Thực phẩm sạch, an toàn: Có nên tẩy chay chất bảo quản?

1. Vai trò của chất bảo quản trong ngành công nghiệp thực phẩm

Thưa BS, chất bảo quản là gì và có vai trò như thế nào trong thực phẩm?

BS Trương Hữu Khanh - Phó Chủ tịch thường trực Hội Truyền nhiễm TPHCM:

Chất bảo quản là những hợp chất được thêm vào thực phẩm để ngăn ngừa vi khuẩn, nấm mốc hoặc quá trình oxy hóa gây hư hỏng.

Khi để thực phẩm tươi sống trong môi trường thông thường, vi khuẩn sẽ nhanh chóng phát triển khiến thực phẩm bị ôi thiu, biến chất.

Vì vậy, để thực phẩm sử dụng được lâu, đặc biệt trong điều kiện bảo quản và vận chuyển, các nhà sản xuất thường cần dùng đến chất bảo quản - nhất là với thực phẩm đóng gói hoặc dạng bột. Đây là một phần không thể thiếu trong ngành công nghiệp thực phẩm hiện đại.

2. Thực phẩm không chất bảo quản: Lợi ích và thách thức

Hiện nay nhiều người ưa chuộng thực phẩm “không chất bảo quản”. Theo bác sĩ, điều này có hoàn toàn đúng đắn không?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Xu hướng sử dụng thực phẩm không chất bảo quản là điều tích cực nếu người tiêu dùng có điều kiện bảo quản và sử dụng đúng cách. 

Tuy nhiên, thực phẩm tươi sống cần được tiêu thụ ngay hoặc cất trữ trong điều kiện lạnh phù hợp. Điều này khá bất tiện với những người bận rộn hoặc không thể mua thực phẩm tươi mỗi ngày. 

Thực phẩm đóng gói với chất bảo quản trở thành lựa chọn phổ biến hơn, vì nó tiện lợi và có thể sử dụng trong nhiều ngày. Nếu không có điều kiện cất trữ tốt, thực phẩm có chất bảo quản sẽ là một giải pháp hợp lý để đảm bảo thực phẩm không bị hư hỏng.

3. Thực phẩm "không chất bảo quản" nhưng vẫn được bảo quản bằng phương pháp khác

Trên thị trường có loại thực phẩm nào ghi "không chất bảo quản" nhưng thực tế vẫn dùng các cách khác để kéo dài hạn sử dụng khác không ạ?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Hút chân không là một phương pháp bảo quản để kéo dài hạn sử dụng, giúp hạn chế sự tiếp xúc của thực phẩm với không khí và giảm sự phát triển của vi khuẩn. Tuy nhiên, nếu túi đựng thực phẩm có lỗ hở, không khí tràn vào sẽ kéo theo vi khuẩn xâm nhập, làm giảm hiệu quả bảo quản.

Ngoài ra, nhiệt độ thấp như tủ lạnh hoặc tủ đông cũng là một cách bảo quản phổ biến. Tuy nhiên, ngay cả khi thực phẩm được bảo quản ở nhiệt độ thấp, tiếp xúc với không khí vẫn có thể ảnh hưởng đến chất lượng thực phẩm.

4. Hút chân không: Phương pháp bảo quản thực phẩm nhưng không phải là giải pháp hoàn hảo

Nhiều người cho rằng thay vì dùng chất bảo quản, có thể dùng công hệ hút chân không để giữ thực phẩm lâu bị hư. Điều này có đúng không, và có phải thực phẩm nào cũng áp dụng được?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Hút chân không có thể được sử dụng để bảo quản thực phẩm, nhưng phương pháp này không phải lúc nào cũng hiệu quả cho mọi loại thực phẩm. Điều quan trọng là cần thực hiện đúng kỹ thuật khi hút chân không, đồng thời xem xét sức ép có thể làm hỏng thực phẩm hay không.

Không phải thực phẩm nào cũng phù hợp với phương pháp hút chân không. Một số loại thực phẩm dễ bị ảnh hưởng bởi quá trình hút chân không, như thực phẩm mềm, dễ nát hoặc dễ hỏng do sự tác động của sức ép.

Mặc dù hút chân không giúp hạn chế việc sử dụng chất bảo quản, nhưng không phải là phương pháp bảo quản tuyệt đối hoàn hảo.

5. Những lưu ý khi cất giữ thực phẩm trong ngăn đá

Cũng có nhiều bà nội trợ chọn cách cất giữ thực phẩm không có chất bảo quản lên ngăn đá, và nghĩ rằng có thể để thoải mái, bao lâu cũng được. Điều này có đảm bảo an toàn?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Việc cất giữ thực phẩm trong ngăn đá không phải là giải pháp hoàn hảo nếu không thực hiện đúng kỹ thuật.

Cách đóng gói thực phẩm rất quan trọng: nếu thực phẩm không được bọc kín hoặc đóng hộp đúng cách, thực phẩm có thể hư hỏng nhanh chóng ngay cả khi được bảo quản trong ngăn đá.

Nếu không muốn sử dụng chất bảo quản, thực phẩm nên được sử dụng ngay khi còn tươi. Cất trữ lâu dài trong ngăn đá mà không áp dụng chất bảo quản sẽ không duy trì chất lượng thực phẩm trong thời gian dài.

Ngoài ra, quy trình sơ chế và đóng gói thực phẩm trước khi cho vào ngăn đá rất quan trọng. Vệ sinh ngăn đá và hộp đựng cũng như chú ý đến việc không để các món ăn khác nhiễm khuẩn chéo là điều cần thiết để bảo quản thực phẩm an toàn.

6. Ngộ độc thực phẩm do bảo quản không đúng cách

Nếu ăn phải thực phẩm bảo quản không đúng cách, người dùng có thể gặp nguy cơ gì?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Khi thực phẩm tiếp xúc lâu với môi trường không đảm bảo, histamin có thể tăng lên, dẫn đến dị ứng thực phẩm. Bên cạnh đó, thực phẩm bị ôi thiu do nhiễm khuẩn có thể gây ngộ độc thực phẩm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe.

7. Dấu hiệu cảnh báo thực phẩm không còn an toàn

Dấu hiệu nào cho thấy thực phẩm không còn an toàn để sử dụng, dù không có chất bảo quản?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Biến đổi màu sắc và mùi hôi là những dấu hiệu rõ ràng cảnh báo thực phẩm đã bị hư hỏng và không còn an toàn để sử dụng. Bất kỳ loại thực phẩm nào, để đảm bảo an toàn, rửa sạch và nấu chín là điều cần thiết trước khi tiêu thụ.

8. Cẩn trọng khi chế biến và bảo quản thực phẩm tự làm tại nhà

Nhiều người tự làm nước ép, bánh kẹo, rau củ sấy… tại nhà và tin rằng "nhà làm là tự nhiên và an toàn", điều này có đúng không, thưa BS?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Thực phẩm “nhà làm” chỉ an toàn khi bạn đảm bảo khâu chế biến hợp vệ sinh, nguyên liệu sạch và sử dụng sớm sau chế biến. Nếu để lâu, không hút chân không hoặc bảo quản sai cách, thực phẩm tự làm cũng dễ hư hỏng.

“Tự nhiên” không đồng nghĩa với “an toàn” nếu bỏ qua yếu tố vệ sinh và bảo quản.

9. Loại bỏ chất bảo quản hoàn toàn có khả thi không?

Với điều kiện khí hậu nóng ẩm như Việt Nam, việc loại bỏ hoàn toàn chất bảo quản có khả thi không?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Việc loại bỏ hoàn toàn chất bảo quản còn phụ thuộc vào điều kiện kinh tế, thời gian và khả năng tiếp cận thực phẩm tươi sống an toàn của mỗi gia đình. 

Nhiều loại thực phẩm vẫn cần chất bảo quản để duy trì chất lượng. Tuy nhiên, quan trọng là chọn lựa sản phẩm từ các thương hiệu uy tín và đảm bảo nồng độ chất bảo quản ở mức an toàn cho sức khỏe.

10. Thực phẩm an toàn và chất bảo quản: Bí quyết chọn lựa và sử dụng thông minh

BS có lời khuyên gì để người dân chọn được thực phẩm vừa an toàn, vừa phù hợp mà không bị đánh lừa bởi nhãn “không chất bảo quản”?

BS Trương Hữu Khanh trả lời:

Thực phẩm có thể cất giữ lâu mà không cần bảo quản lạnh hoặc hút chân không chắc chắn sẽ sử dụng chất bảo quản. Đây là điều không thể tránh khỏi.

Tuy nhiên, đừng quá lo ngại về chất bảo quản. Điều quan trọng là học cách đọc nhãn và bao bì sản phẩm để biết rõ nồng độ chất bảo quản có phù hợp với mức cho phép hay không.

Sự phát triển của khoa học đã giúp con người có cuộc sống tiện lợi hơn và chất bảo quản ra đời cũng là một yếu tố giúp bảo vệ thực phẩm, mang lại sự an toàn cho người tiêu dùng.

Chất bảo quản không phải là chất độc nguy hiểm, miễn là sử dụng đúng cách và trong mức độ cho phép.