Bệnh rubella thường xảy ra vào mùa khô, mát ở các nước nhiệt đới

Xin hỏi BS, bệnh rubella do những nguyên nhân nào gây ra? Bệnh thường có nguy cơ bùng phát vào thời điểm nào trong năm và chủ yếu tấn công vào nhóm trẻ nào?

ThS.BS.CK2 Hồ Tôn Thiên Nga trả lời: Theo thống kê, bệnh rubella có thể diễn ra trên toàn thế giới. Ở những nước ôn đới, bệnh thường xảy ra vào mùa thu đông. Ở các nước nhiệt đới, bệnh thường diễn ra và mùa khô, mát. Những trường hợp gần đây ghi nhận khi khu vực phía Bắc nước ta có thời tiết khô hanh hơn bình thường.

Bệnh rubella tấn công vào nhóm trẻ chưa được tiêm ngừa

Thời gian ủ bệnh, lây truyền và diễn tiến của bệnh rubella trên trẻ em như thế nào, thưa BS?

ThS.BS.CK2 Hồ Tôn Thiên Nga trả lời: Bệnh rubella thường tấn công vào nhóm trẻ em chưa được tiêm ngừa, chưa có miễn dịch. Bệnh lây lan qua việc tiếp xúc trực tiếp với các dịch tiết vùng hầu họng hoặc các giọt bắn trong môi trường không khí.

Những nơi không khí tù túng, khu vực tụ tập đông người, khu dân cư đông đúc là điều kiện thuận lợi để bệnh phát tán và trở thành dịch.

Thời gian ủ bệnh thường là 7 ngày. Thời gian trước khi khởi phát triệu chứng tương đương với thời gian có thể lây bệnh, 7 ngày trước và 7 ngày sau khi phát ban bệnh có thể lây lan dữ dội.

Nhiễm rubella trong lúc mang thai cực kỳ nguy hiểm cho thai nhi

Bệnh rubella nguy hiểm ra sao, đặc biệt đối với trẻ em mắc rubella mà không được phát hiện và điều trị kịp thời sẽ dễ dẫn đến những biến chứng như thế nào?

ThS.BS.CK2 Hồ Tôn Thiên Nga trả lời: Bệnh rubella do virus gây ra. Virus có thể phát tán trong cơ thể chúng ta trong 5 - 7 ngày. Trẻ em và người lớn chưa có đủ miễn dịch có thể xuất hiện các triệu chứng như sốt, phát ban, nổi hạch sau tai, sau chẩm. Một số người còn có biểu hiện đau khớp.

Bệnh có thể thoáng qua, ít để lại di chứng. Tuy nhiên, tỷ lệ khoảng 1/6.000 trường hợp có thể diễn tiến tới viêm phổi. Ở phụ nữ có thể diễn ra đau khớp thoáng qua hoặc diễn tiến nặng hơn thành bệnh khớp thực sự.

Ở trẻ em, nhất là những em có cơ địa đặc biệt, bệnh có thể gây ra một số bệnh lý miễn dịch liên quan đến não, nhưng tỷ lệ rất hiếm.

Vấn đề bệnh rubella đặt ra đó là miễn dịch cộng đồng hết sức quan trọng đối với những người phụ nữ mang thai. Nhiễm rubella trong thời kỳ mang thai, nhất là những tam cá nguyệt đầu là cực kỳ nguy hiểm cho thai nhi. Bệnh có thể gây ra những biến chứng hết sức nguy hiểm và không thể đảo ngược.

Trẻ có thể sinh ra với tình trạng đục thủy tinh thể, các dị tật bẩm sinh về hệ thính giác. Nặng hơn nữa là các tổn thương ở hệ thần kinh, tật đầu nhỏ. Một số biểu hiện khác về lâu dài như tổn thương bẩm sinh tuyến tụy có thể gây ra đái tháo đường bẩm sinh.

Vì vậy, vấn đề miễn dịch và ngăn ngừa lây lan đối với trẻ em và phụ nữ mang thai là đặc biệt quan trọng.

Sự cần thiết của miễn dịch cộng đồng trong việc phòng, chống rubella

Có những trường hợp trẻ dù đã được tiêm ngừa bệnh rubella nhưng vẫn mắc bệnh, chúng ta có thể hiểu như thế nào về vấn đề này, thưa BS?

ThS.BS.CK2 Hồ Tôn Thiên Nga trả lời: Việc tiêm phòng rubella thường được tích hợp vào việc tiêm nhiều loại vắc xin trong một lúc, trong mũi sởi - quai bị - rubella hoặc sởi - rubella. Việc tiêm ngừa gần như là bắt buộc vì được tích hợp cùng với sởi, là loại vắc xin bắt buộc phải tiêm cho trẻ.

Số lượng trẻ được tiêm rất nhiều trong cộng đồng nhưng những ca mắc bệnh chỉ lẻ tẻ vài trường hợp. Việc thực hiện tiêm phòng giúp cơ thể thụ động tạo ra kháng thể phòng chống một loại bệnh nào đó. Quá trình hệ miễn dịch tạo ra kháng thể phụ thuộc rất nhiều yếu tố: yếu tố nội tại của người được tiêm và yếu tố đến từ loại vắc xin như hiệu lực, nồng độ kháng nguyên, cách tiêm,...

Yếu tố nội tại đóng vai trò cực kỳ then chốt. Mỗi người có khả năng sinh kháng thể khác nhau, tuy nhiên trên mặt bằng cộng đồng, hầu hết vắc xin rubella được cho là bảo vệ đến 97%. Còn lại một số ít các trẻ mà hệ miễn dịch, đối ứng có sự lưu hành của kháng thể có sẵn như bất hoạt những kháng nguyên đưa vào và lứa tuổi nên khả năng sinh miễn dịch không được hiệu quả như những trẻ khác.

Nhóm những trẻ mẫn cảm và yếu thế như vậy rất cần sự miễn dịch đến từ cộng đồng. Tất cả chúng ta đều tiêm thì sẽ tạo được môi trường an toàn cho nhóm mà việc tiêm ngừa không được hiệu quả như người bình thường.

Liệu trình tiêm ngừa rubella cho trẻ

Hiện tại, ở Việt Nam có những loại vắc xin nào để phòng ngừa rubella cho trẻ em? Liệu trình tiêm cho trẻ ra sao, thưa BS?

ThS.BS.CK2 Hồ Tôn Thiên Nga trả lời: Hiện tại, ở Việt Nam, vắc xin rubella ít khi nào được tiêm riêng lẻ mà thường phối hợp, đặc biệt là với vắc xin sởi. Việc tiêm sởi gần như là bắt buộc với các trẻ từ đủ 9 tháng trở lên, ở các vùng dịch có thể được tiêm sớm hơn.

Vắc xin rubella có thể phối hợp với vaccine sởi trong loại vắc xin 2 mũi sởi - rubella MR hoặc trong tổ hợp sởi - rubella - quai bị MMR.

Đối với loại vắc xin 3 trong 1 như MMR có thể tiêm khi trẻ 12 tháng, theo liệu trình 0 - 3 tháng. Nghĩa là tiêm mũi đầu tiên khi trẻ 12 tháng và 3 tháng sau tiêm mũi nhắc lại, hoặc tiêm mũi nhắc lại lúc trẻ 4 - 6 tuổi. Tuy nhiên, bác sĩ thường khuyên nên tiêm mũi thứ hai vào thời điểm 3 tháng sau mũi tiêm thứ nhất.

Ngoài vắc xin MMR, hiện nay có loại vắc xin MMR 3 thành phần nhưng có thể tiêm sớm hơn, từ lúc trẻ 9 tháng, phù hợp với thời điểm trẻ phải tiêm mũi sởi. Chúng ta có thể cho trẻ tiêm sởi - rubella - quai bị cùng một lúc để tăng khả năng bảo vệ sớm cho các con.

Biểu hiện bệnh rubella ở trẻ nhỏ

Xin hỏi BS, có những dấu hiệu nào giúp phụ huynh có thể nhận biết trẻ mắc bệnh rubella không?

ThS.BS.CK2 Hồ Tôn Thiên Nga trả lời: Rubella là một bệnh do virus gây ra, do đó nó cũng sẽ có những triệu chứng tương tự như nhiễm những virus phổ thông. Trẻ có thể sốt, đau cơ, đau người, mỏi mệt. Một số trẻ có biểu hiện ho, sổ mũi.

Rubella có thể có triệu chứng phát ban toàn thân từ trên xuống dưới. Ngay khi trẻ có biểu hiện sốt, nên đưa trẻ đến khám tại các cơ sở y tế để được chẩn đoán và phòng ngừa. 

Rubella chưa có thuốc đặc trị

Có những phương pháp nào để điều trị rubella cho trẻ, thưa BS?

ThS.BS.CK2 Hồ Tôn Thiên Nga trả lời: Bệnh rubella do virus gây ra, đến nay vẫn chưa có thuốc đặc trị. Bệnh sẽ tự thoái lui trong vòng sau 5 - 7 ngày và ít khi nào để lại biến chứng. Trên những nhóm đặc biệt sẽ có những biến chứng như đã trình bày ở trên.

Thông thường, chúng ta sẽ nâng đỡ thể trạng, hạ sốt tích cực cho trẻ, cho trẻ nghỉ ngơi, bù đủ nước, ăn uống theo nhu cầu và theo dõi những biến chứng như ho, tiêu chảy,... để có thể ngăn ngừa các biến chứng kịp thời.

Cách phòng bệnh rubella

Bên cạnh tiêm vắc xin phòng bệnh đầy đủ, chúng ta còn có thể làm gì để tăng sức đề kháng, phòng bệnh rubella cho trẻ, thưa BS?

ThS.BS.CK2 Hồ Tôn Thiên Nga trả lời: Rubella là một bệnh truyền nhiễm qua đường hô hấp, do đó, một lối sống khỏe mạnh, nhà cửa thông thoáng, vệ sinh, tránh nơi tập trung đông người là cách phòng bệnh tốt. Trẻ nhỏ chưa được tiêm phòng đầy đủ hoặc phụ nữ mang thai chưa được tiêm phòng rubella ở thời điểm thích hợp trước khi mang thai nên tránh những nơi đông người.

Đặc biệt trong mùa dịch, những người chưa từng tiêm ngừa rubella nên đi tiêm, nhất là phụ nữ trong tuổi sinh sản nên tranh thủ tiêm càng sớm càng tốt, đừng chờ đến khi kết hôn, dự định mang thai mới tiêm. Như vậy, chúng ta sẽ hơi bị động và cơ thể không được bảo vệ, không góp phần tạo miễn dịch cộng đồng để bảo vệ cá nhân yếu thế.