Sức khỏe của từng cá nhân đã được xác định do kế thừa di truyền và do các yếu tố ngoại lai. Sức khỏe và tuổi thọ của mỗi người được thừa hưởng từ gia đình, nghĩa là một người có ông bà sống tới 80 tuổi thì họ có khả năng có tuổi thọ cao. Tuy nhiên điều này không hoàn toàn đúng cho tất cả mọi trường hợp.

Ngay cả với một cơ thể cường tráng, sức khỏe vẫn có thể bị suy giảm do có lối sống không lành mạnh về tinh thần và thể xác. Thường xuyên lo âu, giận dữ, thường có những cảm xúc âm tính (như đố kỵ, ganh ghét, hiếu thắng…) là tự mình chuốc lấy những món nợ tinh thần có hại.

Dùng dược phẩm không cẩn thận, lạm dụng dược phẩm, hút thuốc lá và uống rượu là những hành vi gây tổn hại thể xác có thể tránh được bằng nghị lực và sự hiểu biết. Việc quan hệ tình dục bừa bãi, sử dụng các loại thuốc cấm lưu hành, dùng kim chích tĩnh mạch chung là nguyên nhân tràn bệnh AIDS, căn bệnh thế kỷ...

Vệ sinh cá nhân, vệ sinh môi trường không tốt là nguyên nhân chính làm cơ thể dễ mắc các bệnh truyền nhiễm, làm phát sinh và lan truyền các dịch bệnh, mà gần đây nhất là dịch bệnh SARS, bệnh cúm gia cầm, bệnh cúm loại COVID-19.

Sức khỏe tốt đòi hỏi phải chăm sóc cơ thể lâu dài. Cách sống không điều độ thời trẻ không những làm giảm tuổi thọ, dễ chết sớm hơn do các bệnh tim mạch, ung thư mà còn đẩy nhanh tiến trình lão hóa, làm bạn già đi trước tuổi và mắc bệnh của người già ngay khi còn trẻ.

Nhiều nghiên cứu đã định rõ những yếu tố nguy cơ làm ảnh hưởng đến cơ thể sống, đặc biệt là rượu và thuốc lá. Khoa học cũng xác định những yếu tố khác nhau là chậm quá trình lão hóa như rèn luyện thể lực thường xuyên và giữ cho tinh thần luôn ở mức quân bình.

GS.TS.BS Nguyễn Sào Trung: Không cần thiết phải lập kế hoạch rèn luyện sức khỏe nếu điều đó làm bạn không vui, cần thiết nhất là việc phối hợp tập luyện thể dục đem lại tự tin và vui vẻ - Ảnh: AloBacsi

Nên: Ăn uống và dinh dưỡng hợp lý

Mặc dầu có rất nhiều ý kiến khác nhau về vấn đề ăn uống nhưng các bác sĩ đều thống nhất rằng chế độ ăn thay đổi tùy vào khẩu vị mỗi người nhưng phải đầy đủ và cân đối giữa đường, đạm, mỡ, tinh bột và các sinh tố, muối khoáng. Bạn có thể kết hợp việc ăn uống đủ chất với khẩu vị của bạn để làm các món ăn riêng cho bữa ăn của mình.

Tránh: Uống nhiều rượu

Uống rượu nhiều là cách huỷ hoại sức lực nhanh nhất. Rượu không chỉ đem lại bất hạnh cho bản thân, gia đình bạn và là nguyên nhân gây ra những chuyện không lành mạnh trong xã hội, gây ra các tai nạn giao thông,... mà còn trực tiếp huỷ hoại các cơ quan trong cơ thể bạn như tim, gan, thận, não và hệ thần kinh. Giới hạn sử dụng rượu là cách tốt để giữ gìn sức khoẻ.

Tránh: Hút thuốc lá

Thuốc lá là nguyên nhân gây nhiều bệnh, nhất là ung thư phổi, bệnh tim và viêm phế quản. Những người hút thuốc lá nhiều rõ ràng có nguy cơ bệnh tật và tử vong hơn nhiều lần người không hút thuốc. Hút thuốc không những làm phương hại đến bản thân mà còn làm ảnh hưởng đến người thân và gia đình vì họ thường xuyên phải hít thở trong khói thuốc của bạn.

Về mặt tinh thần, hút thuốc quá nhiều biểu hiện bạn không biết tự làm chủ bản thân và không biết chế ngự cảm xúc. Nhiều người còn cho rằng chỉ những người nhu nhược và thất bại mới đốt cuộc sống của mình trong khói thuốc.

Có nhiều động lực giúp bạn không hút thuốc hoặc bỏ hút thuốc, trong đó những suy nghĩ vì người thân (cha mẹ, vợ chồng, con cái,…) là động lực tốt nhất đã giúp cho nhiều người xa lánh thuốc lá.

Nên: Tập luyện thể dục - thể thao

Sự luyện tập đều đặn luôn luôn đem lại nhiều điều bổ ích cho cơ thể và tâm hồn bạn. Có nhiều cách tập luyện khác nhau nhưng đều có ảnh hưởng tốt đến cơ, xương thần kinh và tim phổi... Hầu hết những người có tập luyện thể dục-thể thao đều rất năng động trong công việc và tháo vát trong mọi tình huống.

Vận động là một cách tốt để phòng và giảm nguy cơ bệnh tim mạch. Tốt nhất là vận động vào buổi sáng sớm, không cần quãng đường quá dài. Nếu không có thì giờ vào buổi sáng thì lúc nào trong ngày cũng được, tuỳ thì giờ rảnh rỗi của bạn. Bạn vận động chậm, thở đều, và nên theo dõi nhịp tim để vận động vừa phải và thích hợp cho sức khỏe của bạn.

Vận động thường xuyên giúp cho sức khỏe của bạn luôn dược duy trì và tăng cường, nhịp tim được điều hòa, và cơ bắp mạnh khỏe. Có thể chạy chậm, tập thể dục nhịp điệu, thể dục dưỡng sinh, đi bộ tuỳ theo sức khỏe và ý thích của bạn. Có thể chơi môn thể thao phù hợp với ý thích, thể lực và thì giờ của bạn, như bơi lội, đi xe đạp, cầu lông, bóng bàn, bóng chuyền,… Điều quan trọng nhất là sự thường xuyên và điều độ.

Nên: Kiểm soát cân nặng

Những người béo phì hay những người quá ốm yếu đều có khả năng chết sớm hơn những người có cân nặng bình thường. Ăn uống điều độ và chơi thể thao thường xuyên sẽ giúp bạn tự điều chỉnh cân nặng. Phụ nữ sau 40 tuổi thường tích luỹ lượng mỡ thừa ở vùng bụng, ngực, mông và đùi. Cách tốt nhất và không gây hại là ăn kiêng đúng cách và tập luyện để giảm bớt lượng mỡ dư thừa.

Nên: Tự chế ngự tinh thần, tránh stress

Bạn làm việc quá bận rộn và không phải lúc nào mọi việc cũng theo ý mình. Nhiều khi cuộc sống bình thường bỗng trở nên quá khó khăn và căng thẳng, nếu bạn cố chấp và biến những lo âu và khó khăn thành điều quan trọng, bạn sẽ dễ dàng mỏi mệt cả về thể xác và tinh thần. Tìm cách tránh những lúc quá xúc động bực bội,... là bạn đã có ý thức giữ gìn sức khoẻ. Biến mọi chuyện thành nhẹ nhàng là điều cần thiết, thay đổi những ham thích không thực hiện được, nhìn thẳng vào vấn đề và cố gắng giải quyết nó theo hướng lạc quan để ổn định tư tưởng làm việc khác.

Không nên tham công tiếc việc qua mức. Ngay trong giờ làm việc bạn cũng nên tìm cách thư giãn cho đầu óc được nghỉ ngơi đúng lúc bằng cách có thể nhắm mắt lại trong vài giây không suy nghĩ gì khác, lắc đầu và tay chân theo những hướng khác nhau, hoặc ngồi tại chỗ tự thở.

Đừng bao giờ dùng rượu và thuốc lá để giải quyết các bế tắc của bạn. Cũng không nên lạm dụng thuốc an thần hay thuốc ngủ để tự trấn an. Những lúc cảm thấy bế tắc nên chia sẻ tâm sự của mình với người thân, gia đình, bạn bè đồng nghiệp. Tâm sự và bộc bạch lòng mình cũng là một cách thư giãn có hiệu quả. Nếu chưa tìm được ai để chia sẻ, bạn có thể... viết nhật lý hoặc, nếu có phương tiện, bạn có thể vào internet để tìm đọc những bài viết về giảm stress. Bạn sẽ thoải mái và an tâm hơn là phải chịu đựng một mình.

Nên: Không gian sống an toàn

Giữ an toàn trong thiết bị điện đun nấu, vật dụng trong gia đình. Tai nạn là nguyên nhân lớn nhất gây tử vong, đặc biệt là ở những người trẻ tuổi.

Tại nhà, cơ quan, đường phố và các nơi giải trí công cộng cần chú ý đến mức độ an toàn của các phương tiện. Đặc biệt cần chú trọng an toàn cho trẻ em. Trẻ em thường hiếu động và tò mò, thích tự mình khám phá nên nhiều khi rất nguy hiểm cho tính mạng nếu không được người lớn thường xuyên nhắc nhở và giải thích.

Các trợ giúp y tế

Nhiều người thường hay nghĩ đến việc dùng thuốc men khi bị bệnh. Cũng có nhiều người quan tâm đến sức khoẻ, muốn tăng cường sức đề kháng của cơ thể đối với dịch bệnh, muốn “níu” giữ tuổi xuân, bằng cách dùng những loại được gọi là thực phẩm chức năng, thực phẩm bổ sung dinh dưỡng.

Bạn cần nhớ rằng, ống tiêu hoá, gan và thận là những nơi phải hoạt động và chịu đựng rất nhiều để thanh lọc và đào thải tất cả những gì chúng ta cho vào cơ thể, kể cả những chất được coi là bổ dưỡng. Vì vậy khi bạn dùng thuốc hay thực phẩm chức năng, bạn cần cân nhắc, xem kỹ những chất đó có chứa thành phần gì, có cần thiết hay không. Tốt nhất là tham khảo ý kiến của bác sĩ, đừng vội nghe theo quảng cáo hoặc theo “kinh nghiệm” của những người không biết rõ về tình trạng sức khỏe của bạn. Bạn cần lưu ý rằng ngừa bệnh tốt hơn chữa bệnh rất nhiều.

Chủng ngừa có khả năng phòng bệnh truyền nhiễm. Cần chủng ngừa cho trẻ em đúng cách và đúng lịch. Việc tầm soát và khám định kỳ giúp kiểm tra sức khỏe và phát hiện nhiều bệnh ở giai đoạn sớm còn có thể điều trị tốt hơn.

GS.TS.BS Nguyễn Sào Trung