Nhận diện sớm nhiễm khuẩn huyết từ tuyến cơ sở - Chìa khóa giảm tử vong của “đại dịch hồi sức”

Nhiễm khuẩn huyết - “đại dịch” đối với lĩnh vực hồi sức và gánh nặng tử vong khổng lồ

TS.BS Huỳnh Quang Đại - Ủy viên BCH Hội Hồi sức cấp cứu TPHCM, Bộ môn Hồi sức cấp cứu chống độc, Trường Y, Đại học Y Dược TPHCM, Khoa Hồi sức tích cực Chống độc BV Nhân dân Gia Định cho biết, nếu xét dưới góc độ hồi sức, nhiễm khuẩn huyết mới thực sự là gánh nặng bệnh tật hàng đầu. Dữ liệu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho thấy, mỗi năm thế giới ghi nhận khoảng 49 triệu ca nhiễm khuẩn huyết, với 11 triệu ca tử vong - con số còn cao hơn tổng số tử vong do COVID-19 trong suốt đại dịch.

Tỷ lệ tử vong chung do nhiễm khuẩn huyết hiện khoảng 26%, và có thể lên đến 40-50% ở bệnh nhân nặng phải nhập ICU. Đây là mức tử vong vượt xa nhiều bệnh lý tim mạch cấp tính. Đáng lo ngại hơn, gánh nặng nhiễm khuẩn huyết tập trung chủ yếu ở các quốc gia thu nhập trung bình thấp, trong đó Việt Nam nằm trong nhóm có tỷ lệ mắc và tử vong cao.

Điều đáng lo ngại là nhiễm khuẩn huyết có thể xảy ra ở bất kỳ tuyến y tế nào, từ trạm y tế xã, phòng khám gia đình đến bệnh viện tuyến huyện, nhưng thường bị nhận diện muộn. Trong khi đó, nhận thức cộng đồng còn rất thấp: khảo sát quốc tế cho thấy khoảng 80% người dân biết về nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ, nhưng chỉ khoảng 5% hiểu nhiễm khuẩn huyết là gì. Bệnh khởi phát bằng các triệu chứng không đặc hiệu như sốt, lạnh run, mệt lả, tiểu ít, khó thở nên dễ bị bỏ qua hoặc tự điều trị, đến khi nhập viện thường đã rơi vào sốc, suy đa cơ quan. Chính vì vậy, WHO chọn ngày 13/9 là Ngày Nhiễm khuẩn huyết Thế giới, nhấn mạnh thông điệp: nhận diện sớm - điều trị sớm có thể cứu sống hàng triệu người.

Tuyến cơ sở: nhận diện sớm là yếu tố quyết định sống còn

Theo TS.BS Huỳnh Quang Đại, để giảm tử vong do nhiễm khuẩn huyết, tuyến cơ sở là mắt xích then chốt; nếu chờ chuyển lên tuyến trên mới chẩn đoán thì thường đã quá muộn. Khác với nhồi máu cơ tim hay đột quỵ, nhiễm khuẩn huyết không có dấu hiệu đặc hiệu. Trước đây, tiêu chuẩn SIRS được sử dụng rộng rãi nhưng thiếu tính đặc hiệu; qSOFA sau đó được đưa ra nhằm nhận diện nguy cơ tử vong, song hiện không còn được khuyến cáo dùng làm công cụ chẩn đoán.

Công cụ thực hành được nhấn mạnh hiện nay là thang điểm NEWS/NEWS2, với ưu điểm dễ áp dụng và có thể tích hợp vào bệnh án điện tử. NEWS giúp phân tầng nguy cơ ngay tại khoa cấp cứu hoặc phòng khám: NEWS 1-4 điểm là nguy cơ thấp; NEWS ≥5 điểm cần theo dõi và đánh giá lại; NEWS ≥7 điểm hoặc NEWS tăng nhanh kèm dấu hiệu tưới máu kém thì phải nghĩ ngay đến nhiễm khuẩn huyết, cần hội chẩn và theo dõi sát. Khi nghi ngờ nhiễm khuẩn huyết, cần tiếp tục đánh giá suy cơ quan bằng thang điểm SOFA; SOFA ≥2 điểm trên nền nghi ngờ hoặc xác định ổ nhiễm được xem là nhiễm khuẩn huyết.

“Gói giờ vàng” trong điều trị: kháng sinh sớm và kiểm soát ổ nhiễm

Về điều trị, TS.BS Huỳnh Quang Đại nhấn mạnh nguyên tắc “giờ vàng” theo Surviving Sepsis Campaign. Trong 3 giờ đầu, cần đo lactate máu, cấy máu trước khi dùng kháng sinh và bù dịch ban đầu; trong 6 giờ tiếp theo, nếu huyết áp chưa cải thiện, phải sử dụng thuốc vận mạch, điều chỉnh huyết động và đo lại lactate. Tuân thủ tốt các gói này có thể giảm khoảng 1/3 tỷ lệ tử vong, nhưng mức độ tuân thủ tại Việt Nam hiện vẫn còn thấp.

Những năm gần đây, “gói 1 giờ” được triển khai với yêu cầu đo lactate, cấy máu, khởi động kháng sinh sớm và bù dịch/vận mạch ngay trong giờ đầu. Dù còn nhiều thách thức, thông điệp cốt lõi vẫn là: kháng sinh phải được dùng càng sớm càng tốt, đặc biệt ở bệnh nhân có sốc hoặc nghi ngờ nhiễm khuẩn huyết nặng.

Song song đó, kiểm soát ổ nhiễm là trụ cột không thể thiếu, gồm rút bỏ catheter nhiễm trùng, dẫn lưu áp xe, dẫn lưu túi mật, lấy sỏi, đặt sonde JJ trong viêm đài bể thận cấp… và nên thực hiện trong 6-12 giờ đầu. Ở tuyến cơ sở, mục tiêu là ổn định huyết động sớm, bù dịch, dùng vận mạch qua đường ngoại biên khi cần và chuyển tuyến kịp thời nếu bệnh nhân không đáp ứng.

TS.BS Huỳnh Quang Đại cũng lưu ý đến hội chứng hậu nhiễm khuẩn huyết, với các rối loạn tâm lý, suy giảm thể lực và nhận thức kéo dài sau xuất viện, đòi hỏi theo dõi lâu dài. Ông nhấn mạnh, để kiểm soát nhiễm khuẩn huyết hiệu quả cần một hệ thống đồng bộ: Bắt đầu từ người dân nhận biết sớm; đến bệnh viện có công cụ sàng lọc, đáp ứng nhanh; và cuối cùng là hệ thống y tế cần đẩy mạnh truyền thông, đào tạo, phối hợp liên tuyến.

>>> Cấp cứu ngưng tim: Không có “phép màu”, chỉ có làm đúng và làm sớm

>>> Phát hiện sớm sốc sốt xuất huyết Dengue - hướng tiếp cận mới từ WHO 2025