được xem là chậm nói? Nguyên nhân do đâu thưa chuyên gia?

Tâm lý gia Vương Nguyễn Toàn Thiện trả lời: Chúng ta sẽ nhớ cột mốc 18 tháng - một tuổi rưỡi, lúc này con chưa nói từ đầu tiên có thể xem là trẻ đang có vấn đề chậm nói.

Có hai yếu tố quan trọng để xác định “từ đầu tiên”.

Thứ nhất, đứa trẻ phải tự nói chứ không phải bắt chước theo cha mẹ, lặp lại từ của người lớn.

Thứ hai, trẻ phải nói đúng đối tượng, đúng hoàn cảnh. Ví dụ, trẻ gọi đúng bố của bé chứ không gọi người ngoài là bố.

2. Nguyên nhân của việc trẻ chậm nói

- Thưa chuyên gia, có một thực trạng là khi cuộc sống ngày càng hiện đại hơn, người ta nhận thấy nhiều trẻ em chậm nói nhiều hơn. Chúng ta có những sai lầm nào ví dụ như thói quen sinh hoạt trong cuộc sống vô tình làm cho trẻ chậm nói hay không ạ?

Tâm lý gia Vương Nguyễn Toàn Thiện trả lời: Chúng ta cần cân nhắc hai điều.

Thứ nhất, cuộc sống hiện đại và tỷ lệ trẻ chậm nói. Đây sẽ là một phát biểu cần chúng ta phải thận trọng về mặt khoa học. Cuộc sống hiện đại cho phụ huynh nhiều cơ hội tiếp cận với các nguồn thông tin, sự phát triển cũng như nhận biết trẻ có dấu hiệu về bất thường ngôn ngữ. Từ đó, họ đưa trẻ đến cơ sở y tế, phòng tâm lý để được thăm khám cũng như đánh giá.

Việc nhiều phụ huynh đưa con đi khám nhiều hơn sẽ làm tỷ lệ thống kê trẻ có tình trạng chậm nói gia tăng.

Vậy nên cuộc sống hiện đại không chỉ có những điều tiêu cực mà cũng có những yếu tố tích cực giúp cho phụ huynh nắm thông tin dễ dàng hơn. Tại Việt Nam những năm gần đây, lĩnh vực sức khỏe tâm trí (mental health) của trẻ được quan tâm nhiều hơn. Mở ra các dịch vụ thăm khám, đánh giá cũng tăng cơ hội cho trẻ được kiểm tra.

Chậm nói là một biểu hiện, một triệu chứng có thể nhận biết khi không đi khám. Trẻ 3 - 4 tuổi vẫn chưa nói có nghĩa là bé bị chậm nói. Nhưng để biết nguyên nhân đằng sau, chúng ta cần ý kiến của nhà chuyên môn.

Có một số nguyên nhân có thể đưa đến tình trạng đứa trẻ chậm nói cần được lưu ý.

Đầu tiên, những bất thường về mặt thính lực hoặc về bộ máy phát âm của đứa trẻ. Điều này cần đo thính lực, khám tai mũi họng để bác sĩ chuyên khoa kiểm tra.

Nguyên nhân thứ hai thuộc về sức khỏe tâm trí. Đứa trẻ có nguy cơ mắc những bệnh như rối loạn ngôn ngữ diễn đạt, rối loạn phổ tự kỷ. Đây là vấn đề nhiều phụ huynh lo lắng.

Tiếp theo, có thể trẻ bị chậm phát triển. Hoặc có trường hợp trẻ có thể nói chuyện nhưng gặp biến cố đặc biệt khiến không nói được nữa, đây là tình trạng câm nín chọn lọc.

Người ta ghi nhận, có một số tình trạng thiếu sự kích thích, cha mẹ chưa dành nhiều thời gian quan tâm các con, cho các con tiếp xúc thiết bị điện tử quá nhiều, không có cơ hội phát triển ngôn ngữ dẫn đến tình trạng chậm nói.

Như vậy, có những nguyên nhân bẩm sinh và nguyên nhân môi trường bên ngoài. Đây là lý do chúng ta cần nhờ sự hỗ trợ của các chuyên gia.

3. Biểu hiện trẻ bị chậm nói

- Biểu hiện nào cho thấy trẻ chậm nói và phát triển ngôn ngữ ạ?

Tâm lý gia Vương Nguyễn Toàn Thiện trả lời: Trẻ từ 18 tháng chưa nói được từ đầu tiên, nói chưa đúng hoàn cảnh là dấu hiệu của sự chậm nói.

Biểu hiện cụ thể sẽ tùy thuộc vào từng nguyên nhân tình trạng của trẻ.

Nguyên nhân đầu tiên, một đứa trẻ chậm nói đến từ rối loạn ngôn ngữ diễn đạt. Trẻ gặp khó khăn trong việc phát triển ngôn ngữ diễn đạt nhưng vẫn phát triển hệ thống ngôn ngữ không lời. Bé không nói nhưng vẫn hiểu những gì chúng ta nói, có thể dùng cử chỉ thể hiện mong muốn và vẫn chơi với các bạn.

Nguyên nhân phổ tự kỷ được nhiều phụ huynh quan tâm. Tôi gặp nhiều trường hợp trong quá trình công tác, dấu hiệu phụ huynh dễ nhận biết ở trẻ tự kỷ là sự chậm nói. Ngoài ra, trẻ không tương tác với người khác. Chúng ta gọi tên bé ít để ý, bé không nhìn vào mắt người khác khi chơi cũng không sử dụng ngôn ngữ không lời. Trẻ ít làm theo những gì chúng ta nói.

Bên cạnh đó, trẻ tự kỷ có hành vi, sở thích mang tính chất rập khuôn, lặp đi lặp lại. Ví dụ: trẻ đi nhón gót chân; trẻ hay đứng xoay tròn cơ thể tại chỗ, xoay tròn đồ vật.

Trẻ nhạy cảm với một số âm thanh như tiếng máy khoan, tiếng máy xay hay chế độ ăn rất hạn chế, chỉ ăn một vài món.

Một số bé bị ảnh hưởng do môi trường, cha mẹ bận lo kinh tế không có nhiều thời gian tương tác với các con. Các con hay sử dụng TV, điện thoại, iPad, các thiết bị điện tử. Đây là hình thức tương tác một chiều, khác với việc nói chuyện với một người bạn. Từ đó, hình thành cho đứa trẻ việc không có nhu cầu kích thích giao tiếp.

4. “Thời điểm vàng” để can thiệp tình trạng trẻ chậm nói

- Trẻ chậm nói không được can thiệp kịp thời thì sẽ dẫn đến hậu quả như thế nào thưa chuyên gia?

Tâm lý gia Vương Nguyễn Toàn Thiện trả lời: Tùy vào nguyên nhân dẫn đến hậu quả khác nhau.

Đối với trẻ chậm nói do rối loạn phổ tự kỷ không được phát hiện kịp thời và can thiệp bằng giáo dục chuyên biệt, tình trạng không được cải thiện, đứa trẻ sẽ gặp tình trạng khó khăn trong giao tiếp cũng như tương tác xã hội kéo dài.

Rối loạn ngôn ngữ diễn đạt không được điều trị sẽ làm trẻ bị chậm hơn so với các bạn, khó khăn trong việc đi theo chương trình học sau này.

Chúng ta có một lý thuyết về “thời điểm vàng” để đứa trẻ phát triển. Não bộ đứa trẻ phát triển về ngôn ngữ tốt nhất trong giai đoạn trước 3 tuổi và thường đến 6-7 tuổi sẽ không phát triển nhiều nữa.

Nếu giai đoạn vàng không kịp thời phát hiện để giúp con phát triển cải thiện khả năng giao tiếp, tương tác xã hội thì khả năng trẻ có ngôn ngữ nói cũng như tương tác rất dè dặt. Đôi khi có trẻ cả đời sẽ không nói được nếu không phát hiện kịp thời.

5. Cần có sự kết hợp nhiều chuyên khoa để điều trị

- Nhiều bậc phụ huynh có con chậm nói hoặc nói ngọng khi đến các cơ sở y tế thăm khám được chỉ định khám ở chuyên khoa Tâm lý chứ không phải Tai mũi họng. Điều này là vì sao và nhờ chuyên gia chia sẻ thêm khi thăm khám thì trẻ sẽ trải qua các bước như thế nào?

Tâm lý gia Vương Nguyễn Toàn Thiện trả lời: Quy trình đánh giá một cách toàn diện và đầy đủ cho trẻ cần có sự phối hợp. Đôi khi các con chậm nói không phải vì yếu tố tâm lý mà do bẩm sinh thính lực không tốt hoặc bất thường trong bộ máy phát âm, có tình trạng dính thắng lưỡi dẫn đến nói ngọng. Các bác sĩ tai mũi họng sẽ phát hiện, kiểm tra các vấn đề này.

Nếu các bé có thính lực bình thường, chuyển sang khoa Tâm lý để phát hiện rối loạn phổ tự kỷ hoặc rối loạn ngôn ngữ (nếu có). Đa số trường hợp tôi gặp là tình trạng tự kỷ từ khoa Tai mũi họng chuyển qua.

Ekip Tâm lý gồm các bác sĩ về Nhi khoa phát triển, bác sĩ Tâm thần nhi cùng làm việc với trẻ và gia đình. Chúng tôi không đánh giá trẻ trong môi trường ở phòng khám, và cần có ý kiến của cha mẹ vì cha mẹ hiểu và tương tác với đứa con nhiều nhất. Chúng tôi thường khuyến khích cha mẹ cùng hiện diện cùng chơi với con.

Nếu đứa trẻ được vú nuôi hay bà nội, bà ngoại chăm sóc hàng ngày thì phải mời người chăm sóc trực tiếp đến cùng chơi với con để chúng tôi quan sát. Đồng thời, chúng tôi cũng chơi với con. Qua đó, thấy được sự tương tác của các con với người thân trong gia đình, với người lạ là người chuyên môn đánh giá đứa trẻ.

Từ đó, chúng tôi sẽ thảo luận cùng với gia đình để hai bên xác nhận tình trạng của đứa trẻ từ trước đến giờ, ở nhà cũng như phòng khám. Khi có kết luận chính xác, chúng ta có hướng can thiệp và điều trị phù hợp cho các em.

6. Dính thắng lưỡi không gây ra tình trạng trẻ chậm nói

- Chuyên gia có thể chia sẻ cụ thể hơn về tình trạng dính thắng lưỡi cũng như vì sao có trường hợp đã cắt rồi nhưng trẻ vẫn chưa chịu nói ạ?

Tâm lý gia Vương Nguyễn Toàn Thiện trả lời: Tình trạng dính thắng lưỡi là tình trạng của chuyên khoa Tai mũi họng. Khi bị dính thắng lưỡi, trẻ sẽ không bị chậm nói mà chỉ bị nói ngọng, phát âm không rõ.

Nhiều phụ huynh cho rằng con bị dính thắng lưỡi nên bị chậm nói, đi khám và phẫu thuật thành công trẻ vẫn không nói. Khi đi khám tâm lý thì phát hiện bé vừa bị dính thắng lưỡi vừa có chứng tự kỷ.

Vậy nên tôi đề cao việc phối hợp chuyên ngành giữa Tai mũi họng, Tâm lý, Âm ngữ trị liệu và các chuyên khoa khác. Chúng ta cùng hợp tác để đánh giá toàn diện một đứa trẻ để không khu trú ở một vấn đề mà sẽ hiểu được tất cả các khía cạnh để cùng giúp các con.

- Khoảng bao nhiêu tuổi thì trẻ có chỉ định phẫu thuật này thưa BS? Chi phí dao động như thế nào ạ?

Tâm lý gia Vương Nguyễn Toàn Thiện trả lời: Độ tuổi phẫu thuật tùy vào đánh giá của bác sĩ Tai mũi họng. Bên cạnh đó, chuyên khoa này sẽ quyết định quá trình phẫu thuật diễn ra như thế nào, xuất viện ngay hoặc ở lại theo dõi thêm cũng như chi phí. Bác sĩ sẽ đánh giá và đưa ra chỉ định thích hợp tùy vào tình trạng mỗi đứa trẻ chứ không có quy tắc chung.

7. Điều trị tình trạng trẻ chậm nói là một quá trình can thiệp đường dài

- Nhiều thắc mắc việc trẻ chậm nói đến điều trị có cần nằm việc không? Chúng ta cần can thiệp một khoảng thời gian bao lâu thì trẻ có thể bắt đầu nói được thưa chuyên gia?

Tâm lý gia Vương Nguyễn Toàn Thiện trả lời: Nhiều phụ huynh cũng hay hỏi về điều này. Đây là một mong ước chân thành và chính đáng của họ khi trẻ 4-5 tuổi vẫn chưa nói được. Nhưng thật sự bác sĩ không biết được câu trả lời vì mỗi đứa trẻ sẽ có mức đáp ứng khác nhau.

Việc đầu tiên phụ huynh và nhà chuyên môn làm được là xác định thực tế trẻ đang gặp khó khăn gì. Thứ hai, dựa vào những nghiên cứu và nền tảng khoa học để áp dụng biện pháp can thiệp cho các con.

Ví dụ, chúng tôi thường đề nghị can thiệp về giáo dục chuyên biệt, âm ngữ trị liệu. Đó là những phương pháp có bằng chứng khoa học hiệu quả dùng cho trẻ có vấn đề tự kỷ hoặc rối loạn ngôn ngữ.

Có nhiều phương pháp lan truyền trên mạng như bấm huyệt, châm cứu,… chưa được ghi nhận các bằng chứng khoa học.

Chúng tôi chỉ khuyến cáo giáo dục chuyên biệt kết hợp âm ngữ trị liệu can thiệp sớm cho các con. Phụ huynh và nhà chuyên môn tạo điều kiện tốt nhất có thể cho các con, còn việc các bé nói được là một tiến trình phải đợi bé đáp ứng.

Thời gian vàng để can thiệp trẻ tự kỷ hay rối loạn ngôn ngữ là trước 3 tuổi, đây là giai đoạn tốt nhất, có những bước tiến cũng sự tiến bộ nhanh hơn so với giai đoạn sau.

Việc can thiệp cần các yếu tố:

Thứ nhất, phù hợp với đứa trẻ. Nhiều nơi can thiệp tốt nhưng lại không hợp với trẻ hoặc với phụ huynh. Đây là can thiệp đường dài, chúng ta đồng hành cùng con nhiều tháng, nhiều năm nên cần tìm nơi gần nhà tiện đi lại. Bên cạnh đó, tìm một nơi phù hợp với khả năng kinh tế của gia đình. Tìm một nơi đắt đỏ nhưng chỉ học được 2 tháng rồi nghỉ không phải là giải pháp.

Tìm một nơi can thiệp uy tín về mặt chuyên môn, chúng ta cân nhắc mọi thứ để lựa chọn phương án tốt nhất giúp cho con.

Một yếu tố nữa cần ở trẻ trước khi nói bằng lời là sự chú ý, sự tương tác qua lại với người khác. Khi đứa trẻ không để ý đến chúng ta, gọi tên không tương tác, việc dạy nói là điều bất khả thi.

Phụ huynh cần phối hợp với các giáo viên chuyên biệt cũng như nhà tâm lý để xây dựng một lộ trình thích hợp cho đặc thù từng đứa trẻ.

8. Điều trị sớm để tăng cơ hội trẻ được phát triển tốt hơn

- Nhờ chuyên gia chia sẻ hướng điều trị tình trạng trẻ chậm nói và đặc biệt là phòng ngừa ngay thời điểm trẻ còn nhỏ ạ?

Tâm lý gia Vương Nguyễn Toàn Thiện trả lời: Trẻ chậm nói là vấn đề rất nhiều phụ huynh quan tâm và chúng ta cần nhớ mốc 18 tháng, trẻ phải nói được từ đầu tiên. Nếu thời điểm này chưa nói được từ đầu tiên thì xem như trẻ chậm nói và nên đưa đi đến các bệnh viện để được kiểm tra, đánh giá một cách toàn diện.

Việc can thiệp càng sớm sẽ làm cho các con có nhiều cơ hội được phát triển và cải thiện khả năng giao tiếp cũng như ngôn ngữ.

Nhiều phụ huynh truyền thống nghe luồng quan điểm rằng từ từ trẻ sẽ biết nói. Những đứa trẻ 3-4 tuổi chưa nói nhưng sau này vẫn có thể nói là trường hợp may mắn không rơi vào tình trạng rối loạn phổ tự kỷ hay rối loạn phát triển ngôn ngữ. Chúng ta không nên để con ở tình trạng chậm nói “hên xui” như vậy, chẳng may, trẻ bị rối loạn bất thường nào đó mà không kịp thời phát hiện sẽ bị ảnh hưởng cả đời.

Chúng ta nên đưa đi kiểm tra để an tâm và có hướng can thiệp cho các con.