1. Những thực phẩm nào dễ gây dị ứng?

Thưa BS, với người dễ nổi mề đay, dị ứng thì vấn đề ăn uống rất quan trọng, thậm chí có người kiêng khem đủ thứ. Đầu tiên, nhờ BS khái quát lại, những thực phẩm nào dễ gây dị ứng ạ?

TS.BS Trịnh Hoàng Kim Tú trả lời: Mề đay là một trong những biểu hiện của dị ứng. Nguyên nhân gây mề đay có thể do:

- Thuốc (đặc biệt là nhóm thuốc kháng sinh, kháng viêm).

- Nhiễm siêu vi.

- Người có cơ địa mẫn cảm, khi tiếp xúc với những vấn đề quá nóng hoặc quá lạnh do môi trường cũng dẫn đến mề đay do tiếp xúc.

- Thức ăn.

Trong bài viết này, chúng ta chỉ đề cập đến mề đay do thức ăn. Người ta tổng kết được có 8 nhóm thực phẩm dễ gây dị ứng nhất:

- Trong đó, thường gặp nhất là sữa (thường gặp ở trẻ nhỏ)

- Tiếp theo là trứng

- Một số loại thực phẩm liên quan đến bột mì (mì, bánh, hoành thánh…)

- Các loại hạt (đậu phộng, hạt hạnh nhân, hạt điều) thường gây nên các triệu chứng dị ứng, đặc biệt là ở các nước phương Tây.

- Cá, hải sản, các loài giáp xác như tôm, cua… thường gây nên các triệu chứng dị ứng của người châu Á.

Khi khảo sát trên người Việt Nam cho thấy, mề đay là một trong những triệu chứng thường gặp, trong đó giáp xác và cá là nguyên nhân hàng đầu, tiếp theo sau đó là sữa, trứng, các thực phẩm liên quan đến bột mì. Ở Việt Nam, khu vực châu Á, một số người sẽ có phản ứng liên quan đến trái cây, và họ thường kèm theo dị ứng với nhựa cao su, tuy nhiên, tỷ lệ này không nhiều.

2. Trúng phong có phải là do các thực phẩm gây dị ứng?

Trong dân gian thường gọi hiện tượng một món ăn vào gây ngứa là “ăn món này dễ bị trúng phong”. Theo BS, những món dễ gây “trúng phong” đó có đúng là những món dễ gây dị ứng không?

TS.BS Trịnh Hoàng Kim Tú trả lời: Khi chúng ta chưa hiểu nhiều về dị ứng, dân gian có nhiều tên gọi cho tình trạng này, ngoài trúng phong còn có nóng trong người, độc gan. Sau đó, nhiều trường hợp tự điều trị bằng thuốc giải độc gan, hoặc thuốc Đông Y mà không có sự kê đơn của thầy thuốc.

Trong Y học cổ truyền, trúng phong thường dùng để mô tả về tình trạng đột quỵ nhiều hơn, triệu chứng xảy ra nhanh, dồn dập. Những thức ăn gây dị ứng không gây ra tình trạng đột quỵ, vì vậy không liên quan đến trúng phong.

Tương tự, thức ăn gây dị ứng cũng không liên quan đến nóng trong người, độc gan bởi vì bản chất của dị ứng là do thức ăn đó gây kích hoạt hệ miễn dịch. Đúng là ở một số người bệnh khi bị tổn thương gan cấp sẽ có triệu chứng ngứa nhưng đó là do cơ chế khác. Ngược lại, đối với bệnh nhân dị ứng chưa chắc đã có tổn thương gan kèm theo.

3. Gia vị có gây nổi mề đay dị ứng?

Có thông tin rằng: khi đang nổi mề đay, cần giảm ăn đường và muối vì đường trong máu tăng cao sẽ làm nặng thêm hiện tượng dị ứng. Điều này có đúng không ạ?

TS.BS Trịnh Hoàng Kim Tú trả lời: Một số người cho rằng đường trong máu tăng cao dễ gây dị ứng, thực tế không phải như vậy. Bởi vì đường hiếm khi gây dị ứng. Việc nêm nếm ảnh hưởng nhiều nhất đến khẩu vị, không liên quan đến dị ứng. Một số trường hợp có thể dị ứng với chất phụ gia đi kèm chất bảo quản. Tuy nhiên, tỷ lệ này cũng rất thấp, vì vậy chúng ta cũng không cần phải quá lo sợ khi nêm nếm cho người nổi mề đay.

Không phải tất cả mọi người, nhưng những người dị ứng thường có làn da bị khô, khi đó họ sẽ tiếp xúc với dị nguyên bên ngoài môi trường nhiều hơn khiến triệu chứng ngứa da nhiều hơn. Vì vậy, khi có triệu chứng mề đay, điều quan trọng chúng ta cần xác định tình trạng này là do thức ăn nào. Bởi vì chính protein trong thức ăn mới chính là “thủ phạm” gây mề đay.

Chúng ta có cách đơn giản để kiểm tra xem bản thân dị ứng có liên quan đến thức ăn hay không: Thường, mề đay thuộc thể khởi phát nhanh, nghĩa là sau khi ăn vài phút là có triệu chứng và có tính lặp lại. Nếu lần nào ăn trúng món đó (ví dụ như đậu phộng) mà vài phút sau bị ngứa quanh miệng, nổi rộp hoặc mề đay thì có thể bản thân có vấn đề liên quan đến mề đay do thức ăn.

4. Người bị mề đay, dị ứng, chọn món ăn sao cho an toàn?

Trong những buổi tiệc tùng tân niên, trước những món ăn không phải nhà nấu, người bị mề đay, dị ứng nên lựa chọn những món nào để an toàn cho mình, nhờ BS chỉ giúp?

TS.BS Trịnh Hoàng Kim Tú trả lời: Với những người nổi mề đay liên quan đến thức ăn thì chỉ cần chọn những món không gây triệu chứng cho bản thân. Chúng ta đặt ra hai bối cảnh:

- Với trẻ hầu hết cha mẹ sẽ là người kiểm soát vấn đề ăn uống. Thường khi bắt đầu ăn dặm, các bậc phụ huynh sẽ bắt đầu từng món một, đa dạng món ăn. Khi đó, cha mẹ sẽ biết được thức ăn nào an toàn, thức ăn nào gây triệu chứng. Do đó, nếu đi ăn bên ngoài thì cha mẹ có thể cho con ăn những thức ăn ít khi gây triệu chứng dị ứng. Bởi vì nếu có triệu chứng dị ứng nghĩa là đã xuất hiện từ trước, không phải đợi đến lúc dự tiệc mới khởi phát.

- Với người lớn sẽ phức tạp hơn một chút, bởi sự đa dạng của món ăn và nhu cầu thưởng thức các món lạ. Vì vậy, lời khuyên chung dành cho những người có triệu chứng mề đay liên quan đến thức ăn là chúng ta cũng cần biết bản thân dị ứng với loại nào và kiên quyết từ chối loại đó.

Trong nhiều khảo sát về dị ứng thức ăn ở người Việt trưởng thành thì hải sản, cá, tôm, cua là nguyên nhân đứng đầu, tiếp theo sau đó là các loại thực phẩm như thịt bò, trứng, các loại hạt… Chúng ta có thể khu trú dần theo những nguyên nhân này. Tuy nhiên, thực sự nếu chúng ta biết bản thân không dị ứng với các thực phẩm đó thì đều có thể ăn một cách an toàn.

6. Người bị mề đay, dị ứng có được uống bia, rượu?

Vậy họ có được uống rượu bia không, nhấp môi một chút có được không ạ?

TS.BS Trịnh Hoàng Kim Tú trả lời: Rượu hiếm khi gây dị ứng, nhưng nó sẽ là một trong những yếu tố làm cho tình trạng dị ứng mạnh hơn. Ví dụ, một người có dị ứng nhẹ với tôm, cua, khi ăn ít thì không gặp vấn đề nghiêm trọng, nhưng nếu uống rượu kèm theo thì các triệu chứng dị ứng sẽ bùng phát mạnh hơn.

Do đó, với người dị ứng nói chung, chúng ta cần nhớ rằng, rượu làm tăng nặng triệu chứng dị ứng. Vì vậy, những người dị ứng, đặc biệt là nổi mề đay liên quan đến thức ăn thì không nên uống rượu kèm với thức ăn gây dị ứng cho bản thân. Còn lại, tùy theo mức độ đáp ứng của cơ thể đối với rượu, bia mà quyết định uống hay không uống.

7. Đã chọn thực phẩm kỹ càng nhưng vẫn bị mề đay, dị ứng, phải làm sao?

Tuy đã lựa chọn thực phẩm kỹ càng nhưng nếu chẳng may dị ứng vẫn xảy ra, người bệnh nên xử trí như thế nào, thưa BS?

TS.BS Trịnh Hoàng Kim Tú trả lời: Khoảng 30% trường hợp nổi mề đay không có nguyên nhân cụ thể. Trong những trường hợp này, người ta nghĩ rằng bản thân người bệnh có cơ chế tự miễn, nghĩa là trong cơ thể có kháng thể tự động gây nên triệu chứng mề đay.

Do đó, nếu đã lựa chọn thực phẩm kỹ càng mà dị ứng, mề đay vẫn xảy ra thì có thể tình trạng này không liên quan đến thức ăn, bởi vì mề đay còn do nhiều nguyên nhân khác gây ra như thuốc, tiếp xúc với đồ vật nóng hoặc lạnh khi môi trường thay đổi và khoảng 30% là do cơ chế tự miễn. Đặc biệt, trong một nghiên cứu thực hiện tại đơn vị BS đang công tác thì thấy rằng, một trong những nguyên nhân thường gây dị ứng ở người bệnh mề đay nhất lại là mạt bụi nhà.

Khi đó, người bệnh nên đi khám bác sĩ để được kiểm tra lại các triệu chứng, bệnh sử… để được hỗ trợ thêm.

8. Người bị mề đay, dị ứng cần chuẩn bị những thuốc gì?

Người bị mề đay, dị ứng có nên đem thuốc sẵn theo bên mình không? Đó là thuốc gì, có cần phải kê toa không?

TS.BS Trịnh Hoàng Kim Tú trả lời: Đối với những người mề đay dị ứng thì có thể thủ sẵn một số thuốc kháng histamine thông thường mua tại nhà thuốc. Đây là loại thuốc đầu tay chống dị ứng. Người bệnh có thể chọn những loại an toàn và phù hợp với cơ địa.

Tuy nhiên cần lưu ý, thuốc kháng histamine không phải để phòng ngừa tình trạng dị ứng. Nhiều người thường hỏi rằng, có nên dùng thuốc trước khi ăn để phòng tình trạng dị ứng không, thì theo BS là không nên. Chúng ta chỉ nên dùng thuốc kháng histamine khi có triệu chứng.

Đối với những bệnh nhân dị ứng liên quan đến thức ăn, châu Âu và Mỹ đưa ra khuyến cáo, đầu tiên phải xem xét nguy cơ bị phản vệ, có nghĩa là những triệu chứng nặng của bệnh nhân khi tiếp xúc với dị nguyên và cung cấp cho họ bút tiêm Adrenaline nếu cần thiết. Đây là thuốc tối cần thiết để cấp cứu cho bệnh nhân phản vệ. Hy vọng sắp tới Việt Nam có thể nhập được và chúng ta sẽ giới thiệu kỹ càng hơn trong các chương trình khác.

9. Làm sao để mề đay mau tan?

Trường hợp bị dị ứng nhẹ, có cách nào không cần dùng thuốc có thể giúp mề đay mau tan không ạ?

TS.BS Trịnh Hoàng Kim Tú trả lời: Thực tế là không có. Đối với mề đay, chúng ta chỉ có những cách để giúp người bệnh dễ chịu hơn. Thường, do phản ứng liên quan đến gian mạch nên đa phần khi nổi mề đay, người bệnh sẽ than phiền có kèm theo cảm giác nóng ran trong người. Chúng ta cố gắng điều chỉnh môi trường xung quanh được thông thoáng, mát hơn, ví dụ như sử dụng nước mát, giúp giảm cảm giác ngứa, đây là giải pháp hỗ trợ kèm theo để người bệnh thoải mái hơn. Để mề đay “tan” mau thì có thể dùng thuốc hoặc cắt nguồn dị nguyên.

10. Lời khuyên của bác sĩ cho người bị mề đay, dị ứng

Lời khuyên của BS dành cho người bị mề đay, dị ứng để tránh tình trạng ăn gì cũng sợ, kiêng khem đủ thứ?

TS.BS Trịnh Hoàng Kim Tú trả lời: Thực tế, mề đay là tình trạng mà bất kỳ ai cũng có khả năng gặp phải, cho dù có dị ứng hay không, bởi vì nguyên nhân quá thường gặp. Do đó, với những người có mề đay dị ứng thì trước tiên cần bình tĩnh, kiểm tra tần suất (xem có nổi mề đay thường xuyên không), nếu đây là hiện tượng thường xuyên xảy ra thì có thể liên quan đến một nguyên nhân nào đó như thức ăn, thuốc thì chúng ta cần chú ý hơn.

Nếu mề đay liên quan đến thức ăn thì có thể chú ý thức ăn đó là gì để chủ động tránh, hoặc tham vấn với bác sĩ chuyên khoa Dị ứng để có liệu trình điều chỉnh phù hợp hơn. Đồng thời, khi thăm khám với bác sĩ cũng biết loại thức ăn chúng ta dị ứng có thể phản ứng chéo với loại nào và thức ăn nào không phản ứng chéo để sử dụng an toàn.