1. Tỷ lệ nam giới mắc viêm cột sống dính khớp cao gấp 2-3 lân so với nữ giới

Viêm cột sống dính khớp là tình trạng như thế nào? Bệnh thường gặp ở độ tuổi nào? Nguyên nhân nào khiến nam giới có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn nữ từ 2-3 lần, thưa BS?

ThS.BS.CK2 Mai Duy Linh trả lời: Viêm cột sống dính khớp là bệnh nằm trong nhóm bệnh lớn, gọi là bệnh viêm khớp cột sống. Nhóm bệnh này gồm có 2 thể:

Một thể chuyên gây tổn thương khớp trong cột sống, gọi là viêm cột sống dính khớp.

Thể thứ hai là viêm những khớp ngoại biên như tay chân, gọi là viêm khớp cột sống thể ngoại biên.

Viêm cột sống dính khớp là tình trạng rối loạn miễn dịch dẫn đến viêm gân, viêm dây chằng bám xung quanh cột sống. Viêm mạn tính dẫn đến cứng cột sống, không thể vận động.

Bệnh này thường gặp ở người trẻ. 80% khởi phát ở độ tuổi dưới 30, đa số trên 90% khởi phát ở dưới tuổi 45. Đặc biệt nam giới bị nhiều hơn nữ, lý do vẫn chưa hiểu rõ. Tuy nhiên, người ta thấy rằng nam giới có tần suất mắc bệnh cao gấp 2-3 lần so với nữ giới.

2. Người mang gen HLA - B27 có tỷ lệ mắc viêm cột sống dính khớp cao gấp 10 lần

Nguyên nhân, thói quen nào trong cuộc sống thúc đẩy tình trạng này, thưa BS?

ThS.BS.CK2 Mai Duy Linh trả lời: Theo nghiên cứu cho thấy, viêm cột sống dính khớp có liên quan đến gen. Đặc biệt có gen HLA - B27, những người có gen này tỷ lệ mắc viêm cột sống dính khớp gấp 10 lần so với người bình thường.

Tuy nhiên, không phải ai mắc gen này cũng bị bệnh. Vì vậy chúng ta không cần xét nghiệm tầm soát gen. Theo nghiên cứu cho thấy, trong 100 người có gen này chỉ có 5 người mắc bệnh, 95 người còn lại bình thường.

Người có gen này khi gặp các vấn đề như stress, nhiễm trùng dẫn đến hệ miễn dịch rối loạn, sinh ra kháng thể, gây viêm mô như viêm gân, viêm dây chằng, viêm điểm bám gân, khớp. Ngoài ra có thể tổn thương những mô khác như mắt, rối loạn tiêu hóa, viêm ruột. Đặc biệt gây viêm gân và những mô xung quanh cột sống gây vôi hóa. Những vôi này sẽ làm cột sống cứng lại, không thể cử động.

3. Viêm cột sống dính khớp có thể dẫn đến tàn phế

Viêm cột sống dính khớp diễn ra trong mấy giai đoạn? Những biến chứng nào có thể xảy ra nếu không phát hiện và điều trị kịp thời, thưa BS?

ThS.BS.CK2 Mai Duy Linh trả lời: Bệnh này diễn tiến rất chậm ở giai đoạn đầu, nhiều khi không thể phát hiện.

Giai đoạn đầu chủ yếu đau lưng. Đến giai đoạn sau, cột sống bắt đầu cứng, một số trường hợp cứng đến cột sống cổ, không xoay, không cúi ngửa cổ được. Nếu bị ở lưng, bệnh nhân sẽ không thể cúi, xoay lưng. Mỗi lần xoay phải xoay nguyên người giống như búp bê. Đây là những biến chứng muộn dễ nhận biết nhất.

Ngoài ra, còn có biến chứng khác như gia tăng nguy cơ gãy xương cột sống, do cột sống lúc này không mềm dẻo, nếu bệnh nhân chơi thể thao hay vận động mạnh có thể dẫn đến gãy cột sống.

Viêm cột sống dính khớp cũng liên quan đến loãng xương, làm cứng khớp ở lồng ngực, gây hạn chế hoạt động của lồng ngực. Bệnh nhân còn có thể tổn thương mắt, viêm ruột.

Mặc dù vậy, bệnh viêm cột sống dính khớp ít trực tiếp gây tử vong. Tuy nhiên có thể gây tử vong gián tiếp. Nghiên cứu cho thấy, mắc viêm cột sống dính khớp làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch lên 20%. Bệnh này không gây tử vong trực tiếp nhưng có thể gây tàn phế. Nhiều trường hợp cứng cột sống, cứng khớp háng không đứng được chỉ nằm một chỗ.

4. Vận động giúp đau lưng do viêm cột sống dính khớp cải thiện hơn

Dấu hiệu nào giúp nhận biết căn bệnh này, thưa BS?

ThS.BS.CK2 Mai Duy Linh trả lời: Biểu hiện thường gặp nhất của bệnh này là đau lưng. Chuyên môn gọi là đau lưng kiểu viêm. Đây là tình trạng đau lưng mạn tính kéo dài thường trên 3 tháng. Đặc biệt, đau lưng xuất hiện nhiều ban đêm hoặc sáng sớm khi mới ngủ dậy.

Bệnh đau lưng thông thường nằm xuống sẽ đỡ đau, hoặc sau khi ngủ đậy đỡ đau hơn. Nhưng đau lưng do viêm cột sống dính, khi vận động, tập thể dục thì bớt đau. Và khi ngủ đến 1-2 giờ sáng, giai đoạn đầu đến 5-6 giờ sáng chuẩn bị ngủ dậy mới bắt đầu đau.

Khi thức dậy buổi sáng, cột sống có cảm giác cứng, vận động một lúc mới bớt đau, bớt cứng.

Ngoài ra còn có một số biểu hiện ít gặp như viêm khớp ngoại biên, đay gân gót do viêm gân gây ra.

Một số trường hợp có biểu hiện ở mắt như đỏ mắt, đau mắt do viêm màng bồ đào. Một số khác bị tiêu chảy, rối loạn tiêu hóa.

5. Xét nghiệm chẩn đoán viêm cột sống dính khớp

Bác sĩ sẽ làm xét nghiệm nào để chẩn đoán một cách chính xác căn bệnh viêm cột sống dính khớp, thưa BS?

ThS.BS.CK2 Mai Duy Linh trả lời: Sau khi thăm khám, hỏi bệnh cụ thể, bệnh nhân sẽ được làm xét nghiệm. Ngoài xét nghiệm thông thường, bác sĩ sẽ cho bệnh nhân xét nghiệm kiểm tra tình trạng viêm. Tiếp theo, bác sĩ có thể kiểm tra xem bệnh nhân có mang gen HLA - B27 hay không. Do 90% người mắc viêm cột sống dính khớp mang gen này.

Về mặt hình ảnh học, ở giai đoạn đầu bác sĩ sẽ chụp X-quang khớp vùng chậu. Tuy nhiên, X-quang chỉ thấy được trong trường hợp bệnh đã diễn tiến lâu. Nếu giai đoạn đầu chụp cho ra kết quả bình thường, nếu bác sĩ còn nghi ngờ sẽ cho chụp cộng hưởng từ khớp vùng chậu để chẩn đoán thêm.

6. Điều trị viêm cột sống dính khớp thế nào?

Hiện tại có những phương pháp nào để điều trị viêm cột sống dính khớp? Ngoài những phương pháp này, tập phục hồi chức năng hay vật lý trị liệu có tác động, hỗ trợ như thế nào đối với bệnh nhân, thưa BS?

ThS.BS.CK2 Mai Duy Linh trả lời: Có 2 phương pháp điều trị viêm cột sống dính khớp là điều trị không dùng thuốc và điều trị dùng thuốc.

Đối với bệnh này, việc dùng thuốc rất quan trọng. Trong phương pháp dùng thuốc có 2 nhóm: giảm đau đơn thuần và điều trị đúng bệnh. Đối với bệnh này có nhóm thuốc kháng viêm không steroid. Nhóm này rất quen thuộc, thường sử dụng điều trị tình trạng viêm.

Đối với những bệnh khác, thuốc kháng viêm chỉ có tác dụng điều trị triệu chứng. Nhưng với viêm cột sống dính khớp, nghiên cứu cho thấy thuốc kháng viêm không steroid ngoài giảm triệu chứng, giảm viêm còn làm hạn chế, ngăn ngừa tình trạng cứng, vôi hóa cột sống. Có thể coi thuốc kháng viêm không steroid là thuốc điều trị cơ bản viêm cột sống dính khớp chứ không chỉ giảm đau đơn thuần.

Theo khuyến cáo trên thế giới, người ta vẫn sử dụng thuốc kháng viêm. Dù thuốc này rẻ và hiệu quả nhưng gây ra quá nhiều tác dụng phụ như loét dạ dày, xuất huyết tiêu hóa nếu sử dụng trong thời gian dài. Bên cạnh đó, có thể tăng nguy cơ tim mạch; thuốc cũng có thể dẫn đến nhồi máu cơ tim hoặc thậm chí đột quỵ.

Nếu bệnh nhân không thể đáp ứng với thuống kháng viêm, bác sĩ sẽ chuyển qua điều trị bằng nhóm thuốc sinh học như nhóm tiêm hoặc truyền để ức chế chất gây viêm trong cơ thể. Thuốc này hiệu quả tốt hơn, ít tác dụng phụ nhưng chi phí rất cao. Bệnh nhân có thể tiêm sau mỗi tuần, sau 2 tuần hoặc truyền sau 2 tháng. Mặc dù loại thuốc này tốt hơn, tuy nhiên tác dụng phụ quan trọng nhất là làm gia tăng nguy cơ nhiễm trùng, nên người ta xếp hàng thứ 2.

Một số người bệnh chưa tử vong vì viêm cột sống dính khớp nhưng lại tử vong do nhiễm trùng, bệnh nhân nên cẩn thận.

Đối với phương pháp không dùng thuốc cũng rất quan trọng. Do bệnh viêm cột sống dính khớp gây vôi hóa, cứng cột sống, cứng khớp. Vì vậy việc tập vật lý trị liệu góp phần giúp giảm cứng khớp.

Khi ngủ, bệnh nhân không được kê gối cao. Những trường hợp nặng mà quen nằm gối cao sẽ có xu hướng cúi, nên nếu dính cứng cột sống sẽ dính cứng ở tư thế cúi đầu.

Bệnh nhân phải tập vật lý trị liệu thường xuyên tại nhà. Giai đoạn đầu người bệnh nên tập ở những cơ sở y tế để biết cách tập đúng, hạn chế tình trạng chấn thương cột sống.

Bên cạnh đó, cần hạn chế tình trạng stress, đồng thời ngưng hút thuốc lá. Stress làm bệnh nặng thêm, một số trường hợp stress làm khởi phát bệnh. Tức là bệnh nhân mang gen HLA - B27 nhưng họ không mắc bệnh, đến giai đoạn stress do tâm lý hay nhiễm trùng sẽ mắc bệnh viêm cột sống dính khớp.

Cuối cùng là phương pháp phẫu thuật. Phương pháp này chỉ điều trị biến chứng. Nếu bệnh nhân dính cứng khớp không thể di chuyển, đặc biệt là khớp háng, bác sĩ sẽ phẫu thuật thay khớp háng.

Trong chuyên ngành có tình trạng cột sống cây tre. Vì khi chụp X-quang bác sĩ nhận thấy cột sống như cây tre: từng đốt dính với nhau, do cầu xương bắt từ đốt sống này qua đốt sống kia tạo thành hình cây tre. Trong trường hợp này, bác sĩ có thể phẫu thuật cắt xương để giải phóng những đốt sống đó, gia tăng mức độ vận động cột sống cho bệnh nhân.

7. Người bệnh viêm cột sống dính khớp tập thể dục thể thao sao cho đúng?

Người bệnh viêm cột sống dính khớp nên tập luyện, vận động thể dục thể thao như thế nào, nên tránh những bài tập gì, thưa BS?

ThS.BS.CK2 Mai Duy Linh trả lời: Viêm cột sống dính khớp có khả năng gia tăng tình trạng gãy xương đốt sống nếu bệnh nhân tập nặng.

Bệnh nhân có thể tập tất cả bài tập vào giai đoạn sớm. Ở giai đoạn muộn, khi có tình trạng cứng cột sống, nên hạn chế những môn có thể gây chấn thương. Ví dụ như boxing, tập võ, đối kháng, va chạm như đá banh, bóng chyền, bóng rổ. Còn lại những môn không va chạm có thể tập được.

Không lựa chọn những bài tập có động tác cúi quá mức, đặc biệt cúi có lực, cúi xuống cầm đồ nặng như gánh tạ. Khi tập tạ phải có đai giữ cột sống thẳng. Những người viêm cột sống dính khớp giai đoạn sau dễ gãy đốt sống, đặc biệt khi cúi bê vật nặng.

8. Tỷ lệ lui bệnh viêm cột sống dính khớp chỉ khoảng 10%

Sau khi điều trị, nguy cơ tái phát có cao không? Làm thế nào để người bệnh có thể hạn chế thấp nhất nguy cơ tái phát bệnh, thưa BS?

ThS.BS.CK2 Mai Duy Linh trả lời: Tỷ lệ lui bệnh viêm cột sống dính khớp rất thấp. Lui bệnh không dùng thuốc tỷ lệ chỉ khoảng 10%, 90% còn lại vẫn phải dùng thuốc gần như suốt đời, do bệnh liên quan đến vấn đề gen di truyền và hệ miễn dịch.

Tuy nhiên, khi lui bệnh cũng cần cẩn thận. Có trường hợp lui bệnh không dùng thuốc và lui bệnh dùng thuốc kháng viêm đơn giản. Cần tránh stress, gây nhiễm trùng, chấn thương.

9. Vẫn chưa có biện pháp hữu hiệu ngăn ngừa viêm cột sống dính khớp

Trường hợp người bệnh có khả năng di truyền nên tầm soát như thế nào, thưa BS?

ThS.BS.CK2 Mai Duy Linh trả lời: Viêm cột sống dính khớp có yếu tố di truyền, nhưng không phải lúc nào ba mẹ bị con cái cũng bị theo. Nếu ba mẹ bị, con cái có nguy cơ mắc cao hơn những người bình thường.

Tuy nhiên, không cần thiết tầm soát bệnh. Thứ nhất, tầm soát cũng không có biện pháp nào ngăn ngừa triệt để ngoài việc hạn chế tình trạng chấn thương, stress, nhiễm trùng. Nhưng chúng ta cũng không thể tránh được 100% những trường hợp này. Mặc dù có xét nghiệm máu giúp phát hiện người mang gen HLA - B27 nhưng chưa có biện pháp hữu hiệu để ngăn ngừa bệnh.

10. Nhiễm trùng là yếu tố làm viêm cột sống dính khớp khởi phát

Viêm cột sống dính khớp có thể phòng ngừa được không, thưa BS?

ThS.BS.CK2 Mai Duy Linh trả lời: Việc phòng ngừa bệnh viêm cột sống dính khớp rất khó. Nhưng chúng ta có thể hạn chế tình trạng chấn thương. Nếu chơi thể thao gây chấn thương, hay nhiễm trùng đường tiêu hóa, nhiễm trùng tiết niệu là yếu tố làm bệnh khởi phát.

Có thể trước đó người bệnh mang gen HLA - B27 nhưng hoàn toàn bình thường. Cho đến khi bị nhiễm trùng đường tiêu hóa, nhiễm trùng đường tiết niệu lại xuất hiện bệnh này. Vì vậy, nên hạn chế những tình trạng trên càng nhiều càng tốt.