1. Tổng quan về Hội chứng giả Cushing

Suy thượng thận do điều trị glucocorticoid là nguyên nhân thường gặp nhất trong các nguyên nhân suy thượng thận thứ phát, xảy ra do glucocorticoid ức chế vùng hạ đồi tuyến yên làm giảm tiết ACTH (hormone vỏ thượng thận).

Ở giai đoạn sớm, nồng độ ACTH nền và cortisol nền có thể bình thường, tuy nhiên dự trữ của ACTH đã suy giảm. Khi có stress, đáp ứng tiết cortisol không đủ áp ứng. Sự thiếu hụt kéo dài ACTH làm vùng lớp bó và lưới vỏ thượng thận sẽ teo lại dẫn tới giảm tiết cortisol và adrogen thượng thận trong khi đó bài tiết aldosteron bình thường. Tiến triển tiếp theo là toàn bộ trục hạ đồi - yên - thượng thận sẽ bị suy yếu, do đó đáp ứng tiết ACTH khi có kích thích hoặc stress hoặc kích thích bằng ACTH ngoại sinh thì đáp ứng tiết cortisol của vỏ thượng thận cũng giảm.

- Nguyên nhân do dùng glucocorticoid kéo dài: prednisolon, hydrocortisol, dexamethason… loại glucocorticoid hít, tiêm khớp, tiêm bắp, glucocorticoid được trộn trong thuốc gia truyền…

- Phân loại theo cơ chế ức chế trục đồi - yên - thượng thận do steroid ngoại sinh:

- Không ức chế trục đồi - yên - thượng thận.

- Chỉ ức chế hạ đồi yên.

- Ức chế toàn bộ trục hạ đồi - yên - thượng thận.

2. Phân biệt hội chứng giả Cushing và Cushing thật sự

Tuyến thượng thận là hai tuyến nội tiết nằm trên thận. Tuyến này giúp điều hòa chuyển hóa, miễn dịch, huyết áp và nhiều chức năng quan trọng. Một trong những hormone của tuyến là cortisol giúp giảm viêm, tăng đường huyết, ổn định huyết áp. Tuy nhiên, nếu hormone này tăng cao trong máu sẽ gây ra các triệu chứng cho bệnh nhân. Các triệu chứng do cortisol máu tăng gây ra gọi là hội chứng Cushing.

Cả hội chứng giả Cushing và hội chứng Cushing đều gây ra cùng một nhóm triệu chứng cho người bệnh. Tuy nhiên, hội chứng Cushing là một bệnh lý thật sự tại tuyến thượng thận. Trong khi đó, hội chứng giả Cushing gây ra do tác động từ các yếu tố bên ngoài hơn là một bệnh lý. Cả hai hội chứng này đều làm tăng cortisol máu, nhưng hội chứng Cushing thường tăng cao hơn.

Xem thêm: Những điều cần biết về hội chứng Cushing

3. Nguyên nhân gây ra hội chứng giả Cushing

Hội chứng giả Cushing chủ yếu do các nguyên nhân làm tăng cortisol máu. Khác với hội chứng Cushing, cortisol sẽ tăng ít nhất gấp ba lần ngưỡng bình thường của cơ thể.

Hội chứng giả Cushing có cortisol tăng trên mức bình thường nhưng không đạt tới giới hạn của hội chứng Cushing. Những nguyên nhân có thể kể đến như:

- Phụ nữ đang mang thai.

- Người bị béo phì nặng, nhất là người có nhiều mỡ tạng.

- Phụ nữ mắc bệnh buồng trứng đa nang.

- Người nghiện rượu lâu ngày.

- Người mắc hội chứng ngưng thở khi ngủ.

- Người thường xuyên bị căng thẳng (do bệnh lý, do đau lâu ngày, sau phẫu thuật hay nằm viện lâu).

- Người suy dinh dưỡng, chán ăn do tâm thần.

- Người thường xuyên vận hoạt động gắng sức.

- Người tiểu đường không được kiểm soát tốt.

- Người dùng thuốc có glucocorticoid.

Trong đó, nguyên nhân do thuốc glucocorticoid là tình trạng thường gặp nhất. Thành phần của thuốc có hợp chất tương tự như hormone cortisol. Sử dụng thuốc lâu ngày sẽ gây ra suy tuyến thượng thận nhưng cortisol máu tăng cao, làm cho người bệnh có triệu chứng như hội chứng Cushing. Sử dụng thuốc lâu ngày càng làm cho bệnh nhân lạm dụng nhiều hơn, khi cai thuốc sẽ rất khó.

4. Triệu chứng của Hội chứng giả Cushing

a. Lâm sàn

Hội chứng Cushing ngoại sinh

Tương tự như hội chứng Cushing, nếu dùng thuốc glucocorticoid liều cao, người bệnh có triệu chứng lâm sàng điển hình hơn so với hội chứng Cushing nội sinh như: tăng cân, mặt tròn, béo trung tâm, mỡ vùng cổ, sau gáy, mặt tròn đỏ, da mỏng, rạn da, yếu cơ gốc chi, vết thương khó lành, rối loạn tâm thần…

Triệu chứng tăng huyết áp, rậm lông, nam hoá ít hơn hội chứng Cushing nội sinh nhưng loãng xương gặp nhiều hơn.

- Ảnh hưởng của glucocorticoid

- Loại chế phẩm: thuốc, thuốc gia truyền.

- Dược động học của glucocorticoid.

- Đường dùng: tiêm, uống, bôi, hít.

Triệu chứng xảy ra khi ngừng thuốc

Các triệu chứng thường do:

- Trục hạ đồi - yên - thượng thận bị ức chế gây suy thượng thận thứ phát.

- Bệnh lý nền nặng lên.

- Hội chứng ngừng thuốc: Người bệnh mệt mỏi khó chịu khi ngừng thuốc hay chỉ giảm liều.

- Chán ăn, đau cơ, nhức đầu, sốt, bong vảy da.

b. Cận lâm sàn

Các triệu chứng của cận lâm sàn gồm:

- Hạ natri huyết, kali huyết không tăng vì không giảm aldosterol.

- Hạ đường huyết.

- Cortisol sáng < 3mcg / dl thì chẩn đoán là suy thượng thận.

- Nếu cortisol sáng > 20mcg / dl thì loại bỏ suy thượng thận.

5. Cách chẩn đoán hội chứng giả Cushing

Nhiều trường hợp rất khó phân biệt hội chứng Cushing và hội chứng giả Cushing dựa trên triệu chứng. Do đó, người bệnh nên nghi ngờ khi có những triệu chứng đầu tiên và đi khám bác sĩ sớm. Một số cách có thể hỗ trợ trong công tác chẩn đoán bệnh.

a. Đo cortisol trong nước tiểu 24h

Nếu có bệnh, nồng độ cortisol trong nước tiểu thường tăng, nhưng không tăng quá ba lần ngưỡng bình thường. Cần lưu ý đối với người đang sử dụng một số thuốc có thể làm sai lệch kết quả, nhất là thuốc điều trị rối loạn mỡ máu.

Xem thêm: Vai trò của Cortisol đối với cơ thể con người?

b. Đo nồng độ cortisol qua đêm sau uống dexamethasone

Bệnh nhân được cho uống dexamethasone 0.5-2 mg lúc 23h. Nồng độ cortisol được đo lúc 23h và 8h sáng ngày hôm sau. Cortisol máu không giảm dưới 50 nmol/L, bệnh nhân đang mắc hội chứng giả Cushing hay Cushing.

c. Đo nồng độ cortisol lúc nửa đêm

Cách này được thực hiện bằng cách đo cortisol trong nước bọt của người bệnh. Nếu cortisol thấp hơn 7.5 µg/dL giúp phân biệt tốt hội chứng giả Cushing và Cushing.

d. Đo cortisol sau tiêm CRH

CRH là hormone của vùng hạ đồi giúp kích thích tuyến yên tiết ACTH và tuyến thượng thận tiết cortisol. Bệnh nhân được cho uống liều thấp dexamethasone trong hai ngày.

Đồng thời, bác sĩ sẽ đo nồng độ cortisol máu sau khi tiêm một lượng CRH 15 phút. Cortisol cao trên ngưỡng cần thiết giúp bác sĩ thiết lập chẩn đoán.

e. Đo cortisol và ACTH sau truyền desmopressin

Phương pháp này phân biệt hội chứng giả Cushing và Cushing chính xác. Hơn nữa, cách thức này tương đối rẻ tiền và luôn có sẵn tại các bệnh viện, vì vậy nó được ưa chuộng trong chẩn đoán bệnh.

f. Làm hạ đường huyết bằng insulin

Bệnh nhân sẽ được sử dụng insulin làm giảm đường huyết để kích thích tuyến thượng thận. Bằng cách này, ACTH và cortisol đều sẽ tăng lên tương ứng để bù trừ cho lượng đường máu đang bị thiếu. Dựa trên kết quả thu được, bác sĩ sẽ chẩn đoán người bệnh có bị hội chứng giả Cushing hay không.

6. Lưu ý khi điều trị và theo dõi

Quan trọng nhất trong điều trị hội chứng giả Cushing, cần phải tìm ra nguyên nhân và thay đổi lối sống của người bệnh. Một số lời khuyên dành cho người bệnh là:

- Khi nghi ngờ, bạn nên đến những bệnh viện có chuyên khoa nội tiết để được điều trị đảm bảo.

- Giảm rượu bia.

- Ăn uống đủ chất, phòng tránh suy dinh dưỡng.

- Tránh xa những nguyên nhân có thể gây ra bệnh như thuốc glucocorticoid, vận động quá sức,…

- Theo dõi định kỳ mỗi 6-8 tuần.

Hiện nay, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho bệnh nhân mắc hội chứng giả Cushing, chủ yếu bác sĩ sẽ giải quyết nguyên nhân của bệnh.