Sử dụng thuốc nhỏ mắt đúng cách

Các loại thuốc nhỏ mắt

Với người bệnh thông thường, tất cả các thuốc nhỏ mắt, tra mắt (dạng đặc) đều được gọi chung là “thuốc nhỏ mắt”. Nhưng với các bác sĩ nhãn khoa, từ chuyên môn được dùng để chỉ thuốc nhỏ/tra ở mắt là “thuốc có tác dụng tại chỗ”.
Thực ra, để điều trị bệnh mắt, có nhiều loại thuốc với các dạng bào chế khác nhau, đường dùng khác nhau, nhưng dạng thuốc có tác dụng tại chỗ được sử dụng phổ biến hơn cả. Sở dĩ nhóm thuốc có tác dụng tại chỗ được ưa chuộng như vậy là vì đường dùng này thuận tiện, dễ sử dụng, người bệnh có thể tự dùng theo chỉ định của thầy thuốc. Hơn nữa, dược chất tập trung chủ yếu ở mắt và chỉ có một phần rất nhỏ dược chất được hấp thu vào tuần hoàn máu, hạn chế được nhiều tác dụng phụ của thuốc. Thuốc tác dụng tại chỗ dùng trong nhãn khoa gồm các dạng bào chế sau:

Thuốc nhỏ mắt: Là những chế phẩm lỏng, có thể là dung dịch hay hỗn dịch vô khuẩn có chứa một hay nhiều dược chất được nhỏ vào túi kết mạc với mục đích chẩn đoán hay điều trị các bệnh về mắt. Một dạng dùng nữa của thuốc nhỏ mắt là dạng bột vô khuẩn và được pha với một chất lỏng vô khuẩn thích hợp ngay trước khi dùng. Thuốc nhỏ mắt là dạng bào chế phổ biến nhất, chiếm trên 70% các chế phẩm thuốc dùng cho mắt.

Thuốc mỡ tra mắt: Thuốc mỡ tra mắt thường được điều chế với hỗn hợp tá dược vaselin trắng, lanolin và dầu khoáng. So với thuốc nhỏ mắt, sinh khả dụng của dược chất từ dạng mỡ tra mắt thường vượt trội do: thời gian tiếp xúc của thuốc với niêm mạc mắt kéo dài, ít bị pha loãng bởi nước mắt, không bị loại trừ theo ống mũi lệ, thuốc được giải phóng từ từ do tác động của mỗi lần chớp mắt. Tuy nhiên, dạng mỡ tra mắt có nhược điểm làm mờ mắt tạm thời mỗi khi tra thuốc nên thường phải dùng vào buổi trưa, tối trước khi bệnh nhân đi ngủ.
Kính tiếp xúc (Contact lens): Là loại không chứa dược chất, dùng để hiệu chỉnh thị lực cho mắt. Cũng có loại kính tiếp xúc chứa dược chất dùng để điều trị các bệnh về mắt. Để sử dụng kính tiếp xúc có hiệu quả và an toàn, cần có các dung dịch rửa kính phù hợp.
Hệ điều trị ở mắt (Ocusert): Có dạng hình đĩa mỏng, nhỏ đặt trong túi cùng kết mạc. Đây là một dạng bào chế nhằm duy trì sự giải phóng dược chất đều đặn ở mức nồng độ có tác dụng điều trị, giúp giảm số lần dùng thuốc.
Hệ điều trị có cấu tạo vi tiểu phân: Sử dụng các polymer thích hợp nhằm chuyển dược chất thành cấu trúc nanocapsule bằng kỹ thuật thích hợp, rồi phân tán vào chất dẫn như dạng hỗn dịch nhỏ mắt. Dược chất từ nanocapsule được giải phóng đều đặn và kéo dài sự hấp thu. Dạng bào chế này đang được nghiên cứu để phát triển rộng rãi hơn.

Cẩn trọng với một số thuốc tại chỗ dùng cho mắt

Trong số các loại thuốc tác dụng tại chỗ dùng cho mắt, đáng lưu ý nhất và cũng được sử dụng thông dụng nhất là 2 loại: kháng sinh và corticosteroid. Mọi người chỉ nên dùng hai loại thuốc này nói riêng, các thuốc dùng cho mắt nói chung khi có chỉ định từ bác sĩ chuyên khoa, tránh tự ý mua thuốc về sử dụng để tránh những hậu quả không tốt cho mắt.

Thuốc có kháng sinh:

Thuốc kháng sinh dùng cho mắt thường bị người sử dụng coi thường, ví dụ Chlorocid 0,4%. Trong khi tôm, thịt, cá nhiễm vi lượng kháng sinh chloramphenicol ở nồng độ nano (1/1tỷ của 1 gram) đã bị loại bỏ, thì 1 ml Chlorocid 0,4% có đến 4000 nanogram chloramphenicol).

Thiếu máu bất sản là biến chứng nguy hiểm nhất do dùng Chlorocid nhỏ mắt. Mặc dù Chlorocid  ít hấp thu vào máu nhưng những bệnh nhân có tiền sử bản thân hay gia đình suy tuỷ thì không nên dùng. Hoặc với thuốc nhóm Quinolon như Ciprofloxacin thường gây ra kết tủa tinh thể, cảm giác dị vật ở mắt, sung huyết, sưng mi mắt, chảy nước mắt, sợ ánh sáng… Lưu ý: Một số kháng sinh dùng đồng thời có thể gây kháng chéo, dị ứng chéo, vì vậy sử dụng kháng sinh phải hết sức hợp lý (VD: chloramphenicol không dùng đồng thời với gentamycin, tetracyclin, sulfadiazin…).

Thuốc có corticosteroid:

Trên thị trường có rất nhiều thuốc nhỏ – tra mắt chứa corticosteroid, thường thấy là các loại thuốc sản xuất trong nước được sử dụng rất rộng rãi và có thể thấy ở mọi nơi, đặc biệt các vùng nông thôn như: Polymycin phối hợp Dexamethason (Polydexa), Chloramphenicol phối hợp hydrocortison (Chlorocid-H), Mỡ Hydrocortison…

Đặc điểm chung của các thuốc này là giá rẻ, dễ tìm, dễ mua nên người dân hay tự ý mua về sử dụng. Tuy nhiên, các thuốc này có thể gây ra rất nhiều tác dụng phụ nguy hiểm cho mắt như: tăng nhãn áp (Glocom hay còn gọi là thiên đầu thống), đục thuỷ tinh thể, viêm giác mạc nông, loét giác mạc, bội nhiễm, nhiễm nấm mắt, chậm lành vết thương,….Dùng các thuốc này, người sử dụng sẽ có cảm giác dễ chịu, mắt sáng ra… Nhưng cứ dùng kéo dài như vậy đến một lúc nào đó mắt sẽ nhìn mờ dần, khi đi khám thì đã mắc nhiều bệnh nguy hiểm do tác dụng phụ của thuốc.

Cách sử dụng thuốc nhỏ mắt, tra mắt

Cách nhỏ thuốc nước:

– Lắc đều lọ thuốc trước khi dùng (thuốc dạng nhũ tương)

– Để lọ thuốc cách lông mi 3-4 cm.

– Nhỏ 1-3 giọt thuốc nước vào góc trong của mắt.

– Kéo mi dưới xuống cho thuốc phân bố đều trong mắt.

– Lau các giọt thuốc thừa chảy ra ngoài mắt

– Tránh đầu lọ thuốc nhỏ mắt vào lông mi vì gây nhiễm bẩn cho lọ thuốc.

Nếu phải nhỏ 2-3 loại thuốc khác nhau, cần tránh nhỏ chúng cùng một lúc vì chúng sẽ pha loãng nhau và rất dễ phí thuốc. Tốt nhất mỗi thuốc nhỏ cách nhau 20 -30 phút (đây là khoảng thời gian đủ để thuốc trước đã ngấm vào mắt). Thuốc nước thường nhỏ 3-4 lần hoặc 6-8 lần trong ngày, tuỳ thuộc vào mức độ nặng nhẹ của bệnh.

Cách tra thuốc mỡ:

– Mở khe mắt của bệnh nhân bằng cách: dùng ngón trỏ để mở mi trên, ngón cái kéo mi dưới cho lộ kết mạc ra.

– Tay phải bóp một thỏi thuốc mỡ chừng 2 cm vào khe mắt.

– Giữ mi trên không cho chớp vội vì nếu buông mi trên ra trước, thuốc mỡ sẽ dính vào mi trên gây lãng phí, đồng thời thuốc mỡ không ngấm được vào trong mắt

Dùng thuốc mỡ tra mắt, tốt nhất là tra vào buổi trưa và tối trước khi đi ngủ vì sau khi tra, bệnh nhân có thể nhắm mắt nghỉ ngơi luôn.Nếu có thuốc nước dùng kết hợp, tra thuốc mỡ sau khi đã nhỏ thuốc nước