Thực trạng bệnh lý bướu giáp nhân trên thế giới và tại Việt Nam

Tuyến giáp là một phần của hệ thống nội tiết, có hình dạng giống con bướm, nằm ở trước cổ và dưới sụn giáp. Tuyến giáp gồm 2 thùy trái và phải, liên kết với nhau qua eo giáp, và sản xuất hormone. Hormone tuyến giáp kiểm soát quá trình trao đổi chất của cơ thể và các chức năng khác như tiêu hóa, tim mạch…

Nhiều nghiên cứu cho thấy, tỷ lệ mắc bệnh tăng theo tuổi. Phụ nữ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn nam giới gấp 4 lần. Ở một số vùng có tình trạng thiếu iod, tỷ lệ mắc bệnh cũng tăng cao hơn.

Khoảng 4 - 7% dân số thế giới có nhân giáp sờ thấy được trên lâm sàng. Khảo sát bằng siêu âm tuyến giáp cho thấy, 19 - 35% dân số có nhân giáp.

Tại Việt Nam, tỷ lệ bệnh thay đổi theo từng địa phương. Đa phần các trường hợp nhân giáp thường không có triệu chứng lâm sàng, chúng được phát hiện tình cờ khi siêu âm kiểm tra vùng cổ vì một bệnh lý khác. Bệnh nhân bị bướu giáp đến khám thường với biểu hiện lâm sàng hay gặp nhất là xuất hiện bướu vùng cổ.

Tùy theo vùng dịch tễ thiếu iod, bệnh thường gặp ở nữ nhiều hơn nam. Tuy nhiên, tỷ lệ nhân ác tính ở nam lại cao hơn.

Theo số liệu của Tổ chức kiểm soát ung thư thế giới (UICC), ung thư tuyến giáp chiếm tỉ lệ 1% trong tất cả các loại ung thư.

Nguyên nhân dẫn đến bướu giáp nhân và các triệu chứng thường gặp

BS.CK1 Trương Phước Tân cho biết, những nguyên nhân dẫn đến bướu giáp nhân có thể là:

- Thiếu iod: Dù hiện nay đã có chương trình phòng chống thiếu iod, nhưng thiếu iod vẫn là nguyên nhân hàng đầu gây bướu giáp nhân tại một số khu vực.

- Yếu tố di truyền: Người có tiền sử gia đình mắc bệnh lý tuyến giáp có nguy cơ cao hơn.

- Viêm tuyến giáp: Các bệnh lý viêm tuyến giáp như Hashimoto có thể làm tăng nguy cơ phát triển bướu giáp nhân.

- Phơi nhiễm phóng xạ: Những người tiếp xúc với phóng xạ trong thời gian dài có nguy cơ cao hơn.

- Sự thay đổi hormone: Phụ nữ trong thời kỳ mang thai, mãn kinh hoặc có rối loạn hormone cũng dễ mắc bệnh hơn.

- Môi trường sống: Tỷ lệ đái tháo đường và béo phì gia tăng, bệnh tự miễn ngày càng phổ biến hơn.

Bướu giáp nhân thường không có triệu chứng rõ rệt và được phát hiện tình cờ qua khám sức khỏe định kỳ hoặc siêu âm tuyến giáp. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, bệnh nhân hoặc bác sĩ có thể sờ thấy một khối u hoặc cảm giác vướng ở cổ khi nuốt.

Khi bướu giáp lớn, nó có thể chèn ép thực quản hoặc khí quản gây khó nuốt hoặc khó thở. Bướu giáp chèn ép dây thần kinh thanh quản có thể làm giọng nói khàn.

Bướu giáp liên quan đến cường giáp (tăng sản xuất hormone giáp) hoặc suy giáp (giảm sản xuất hormone giáp), dẫn đến các triệu chứng như mệt mỏi, sụt cân, hoặc tăng cân.

Các phương pháp chẩn đoán bướu giáp nhân

Theo BS.CK1 Trương Phước Tân, đo nồng độ hormone tuyến giáp (TSH, FT3, FT4) là phương pháp đầu tiên để kiểm tra chức năng tuyến giáp. Xét nghiệm kháng thể được sử dụng để loại trừ các bệnh lý tự miễn như viêm tuyến giáp Hashimoto.

Siêu âm tuyến giáp giúp xác định kích thước, vị trí, số lượng của các nốt giáp; phân biệt các nốt đặc, nốt chứa dịch (nang giáp), hoặc các đặc điểm bất thường khác.

Hiệp Hội Tuyến Giáp Châu Âu (TIRADS) 2017, tỷ lệ ác tính dựa trên siêu âm tuyến giáp được phân loại như sau:

- EU - TIRADS 1: Bình thường, không nguy cơ ác tính.

- EU - TIRADS 2: Lành tính, nguy cơ ác tính rất ít, gần bằng 0.

- EU - TIRADS 3: Nguy cơ ác tính thấp 2 - 4%.

- EU - TIRADS 4: Nguy cơ trung bình 6 - 17%.

- EU - TIRADS 5: Nguy cơ cao 26 - 87%.

Chọc hút tế bào bằng kim nhỏ (FNA - Fine Needle Aspiration) được thực hiện dưới hướng dẫn của siêu âm để lấy mẫu tế bào từ nốt giáp để xét nghiệm tế bào học, giúp phân biệt giữa nốt lành tính và ác tính.

Xạ hình tuyến giáp (Scintigraphy) là phương pháp sử dụng chất phóng xạ để đánh giá hoạt động của các nốt giáp. Xạ hình có thể phân biệt nốt "nóng" (tăng hoạt động) và nốt "lạnh" (giảm hoạt động). Trong đó, nốt "lạnh" có nguy cơ bị ung thư cao hơn.

Chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc cộng hưởng từ (MRI) được thực hiện khi cần đánh giá chi tiết hơn về cấu trúc và kích thước của nốt giáp, đặc biệt khi nốt giáp lớn gây chèn ép hoặc ảnh hưởng đến các cấu trúc lân cận.

Sau khi thực hiện các bước chẩn đoán trên, bác sĩ sẽ quyết định xem nốt giáp là lành tính hay ác tính, từ đó đề xuất phương pháp điều trị phù hợp.

Bướu giáp nhân nguy hiểm như thế nào?

BS.CK1 Trương Phước Tân cảnh báo, một số nốt giáp có thể hoạt động mạnh, sản xuất quá nhiều hormone tuyến giáp, dẫn đến cường giáp. Triệu chứng cường giáp bao gồm tim đập nhanh, giảm cân không rõ nguyên nhân, lo âu và đổ mồ hôi.

Trong một số trường hợp ngược lại, bướu giáp nhân có thể gây suy giảm chức năng tuyến giáp, dẫn đến suy giáp với các triệu chứng mệt mỏi, tăng cân, khô da và trầm cảm.

Nếu nốt giáp phát triển lớn, nó có thể chèn ép các cấu trúc lân cận như khí quản và thực quản, gây ra khó thở, khó nuốt hoặc khàn tiếng. Nốt giáp lớn còn làm biến dạng vùng cổ, gây mất thẩm mỹ và khó chịu cho bệnh nhân.

Nguy hiểm hơn, một số nốt giáp có thể là ung thư hoặc tiến triển thành ung thư. BS.CK1 Trương Phước Tân nhấn mạnh, phát hiện sớm và chẩn đoán đúng là rất quan trọng để điều trị kịp thời.

Thậm chí, sau khi đã phẫu thuật, bệnh vẫn có thể xảy ra các biến chứng như tổn thương dây thanh quản, suy giáp, hoặc suy tuyến cận giáp do ảnh hưởng đến chức năng của các tuyến này.

Các phương pháp điều trị bướu giáp nhân

Đối với các trường hợp lành tính, BS.CK1 Trương Phước Tân đề nghị theo dõi định kỳ để đảm bảo bệnh không tiến triển xấu. Điều trị bằng thuốc được chỉ định để kiểm soát triệu chứng và ngăn ngừa sự phát triển của bướu.

Với các ca có nguy cơ ung thư cao hoặc gây chèn ép, phẫu thuật cắt bỏ tuyến giáp sẽ được thực hiện bởi đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm.

Điều trị iod phóng xạ sẽ áp dụng trong các trường hợp nhân giáp là nhân nóng (dựa vào xạ hình tuyến giáp), ác tính hoặc không phẫu thuật được. Trường hợp nang giáp lành tính (không khuyến cáo đối với nhân đặc) sẽ điều trị bằng cách tiêm etanol.

Ngoài ra, tùy vào tình trạng cụ thể của từng người bệnh, bác sĩ có thể tư vấn phương pháp đốt nhân giáp bằng LASER hoặc sóng cao tần (RFA).