Không phải cứ ợ nóng là GERD: Vai trò của thăm dò chức năng trong chẩn đoán ở bệnh nhân trào ngược kháng trị

BS.CK2 Lê Thanh Quỳnh Ngân - Trưởng khoa Nội Tiêu hóa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh mở đầu bằng hai trường hợp lâm sàng thực tế, phản ánh rõ khó khăn trong quản lý bệnh nhân trào ngược kháng trị.

Trường hợp thứ nhất, bệnh nhân nam 45 tuổi (Cà Mau) bị nấc cục kéo dài 3 năm, không đáp ứng với nhiều loại thuốc. Nội soi ghi nhận viêm trào ngược mức LA-A, trong khi kết quả HRM và pH trở kháng 24 giờ chỉ ra rối loạn nhu động IEM kèm AET tăng cao (12,7%) và MNBI rất thấp (346 ohms).

Đây là minh chứng cho tình trạng GERD kháng trị thật sự với tổn thương niêm mạc rõ rệt, cần phối hợp điều trị đa phương thức và có thể cân nhắc phẫu thuật chống trào ngược.

Trường hợp thứ hai, bệnh nhân nam 33 tuổi (Bình Định) có triệu chứng nuốt nghẹn kéo dài, được nghi ngờ ung thư thực quản sớm. Tuy nhiên, thăm dò chức năng ghi nhận áp lực IRP cao, tắc nghẽn vùng nối (EGJOO) nhưng không có trào ngược acid bất thường, từ đó loại trừ GERD thật sự và hướng xử trí theo dõi SCC sớm với chỉ định ESD.

Hai ca bệnh này cho thấy không phải mọi triệu chứng giống GERD đều xuất phát từ trào ngược acid, mà nhiều trường hợp liên quan đến rối loạn nhu động hoặc bệnh lý khác.

HRM: Công cụ vàng trong phân biệt GERD và rối loạn vận động

Đo áp lực nhu động thực quản độ phân giải cao (HRM) được xem là bước tiến quan trọng trong chẩn đoán bệnh nhân GERD kháng trị. Kỹ thuật này sử dụng catheter nhiều cảm biến để ghi nhận sự thay đổi áp lực trong quá trình nuốt, từ đó dựng nên bản đồ nhu động thực quản.

HRM giúp phân biệt rõ ràng GERD thật sự với các rối loạn vận động như co thắt tâm vị, mất nhu động hoàn toàn, tăng co thắt thực quản hay nhu động không hiệu quả. Đây là xét nghiệm cần thiết trước các phẫu thuật chống trào ngược hoặc can thiệp nội soi, nhằm loại trừ chống chỉ định và lựa chọn kỹ thuật phù hợp.

Ngoài giá trị chẩn đoán, HRM còn có vai trò trong theo dõi đáp ứng sau phẫu thuật và xác định thoát vị hoành - yếu tố thường gặp ở bệnh nhân GERD kháng trị.

Nghiên cứu tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh trên 112 bệnh nhân trào ngược không đáp ứng PPI cho thấy 62% có rối loạn nhu động thực quản, trong đó rối loạn nhu động không hiệu quả (IEM) chiếm 24% và co thắt tâm vị 7,4%. Điều này nhấn mạnh rằng một tỷ lệ lớn bệnh nhân nghi ngờ GERD thực chất mắc rối loạn vận động thực quản.

Đo pH trở kháng 24 giờ và MNBI: Bằng chứng xác thực chẩn đoán GERD

Song song với HRM, đo pH trở kháng thực quản 24 giờ là phương pháp chủ chốt để đánh giá mức độ trào ngược acid và không acid, cũng như mối liên hệ giữa triệu chứng và cơn trào ngược.

Các chỉ số quan trọng gồm AET (acid exposure time - kết quả đo pH trở kháng với thời gian phơi nhiễm axit), SI (symptom index - tỷ lệ phần trăm các triệu chứng có liên quan trực tiếp đến cơn trào ngược) và SAP (symptom association probability - xác suất mối quan hệ giữa triệu chứng và các đợt trào ngược). AET >6% hoặc có >80 cơn trào ngược được xem là bằng chứng chắc chắn của GERD.

MNBI (baseline impedance ban đêm) là chỉ số mới phản ánh tổn thương vi thể niêm mạc. MNBI <1.500 ohms ủng hộ mạnh mẽ chẩn đoán GERD và dự báo khả năng thành công của phẫu thuật chống trào ngược.

Một nghiên cứu tại Bệnh viện Tâm Anh trên 54 bệnh nhân kháng trị PPI cho thấy 96% bệnh nhân có AET <4%, nghĩa là không có trào ngược bệnh lý. 52,5% bệnh nhân không thực sự mắc GERD, mà chủ yếu rơi vào nhóm thực quản tăng nhạy cảm hoặc ợ nóng chức năng.

Kết quả này chứng minh rằng đo pH trở kháng 24 giờ là công cụ then chốt giúp tránh lạm dụng chẩn đoán GERD, đồng thời ngăn ngừa chỉ định điều trị không phù hợp.

Cá thể hóa điều trị GERD kháng trị

Qua các dữ liệu nghiên cứu và ca lâm sàng, BS.CK2 Lê Thanh Quỳnh Ngân nhấn mạnh, không phải tất cả triệu chứng giống GERD đều là GERD thật sự, nhiều trường hợp do rối loạn nhu động hoặc rối loạn chức năng.

HRM và đo pH trở kháng 24 giờ cần được xem là công cụ sàng lọc bắt buộc trước khi chỉ định phẫu thuật hoặc các can thiệp chống trào ngược. Việc áp dụng đồng bộ các phương pháp này giúp chẩn đoán chính xác, lựa chọn chiến lược điều trị phù hợp và cá thể hóa cho từng bệnh nhân, qua đó cải thiện hiệu quả và hạn chế thất bại sau mổ.

BS.CK2 Lê Thanh Quỳnh Ngân đã đưa ra một thông điệp rõ ràng: "Chẩn đoán đúng là chìa khóa để điều trị đúng". Trong bối cảnh GERD kháng trị ngày càng gia tăng, các phương pháp thăm dò chức năng hiện đại chính là nền tảng để bác sĩ đưa ra quyết định chính xác, giúp bệnh nhân thoát khỏi những triệu chứng dai dẳng và nâng cao chất lượng cuộc sống.

>>> Trào ngược dạ dày thực quản - “Thủ phạm ẩn” trong nhiều bệnh hô hấp

>>> GERD: Thách thức chẩn đoán và điều trị từ góc nhìn Tiêu hóa

>>> Bệnh trào ngược dạ dày - thực quản: Vì sao chẩn đoán tại Việt Nam còn nhiều thách thức?

>>> Trào ngược dạ dày thực quản - Thủ phạm đứng sau nhiều cơn đau ngực “tưởng do tim”

>>> Bệnh trào ngược thanh quản - họng (LPR): Có phải là một biểu hiện của GERD?

>>> Dinh dưỡng trong điều trị trào ngược dạ dày thực quản: Từ bằng chứng đến thực hành

>>> GERD kháng trị: Khi thuốc không còn đủ và giải pháp từ phẫu thuật đến nội soi hiện đại