1. Biểu hiện giảm chú ý tập trung thường gặp ở người trẻ là gì?

Những kiểu não cá vàng, nhớ nhớ quên quên, giảm chú ý tập trung, thường gặp ở người trẻ là gì, thưa BS?

ThS.BS Lê Đình Phương trả lời: “Não cá vàng” là từ chúng ta nói vui, thực chất đây là biểu hiện đầu tiên (sớm nhất) của rối loạn nhận thức và rối loạn tập trung. Chúng ta thường sẽ quên những điều rất vô lý như:

- Một người mới gặp hôm trước chúng ta biết chắc chắn có quen họ nhưng không biết họ tên gì hoặc quen họ trong thời điểm nào.

- Cầm kính trên tay hoặc đeo kính trên mắt nhưng lại đi tìm.

- Để chìa khóa trong nhà sau đó đóng cửa.

- Thường gặp nhất là quên thẻ xe, quên chìa khóa xe.

Đây là những việc quên nhỏ có thể xảy ra bất cứ lúc nào nhưng không phải việc lâu lâu làm nên quên mà quên cả những động tác thường ngày.

Ký ức của con người phai nhạt theo thời gian, các bạn có thể quên người yêu cũ năm 12, 13 tuổi. Thế nhưng người mới gặp hôm qua mà bạn cứ ngờ ngợ nghĩa là quá trình tiếp thu thông tin của não đang tiếp thu một cách hời hợt, không ghi nhận được những đặc trưng của người đó, đồng thời không lưu trữ được thông tin. Đây là những đặc trưng của rối loạn trí nhớ trong hội chứng rối loạn nhận thức, rối loạn tập trung.

Nói một cách dễ hiểu não giống như một cái máy tính, khi máy tính muốn hoạt động phải đưa thông tin vào. Ví dụ chúng ta ghi hình, ghi ảnh, gõ bàn phím, click chuột sau đó thông tin sẽ lưu lại trên đĩa cứng máy tính, tiếp theo CPU sẽ xử lý và cho ra kết quả.

Não chúng ta cũng vậy, người hay bị trêu chọc là “não cá vàng”, “trong não hư con chip” không phải bị tổn thương não bộ như chấn thương sọ não, áp xe não, lao màng não mà do kết nối giữa các nơ ron thần kinh bị trục trặc, thoái hóa, oxy hóa. Đứng về hoạt động của từng nơ ron vẫn bình thường nhưng không liên kết thông tin được với nhau. Do đó người não cá vàng, đụng đâu quên đó không phải là một tập tính như ông bà hay nói “con bé này nó đãng hở chút nó quên” mà đó là một tình trạng bệnh lý, không tiếp nhận thông tin một cách thấu đáo, không lưu trữ và xử lý được thông tin nhanh nhẹn.

2. Các nguyên nhân thường gặp nhất của suy giảm trí nhớ tập trung là gì?

Thưa BS, bất cứ một vấn đề nào đều phải có nguyên nhân, những tác động dẫn đến tình trạng đó và tình trạng suy giảm trí nhớ tập trung chắc chắn sẽ có rất nhiều nguyên nhân. Nhờ BS chia sẻ tổng quát các nguyên nhân thường gặp nhất là gì?

ThS.BS Lê Đình Phương trả lời: Một chia sẻ thêm về rối loạn tập trung ở người trẻ. Ngoài việc thu thập, ghi nhớ thông tin thì ở khâu xử lý thông tin các bạn sẽ thấy người bị rối loạn trí nhớ, rối loạn tập trung không sắp xếp được công việc. Người hay nghĩ hôm nay làm cái này, hôm sau làm cái kia nhưng không sắp xếp lớp lang được, mọi thứ rối cào cào lên thì đó cũng là một biểu hiện của rối loạn tập trung.

Rối loạn tập trung không những làm chúng ta mệt và mất thời gian mà còn ảnh hưởng đến chất lượng công việc, ảnh hưởng đến những người xung quanh. Những bạn trẻ có sếp bị rối loạn tập trung hoặc rối loạn lo âu sẽ chạy theo sếp rất mệt. Đây là tình trạng khá phổ biến những người quá bận rộn, nơ ron không liên kết được lúc đó các kế hoạch đưa ra sẽ lộn xộn, thậm chí làm việc không có kế hoạch.

Khoan đổ thừa cho việc bận rộn vì rối loạn nhận thức đôi khi là một bệnh thực sự, là quy luật không thể tránh khỏi của quá trình lão hóa. Đặc biệt ở người trên 65 tuổi, trí nhớ tập trung sẽ bắt đầu giảm đi từ từ. Nhưng suy giảm trí nhớ không phải là một quá trình bắt buộc của lão hóa, không bắt buộc khi già đi phải quên, phải lẫn. Ngược lại có nhiều ông cụ, bà cụ càng già càng minh mẩn là do quá trình lão hóa và do lối sống.

Một số bệnh liên quan đến gia đình như:

- Sa sút trí tuệ thể Lewy là bệnh rất hiếm có nhưng có thể xảy ra.

- Người có hội chứng Down.

Ngoài ra giảm tập trung đa phần nằm ở lối sống do cách chúng ta sinh hoạt sẽ thúc đẩy nhanh hơn. Mặc dù quá trình giảm trí nhớ là một quá trình tự nhiên nhưng nhanh hay chậm, nặng hay nhẹ là do chúng ta.

- Dinh dưỡng không tốt: Không phải là thiếu dinh dưỡng nhưng ăn uống bừa bãi, bữa trưa ăn cơm văn phòng, tối về ghé cửa hàng tiện lợi mua một món gì đó ăn cho qua bữa. Khẩu phần ăn không cân đối mặc dù giàu calorie nhưng lối sống không điều độ sẽ làm dễ lão hóa hơn.

- Những yếu tố do lối sống: Hút thuốc lá và uống rượu bia nhiều sẽ giảm trí nhớ. Cứ mỗi lần uống rượu dù ít hay nhiều thì một số nơ ron sẽ bị hủy hoại. Những người hút thuốc lá hoặc uống rượu quá trình suy giảm trí nhớ hoặc những bệnh tâm thần sẽ cao hơn bình thường. Thậm chí những bệnh lý tâm thần liên quan đến nghiện rượu gọi là loạn tâm thần Korsakov rất nhiều.

- Bệnh về tim mạch như huyết áp, tiểu đường, tăng Cholesterol thuộc về lối sống hoàn toàn. Theo nhận định, trên người tăng huyết áp và tăng Cholesterol những thuốc như Statin để hạ Cholesterol, thuốc điều trị cao huyết áp sẽ là giảm tỷ lệ rối loạn nhận thức về già. Nếu có những bệnh này phải tập trung trị đến nơi đến chốn.

- Một yếu tố rất thời sự trong bối cảnh Việt Nam là ô nhiễm môi trường, bụi mịn PM2.5 là một nguyên nhân rất lớn không chỉ dẫn đến ung thư mà còn gây tổn hại não bộ, suy giảm trí nhớ và sa sút trí tuệ trong tương lai.

3. Giấc ngủ quan trọng thế nào?

Ông bà xưa có câu: Ăn được ngủ được là Tiên. Thời gian ngủ chính là khoảng thời gian để cơ thể nghỉ ngơi, tái tạo năng lượng. Có một thực tế ai cũng ghi nhận là khi ngủ không đủ giấc/ rối loạn giấc ngủ, thì những ngày sau đó, cơ thể mệt mỏi, dễ bị giảm chú ý tập trung, khả năng tiếp thu và năng suất lao động, học tập sút giảm. Giấc ngủ còn đóng vai trò như thế nào với tình trạng tập trung chú ý?

ThS.BS Lê Đình Phương trả lời: Có nhiều bạn trẻ đi làm từ sáng đến tối mịt 9, 10 giờ tối mới về đến nhà. Rất phục các bạn về mặt làm việc như một người lao động, còn về mặt y học thì phải lấy làm tiếc vì con người sinh ra không phải để làm việc đến mức như vậy.

Có một shark từng nói “nếu người trẻ rời công ty trước 9 giờ thì đừng mong thành công”. Bác sĩ không nghĩ như vậy vì dù các bạn thành công nhưng sẽ đánh mất tuổi trẻ. Phải cày từ sáng đến tối mịt sau đó về nhà ăn vội rồi lăn ra ngủ, thậm chí chưa thể ngủ được, ngủ mà vẫn mơ thấy công việc thì chính tuổi trẻ và sức khỏe của các bạn sẽ bị tổn hại.

Một trong những nguyên nhân ở giới văn phòng cày cuốc hiện nay là ăn uống không điều độ. Cửa hàng tiện lợi hoặc những quán cơm bình dân không bao giờ đầy đủ dinh dưỡng bằng bữa cơm gia đình hay cơm mẹ nấu. Do đó, người bị rối loạn tập trung sẽ có tình trạng thiếu vitamin D, vitamin B6, vitamin B12, axit folic. Khi chúng ta ăn uống cho qua bữa sẽ dẫn đến rối loạn nhận thức, đồng thời rối loạn giấc ngủ.

Những công ty lớn như Google, Microsoft khuyến khích nhân viên nghỉ trưa, ngủ trưa khoảng 15 - 20 phút. Khi đó nhân viên sẽ khỏe và chính công ty là người được lợi vì buổi chiều nhân viên làm việc tốt hơn. Tuy nhiên những công ty Việt Nam rất ít để ý đến vấn đề này. Nếu các bạn căng thẳng suốt, làm việc buổi trưa, rồi đi ra phố ăn trưa sau đó về lại ngồi quán café, hoặc làm việc trước máy tính. Đây là cường độ làm việc đang quá cao. Khi các bạn còn trẻ còn kham nổi nhưng sau đó từ từ sẽ xuống rất nhanh.

Về mặt y khoa nếu các bạn muốn phấn đấu trở thành một người thần kỳ như Microsoft hoặc Elon Musk làm một ngày 14 tiếng thì chúc các bạn thành công. Nhưng nếu các bạn thấy mình là một người bình thường thì hãy cư xử, làm việc, ăn ngủ như một người bình thường. Làm một người hạnh phúc, khỏe mạnh sẽ tốt hơn làm một người thành công về sự nghiệp, tài chính.

4. Áp lực sẽ tác động như thế nào đến chức năng của não bộ?

Xã hội càng phát triển, người trẻ càng phải đối mặt với không ít áp lực trong công việc, cuộc sống, học hành dẫn đến stress, thậm chí trầm cảm. Điều này tác động đến chức năng của não bộ như thế nào, thưa BS?

ThS.BS Lê Đình Phương trả lời: Đối với ô nhiễm môi trường hoặc những chấn thương về tâm lý, rối loạn giấc ngủ,… sẽ ảnh hưởng đến não bộ qua rất nhiều cách khác nhau. Bộ não con người là một bí ẩn mà không ai có thể hiểu hết được.

Sau đại dịch COVID-19 có vô số bệnh nhân bị tình trạng sương mù não. Đây là tình trạng rối loạn lo âu và não cứ mờ mờ, quên trước quên sau. Sương mù não là hậu quả của chấn thương tâm lý ghê gớm, giống như não bị một cú điện xẹt qua xóa hết tất cả bộ nhớ, như đang bị một con virus quậy phá trong não làm lẫn lộn thông tin.

Rối loạn giấc ngủ làm giảm tập trung, khi đó ban ngày sẽ làm việc vất vả hơn vì một công việc làm một tiếng nhưng người đang mệt có thể làm 3 - 4 tiếng, thậm chí không xong. Một thực nghiệm trên bản thân bác sĩ khi đeo Apple Watch để đo giấc ngủ, ở những ngày bác sĩ mệt thì phần ngủ sâu hoặc giấc ngủ REM (chuyển động mắt nhanh) báo rất ít. Bình thường ngủ 7 tiếng nhưng giấc ngủ REM, giấc ngủ sâu chỉ có vài chục phút. Còn những ngày đi chơi thoải mái không phải làm việc hoặc công việc ổn thời gian ngủ sâu, ngủ chất lượng tăng lên gấp 3 - 4 lần.

Một từ của người Mỹ nói rất hay là đối với người trẻ phải có sense of urgency (cảm giác luôn luôn khẩn trương), người trẻ làm việc lề mề tương lai sẽ không khá lên được. Làm việc phải khẩn trương nhưng khẩn trương là để được nghỉ sớm, “work hard” để “play well” (vui chơi thoải mái). Các bạn phải xõa, phải giải trí chứ không phải “work hard” để tiếp bằng một “work hard” khác. Việc này sẽ tốt cho sếp, sếp các bạn sẽ rất vui nhưng cuối cùng các bạn phải trả giá bằng chất lượng cuộc sống. Không ở đâu mà trầm cảm và rối loạn lo âu nhiều bằng giới văn phòng, chúng ta phải coi lại vấn đề này.

Phần 2: Chế độ dinh dưỡng, tập luyện và lưu ý khi dùng thuốc bổ não cho người “nhớ nhớ, quên quên”