1. Vai trò của dây chằng chéo trước và những ảnh hưởng khi bị đứt dây chằng chéo trước

Xin hỏi BS, dây chằng chéo trước đóng vai trò, nhiệm vụ ra sao trong khớp gối ạ? Đứt dây chằng chéo trước sẽ gây ảnh hưởng đến các cấu trúc khác của đầu gối ra sao và tỷ lệ ảnh hưởng này như thế nào?

ThS.BS.CK2 Mai Duy Linh trả lời: Trong đầu gối có đến 4 dây chằng: 2 dây chằng hai bên và 2 dây chằng nằm trong đầu gối.

Dây chằng hai bên giữ cho đầu gối không bị dịch chuyển sang hai bên. Hai dây chằng bên trong giữ cho đầu gối không bị lệch ra trước hoặc sau.

Hai dây chằng bên trong gồm dây chằng chéo trước và dây chằng chéo sau. Dây chằng chéo trước giúp cẳng chân không bị di chuyển ra phía trước so với đùi. Khi dây chằng này bị dứt, tùy vào mức độ mà đầu gối sẽ bị lỏng lẻo. Khi bước đi, cẳng chân có xu hướng chạy về trước so với đầu gối, dẫn đến phân bố lực không đều.

Lực không phân bố đều có thể ảnh hưởng đến sụn khớp, sun chêm hoặc những dây chằng khác. Ngoài ra, trong một số trường hợp như chấn thương, đứt dây chằng chéo có thể có những tổn thương khác đi kèm và để lại nhiều hậu quả về sau.

2. Những nguyên nhân thường gặp gây đứt dây chằng chéo trước

Nguyên nhân đứt dây chằng chéo trước là gì và thường xảy ra trong những tình huống nào? Những ai, hay người chơi bộ môn thể thao nào dễ bị đứt dây chằng chéo trước hơn?

ThS.BS.CK2 Mai Duy Linh trả lời: Đứt dây chằng chéo trước thường gặp trong những trường hợp tiếp đất nặng nề hoặc thay đổi hướng đột ngột khi chạy, đùi xoay về hướng khác trong khi hướng cẳng chân không thay đổi khiến dây chằng bị căng và đứt, tình huống nhẹ hơn chỉ bị giãn dây chằng.

Những môn thể thao phải chạy nhiều, đặc biệt là phải xoay đột ngột sẽ dễ dẫn đến đứt dây chằng, chẳng hạn như phổ biến nhất là đá bóng. Cầu thủ phải chạy liên tục trên sân, xoay người để chuyền bóng.

Ngoài ra, bóng chuyền, bóng rổ, aerobic có những động tác xoay cũng là nguyên nhân dẫn đến chấn thương, gây ra tình trạng đứt dây chằng chéo.

Những trường hợp bị tai nạn như trượt ngã có thể gây đứt dây chằng. Nhiều trường hợp không hề bị chấn thương, chỉ có cảm giác đau nhưng khi chụp hình ảnh lại phát hiện bị đứt dây chằng chéo. Vấn đề này thường gặp ở những người lớn tuổi, những người bị té ngã nhưng không để ý, thời gian sau này bị thoái hóa khớp gối, chụp phim mới nhìn thấy dây chằng chéo bị đứt.

3. Phân loại và biểu hiện khi bị đứt dây chằng chéo trước

Đứt dây chằng chéo trước được phân loại ra sao, thưa BS? Các dấu hiệu nào cảnh báo cho chúng ta biết dây chằng chéo trước đã bị đứt?

ThS.BS.CK2 Mai Duy Linh trả lời: Đứt dây chằng chéo trước có nhiều phân độ và phân loại khác nhau.

- Phân độ 1 dây chằng chỉ giãn, khớp chưa bị lỏng.

- Phân độ 2 dây chằng bị đứt một phần và làm lỏng khớp.

- Phân độ 3 là đứt hoàn toàn.

Tùy vị trí đứt trên dây chằng như đứt sát xương đùi hay đứt giữa dây chằng mà có những phân loại khác nhau.

Đa số trường hợp bị đứt dây chằng chéo do chấn thương thì bệnh nhân sẽ bị đau dữ dội, không đi lại được, sau vài giờ bắt đầu có tình trạng sưng. Sau 1 ngày, bệnh nhân không thể thực hiện động tác bước xuống.

Sau 1 - 2 tuần, tình trạng viêm, sưng sẽ hết nhưng khi bước đi sẽ có cảm giác đầu gối bị lỏng lẻo, nhất là khi lên xuống cầu thang hoặc ngồi xổm. Bệnh nhân thường cảm thấy cẳng chân bị trượt về trước so với đùi, đó là biểu hiện của việc bị đứt dây chằng chéo trước.

4. Đứt dây chằng chéo trước có thể dẫn đến rách sụn chêm, thoái hóa khớp sớm

Nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, tình trạng đứt dây chằng chéo trước có thể đưa đến hậu quả, biến chứng gì, thưa BS?

ThS.BS.CK2 Mai Duy Linh trả lời: Đứt dây chằng chéo đưa đến một vấn đề, đó là khi bước đi, sự phân bố lực lên sụn không đều, về sau có thể bị rách sụn chêm hoặc tổn thương sụn khớp, gây thoái hóa khớp sớm hơn so với những người không bị chấn thương.

Đó là hậu quả thường gặp nhất khi đứt dây chằng chéo trước không dược điều trị một cách tích cực.

5. Vai trò của vật lý trị liệu trong điều trị đứt dây chằng chéo trước

Trong điều trị đứt dây chằng chéo trước, điều gì là quan trọng nhất, thưa BS? Hiện nay có những giải pháp nào để điều trị đứt dây chằng chéo trước?

ThS.BS.CK2 Mai Duy Linh trả lời: Đối với đứt dây chằng chéo trước, điều trị phục hồi chức năng là quan trọng nhất. Việc điều trị được chia thành hai nhóm: cần phẫu thuật và không phẫu thuật.

Trong tất cả các trường hợp, việc phẫu thuật sẽ không được tiến hành khi còn đang sưng. Bác sĩ sẽ áp dụng các phương pháp dùng thuốc, chườm lạnh, nâng cao chân, băng ép sau chấn thương để đầu gối hết sưng.

Sau từ 2 - 4 tuần, bác sĩ mới đánh giá tình hình để đi đến quyết định có cần phẫu thuật hay không.

Nếu không cần phẫu thuật, bệnh nhân sẽ được vật lý trị liệu và dùng thuốc đề giảm đau. Đối với trường hợp cần phẫu thuật, bệnh nhân cũng phải tập vật lý trị liệu sau phẫu thuật với thời gian tính bằng tháng.

Tóm lại, việc điều trị quan trọng nhất vẫn là tập vật lý trị liệu phục hồi chức năng. Thông thường, người bệnh phải đến trung tâm. Có nhiều vấn đề cần lưu ý khi bác sĩ vật lý trị liệu thiết kế bài tập phù hợp với tình trạng chấn thương, bệnh lý đi kèm, tầm vận động của người bệnh để có hiệu quả phục hồi tốt nhất.

6. Hai vấn đề cần quan tâm để đi đến quyết định phẫu thuật

Tình huống nào cần phải phẫu thuật, tình trạng nào không cần phẫu thuật? Nhờ BS chỉ ra những ưu điểm và nhược điểm của việc phẫu thuật và không phẫu thuật?

ThS.BS.CK2 Mai Duy Linh trả lời: Để đi đến quyết định phẫu thuật hay không, bác sĩ cần cân nhắc nhiều vấn đề phức tạp. Phẫu thuật được lựa chọn trong những trường hợp ảnh hưởng quá nhiều đến chất lượng cuộc sống, đặc biệt là đối với các vận động viên chạy bộ, bóng đá, bóng chuyền, bóng ném...

Ngược lại, trường hợp người bệnh chỉ làm công việc văn phòng, không chơi thể thao chuyên nghiệp; những người lớn tuổi không gặp khó khăn khi lên xuống cầu thang; những người khắc phục được tình trạng lỏng khớp sau khi tập phục hồi chức năng sẽ không cần phải phẫu thuật.

Việc phẫu thuật sẽ tùy thuộc vào bản thân người bệnh hơn là quyết định của bác sĩ và vấn đề chấn thương. Thứ hai, bác sĩ sẽ xem xét ngoài đứt dây chằng chéo trước, bệnh nhân còn có những tổn thương nào khác đi kèm như tổn thương dây chằng chéo sau, tổn thương sụn chêm hay biến dạng khớp.

Nếu có, ngoài việc giải quyết tình trạng đứt dây chằng, bác sĩ sẽ phải giải quyết luôn cả các vấn đề đi kèm. Trường hợp này bắt buộc phải phẫu thuật.

Như vậy, có hai vấn đề cần quan tâm với câu hỏi có cần phẫu thuật hay không: đứt dây chằng chéo trước ảnh hưởng đến cuộc sống của người bệnh như thế nào và những tổn thương đi kèm đứt dây chằng chéo trước.

7. Thời gian phục hồi sau phẫu thuật dây chằng chéo trước

Với trường hợp phẫu thuật, sau khi mổ tái tạo dây chằng chéo trước bao lâu mới hồi phục (đi lại bình thường), bao lâu có thể chơi thể thao?

ThS.BS.CK2 Mai Duy Linh trả lời: Phẫu thuật dây chằng chéo khá phức tạp. Sau khi phẫu thuật, thường đầu gối của bệnh nhân sẽ bị sưng. Bác sĩ sẽ kê thuốc kháng viêm trong 1 tuần đầu tiên.

Chườm lạnh, băng ép, kê cao chân là những điều người bệnh được khuyên làm để giảm tình trạng sưng ở đầu gối nhanh nhất có thể.

1 tuần sau phẫu thuật, người bệnh có thể đi lại được nhưng một số trường hợp còn phải chống gậy, chống nạng hoặc đeo nẹp gối và bắt đầu tập vật lý trị liệu. Quá trình tập vật lý trị liệu kéo dài trong khoảng 1 - 3 tháng.

Thông thường, người bệnh có thể đi lại bình thường sau 3 tháng, nghĩa là không còn phải mang nẹp, chống nạng. Tuy nhiên, người bệnh vẫn chưa thể chơi được những môn thể thao phức tạp.

Sau 3 - 6 tháng, người bệnh có thể chạy bộ, đạp xe, bơi lội nhẹ nhàng. Cần tối thiểu 6 tháng để có thể chơi các môn thể thao mạnh liên quan đến đầu gối như trước chấn thương, một số trường hợp kéo dài đến 12 tháng.

8. Quá trình tập luyện phục hồi sau khi phẫu thuật dây chằng chéo trước

Nhờ BS chia sẻ cách chăm sóc, phục hồi sau mổ dây chằng chéo trước sau khi điều trị?

ThS.BS.CK2 Mai Duy Linh trả lời: Phục hồi dây chằng chéo trước sau khi phẫu thuật khá phức tạp và theo từng giai đoạn.

Tuần đầu tiên sau phẫu thuật, người bệnh phải kê chân cao lên, chườm lạnh, băng ép. Sau đó đến giai đoạn nẹp và vận động thụ động. Bác sĩ hoặc kỹ thuật viên sẽ giúp bệnh nhân co duỗi đầu gối một cách thụ động. Ở nước ngoài còn có máy co duỗi đầu gối thụ động. Ý nghĩa của việc làm này là giữ không để khớp bị cứng.

Tuần thứ hai đến tuần thứ tư, bệnh nhân bắt đầu tập đi và tập đứng lên, ngồi xuống. Tiếp theo, bác sĩ vật lý trị liệu sẽ thiết kế chương trình riêng với những động tác phù hợp cho từng người bệnh.

9. Tập vật lý trị liệu đối với trường hợp đứt dây chằng chéo trước không cần phẫu thuật

Với trường hợp không phẫu thuật, bệnh nhân sẽ được điều trị như thế nào? Bao lâu sẽ lành nếu trong tình huống này

ThS.BS.CK2 Mai Duy Linh trả lời: Những trường hợp không cần phẫu thuật chủ yếu là giảm đau, kháng viêm. Bác sĩ sẽ kê đơn thuốc và thiết kế bài tập.

Chương trình tập sẽ tùy thuộc vào mức độ lỏng lẻo của khớp, mức độ cơ và tầm vận động của bệnh nhân. Thông thường, thời gian tập kéo dài 2 - 3 tháng và bệnh nhân phải đến các cơ sở vật lý trị liệu 2 - 3 buổi/tuần.

Khi đến các trung tâm vật lý trị liệu, người bệnh sẽ được kỹ thuật viên hướng dẫn và điều chỉnh, tư thế khi tập ở nhà. Các bài tập chủ yếu có tác dụng làm tăng sức cơ xung quanh đầu gối để hỗ trợ cho dây chằng bị rách, bị đứt, giúp đầu gối không còn cảm giác bị lỏng.

10. Phòng ngừa đứt dây chằng chéo trước

Để phòng ngừa đứt dây chằng chéo trước, chúng ta cần làm những gì, thưa BS?

ThS.BS.CK2 Mai Duy Linh trả lời: Đối với vấn đề phòng ngừa đứt dây chằng chéo trước, có 2 nhóm cần chú ý. Nhóm thứ nhất là những người vận động mạnh như vận động viên chuyên nghiệp hoặc những người thường xuyên chơi thể thao. Nhóm này cần phải tập những bài tập dành riêng cho đầu gối để tăng cường sức cơ đầu gối, hạn chế nguy cơ đứt dây chằng khi tiếp đất hay xoay đầu gối.

Bác sĩ có lời khuyên nên mang băng gối khi vận động, dù chỉ có thể hỗ trợ một phần trong việc phòng ngừa đứt dây chằng.

Nhóm thứ hai là những bình thường, không chơi thể thao chuyên nghiệp sẽ cần thường xuyên tập thể dục để tăng sức cơ đầu gối và vận động cơ đầu gối ở tầm tối đa. Điều này sẽ hạn chế hết mức khả năng bị đứt dây chằng khi té ngã đột ngột.