Trào ngược dạ dày thực quản - “Thủ phạm ẩn” trong nhiều bệnh hô hấp

Trào ngược dạ dày thực quản - yếu tố “châm ngòi” cho các đợt cấp hô hấp

Theo PGS.TS.BS Trần Văn Ngọc - Phó Chủ tịch Hội Phổi Việt Nam, Chủ tịch Hội Hô hấp TPHCM, đường hô hấp và tiêu hóa vốn là một hệ thống thống nhất. Khi cơ chế chống trào ngược bị suy yếu, đặc biệt vào ban đêm, dịch dạ dày có thể đi ngược lên thanh quản, thậm chí rơi xuống khí - phế quản. Hậu quả là xuất hiện các triệu chứng điển hình như ho sặc sụa, bỏng rát họng, khàn tiếng, và về lâu dài gây tổn thương niêm mạc hô hấp.

Không chỉ dừng lại ở những biểu hiện cấp tính như ho sặc, bỏng rát họng hay khàn tiếng, GERD còn có mối liên quan chặt chẽ với nhiều bệnh lý hô hấp mạn tính. Ở bệnh nhân hen phế quản, GERD có thể trở thành yếu tố kích hoạt cơn hen, khiến bệnh nhân khó kiểm soát triệu chứng, đặc biệt các cơn kịch phát thường xảy ra vào ban đêm khi trương lực cơ vòng thực quản giảm.

Thống kê cho thấy có đến khoảng 43% bệnh nhân hen đồng thời mắc GERD, và chính trào ngược là nguyên nhân khiến việc điều trị hen nhiều khi thất bại.

Với bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), tình trạng này còn đáng lo ngại hơn: gần 50% bệnh nhân COPD có GERD, và đây là một trong những yếu tố làm gia tăng tần suất đợt cấp - biến chứng tiên lượng nặng bởi mỗi lần nhập viện vì đợt cấp, nguy cơ tử vong có thể dao động từ 10 - 30%.

Đáng chú ý, nhiều nghiên cứu cũng cho thấy tỉ lệ bệnh nhân bệnh phổi mô kẽ (ILD) và xơ phổi vô căn (IPF) đồng mắc GERD là rất lớn; trong đó, xơ phổi vô căn có tiên lượng sống 5 năm thậm chí còn thấp hơn cả ung thư phổi, vì vậy kiểm soát GERD luôn được đặt như một bước bắt buộc trong phác đồ điều trị.

Ngoài ra, trào ngược còn có thể gây phù nề, viêm đường hô hấp trên, góp phần làm nặng thêm tình trạng ngưng thở khi ngủ, từ đó kéo theo hàng loạt biến chứng tim mạch và hô hấp nguy hiểm khác.

Thực trạng điều trị hen và COPD: khoảng trống lớn cần lấp đầy

PGS.TS.BS Trần Văn Ngọc nhấn mạnh, một vấn đề đáng lo ngại hiện nay là nhiều bệnh nhân hen vẫn chỉ dùng thuốc giãn phế quản đơn thuần, không có thuốc kháng viêm corticoid dạng hít. Chuyên gia thông tin, 100% bệnh nhân hen cần được điều trị bằng ICS, nếu không sẽ làm tăng nguy cơ kịch phát, đặc biệt khi có GERD đồng mắc.

Với COPD, báo cáo GOLD đã khuyến cáo phải chú ý đến bệnh lý đồng mắc, trong đó GERD là yếu tố quan trọng gây giảm chất lượng sống và tăng đợt cấp. “Khi bệnh nhân COPD nhập viện vì đợt cấp, nguy cơ tử vong có thể lên đến 30%. Do đó ngăn ngừa đợt cấp, trong đó có kiểm soát GERD, là nhiệm vụ sống còn của bác sĩ hô hấp”.

Theo phó giáo sư, một trong những thách thức lớn là biểu hiện GERD không phải lúc nào cũng rõ ràng. Có những trường hợp gọi là “vi trào ngược” - dịch đi vào đường hô hấp mà không gây cảm giác ợ chua, khó chịu, khiến việc chẩn đoán càng khó khăn. Đây là lý do nhiều bệnh nhân phải “đi vòng” giữa bác sĩ tiêu hóa, tai mũi họng, rồi mới đến bác sĩ hô hấp.

Vị chuyên gia khuyến nghị, các bác sĩ hô hấp, tiêu hóa và tai mũi họng cần phối hợp chặt chẽ trong chẩn đoán và điều trị để tránh bỏ sót bệnh lý trào ngược. Với những bệnh nhân hen và COPD khó kiểm soát, việc đánh giá kỹ khả năng đồng mắc GERD là điều hết sức cần thiết.

Các phương án điều trị không chỉ dừng lại ở thuốc đặc hiệu cho bệnh hô hấp mà còn bao gồm thay đổi lối sống như giảm cân, hạn chế ăn uống trước khi ngủ, kết hợp sử dụng thuốc ức chế bơm proton (PPI) khi cần. Ông nhấn mạnh: “Khi gặp bệnh nhân ho kéo dài, khó thở gắng sức, hoặc hen và COPD kiểm soát kém, hãy luôn nghĩ đến khả năng có GERD đồng mắc”, bởi việc không bỏ sót bệnh lý này sẽ góp phần cải thiện chất lượng sống và giảm đáng kể nguy cơ biến chứng cũng như tử vong ở bệnh nhân hô hấp.