Phát hiện sớm sốc sốt xuất huyết Dengue - hướng tiếp cận mới từ WHO 2025

WHO 2025: Phân tầng điều trị rõ ràng, nhấn mạnh uống đủ nước ở bệnh nhân không nặng

Theo TTND.BS Bạch Văn Cam - Ủy viên BCH Hội Hồi sức cấp cứu TPHCM, Cố vấn Bệnh viện Nhi đồng 1, năm 2025, WHO ban hành hướng dẫn cập nhật về chẩn đoán và điều trị các bệnh do arbovirus, trong đó sốt xuất huyết Dengue tiếp tục được chia thành hai nhóm chính: bệnh nhân không nặng điều trị ngoại trú và bệnh nhân nặng cần nhập viện.

Ở nhóm không nặng, WHO đưa ra 4 khuyến cáo cơ bản, trong đó có 2 điều nên làm và 2 điều không nên làm, đều đã được Bộ Y tế Việt Nam đề cập trong phác đồ 2023. Trọng tâm vẫn là phòng ngừa sốc bằng uống đủ nước, sử dụng paracetamol khi sốt, không dùng NSAIDs do tăng nguy cơ chảy máu và không dùng corticoid vì không có lợi ích, thậm chí có hại.

Điểm được nhấn mạnh là uống đủ lượng nước, không chỉ “khuyến khích uống nhiều”, WHO 2025 cụ thể hóa bằng con số thực hành: người lớn cần uống 400-500ml mỗi 6 giờ, trẻ em khoảng 200ml mỗi 6 giờ, ưu tiên oresol để bù cả nước và điện giải. Vị chuyên gia lưu ý, các bác sĩ cần theo dõi lượng nước uống thực tế của bệnh nhân, phát ca nước để đong đủ lượng nước cần uống, nhấn mạnh việc uống oresol, hỏi kỹ tình trạng nôn ói, đau bụng; nếu không uống đủ hoặc bệnh diễn tiến nặng, cần chỉ định truyền dịch kịp thời, không chờ đến khi bệnh nhân “không uống được nước”.

Sốt xuất huyết nặng: CRT và test nâng chân - công cụ đơn giản để phát hiện sốc sớm

Với bệnh nhân sốt xuất huyết nặng, WHO 2025 đưa ra 7 khuyến cáo, trong đó phần lớn đã có trong phác đồ Bộ Y tế, như bù dịch điện giải nhanh khi sốc, không dùng corticoid, gamma globulin, không truyền tiểu cầu dự phòng. Tuy nhiên, hai điểm mới đáng chú ý là sử dụng thời gian đổ đầy mao mạch (CRT) và test nâng chân trong theo dõi và định hướng điều trị.

TTND.BS Bạch Văn Cam phân tích, lactate máu là “tiêu chuẩn vàng” trong theo dõi sốc nhưng không phải cơ sở y tế nào cũng làm được, đặc biệt ở tuyến quận, huyện. WHO khuyến cáo, trong điều kiện hạn chế nguồn lực, có thể dùng CRT như một chỉ dấu thay thế. Khi đo đúng kỹ thuật (ngón tay ngang tim), CRT bình thường <2 giây, ≥3 giây gợi ý sốc. Nhiều nghiên cứu cho thấy CRT có tương quan thuận với lactate, thậm chí xuất hiện sớm hơn tụt huyết áp - dấu hiệu muộn của sốc.

Bên cạnh đó, test nâng chân được WHO ưu tiên hơn test truyền dịch để đánh giá đáp ứng dịch. Việc nâng chân giúp “huy động” khoảng 300ml máu tĩnh mạch trở về tim trong 1-2 phút, cho phép đánh giá nhanh khả năng đáp ứng mà không làm tăng nguy cơ quá tải dịch. Nếu cung lượng tim hoặc tưới máu cải thiện sau nâng chân, khả năng bù dịch thành công cao; ngược lại, nếu không cải thiện, các bác sĩ cần cân nhắc sớm thuốc việc áp dụng vận mạch.

Tương lai theo dõi sốt xuất huyết: Chỉ số PI - hướng đi mới để phát hiện sốc sớm

Một điểm được TTND.BS Bạch Văn Cam đặc biệt nhấn mạnh là chỉ số tưới máu ngoại biên (Perfusion Index - PI). PI phản ánh tỷ lệ dòng máu đập được so với dòng máu không đập và đã có sẵn trên hầu hết monitor hiện nay, kể cả các máy SpO₂ kẹp ngón tay thế hệ mới.

Theo các nghiên cứu gần đây, PI <1,4 liên quan nguy cơ sốc cao, với độ nhạy lên đến hơn 90% trong sốc nhiễm trùng; PI giảm thường đi kèm lactate tăng. PI có ưu điểm liên tục, không xâm lấn, rẻ tiền và khách quan hơn CRT, giúp nhân viên y tế phát hiện sớm rối loạn tưới máu, đặc biệt trong những ngày nguy cơ cao của sốt xuất huyết.

Vị chuyên gia đề xuất, trong theo dõi sốt xuất huyết, nên kết hợp PI và hematocrit để nhận diện sớm sốc, can thiệp kịp thời. Đồng thời, việc sử dụng lancet an toàn (kim lấy máu nhỏ như trong đo đường huyết) thay cho lancet kim loại lớn cũng được khuyến cáo, vừa giảm đau cho người bệnh, vừa phù hợp với hướng dẫn WHO từ năm 2015 nhưng chưa được áp dụng rộng rãi.

TTND.BS Bạch Văn Cam cho rằng, cứu sống bệnh nhân sốt xuất huyết không chỉ dừng ở xử trí khi đã sốc, mà quan trọng hơn là phát hiện sớm, theo dõi sát và tuân thủ phác đồ, kết hợp hội chẩn đa chuyên khoa khi có biến chứng nặng như viêm cơ tim, xuất huyết tiêu hóa ồ ạt hay cần can thiệp chuyên sâu. Đồng thời, ông kêu gọi Việt Nam đẩy mạnh nghiên cứu về PI trong sốt xuất huyết, một lĩnh vực còn mới nhưng đầy tiềm năng, nhằm tối ưu hóa điều trị và giảm tử vong trong tương lai.

>>> Cấp cứu ngưng tim: Không có “phép màu”, chỉ có làm đúng và làm sớm