1. Bắt đầu phòng ngừa bệnh cơ xương khớp từ dinh dưỡng và tập luyện

Xin hỏi BS, chăm sóc cơ xương khớp nên bắt đầu từ đâu? Nhiều người để “nước đến chân mới nhảy”, quan điểm của BS như thế nào?

BS.CK2 Trần Khánh Phương trả lời: Không có một vấn đề nào nên để “nước đến chân mới nhảy” cả. Mỗi người đều nên có ý thức phòng ngừa sớm bệnh tật nói chung và bệnh cơ xương khớp nói riêng, bắt đầu từ chế độ dinh dưỡng và các bài tập thể dục. Dinh dưỡng cho xương khớp là một vấn đề hết sức quan trọng.

2. Mỗi khớp có những tư thế đặc thù khác nhau cần phải tránh

Trong sinh hoạt hằng ngày, chúng ta có thể làm gì để bảo vệ cơ xương khớp và phòng ngừa các bệnh lý liên quan, thưa BS?

BS.CK2 Trần Khánh Phương trả lời: Cơ xương khớp là một hệ vận động toàn thân do đó có liên quan mật thiết đến các tư thế sinh hoạt, làm việc hằng ngày. Ngoài các bệnh lý tự miễn về xương khớp, các bệnh cơ xương khớp còn lại hầu như đến từ sinh hoạt hằng ngày. Vận động sai tư thế, các hoạt động không tương xứng với trọng lượng cơ thể.

Các bệnh cơ xương khớp cấp tính và mãn tính gây đau đớn, nặng hơn là để lại những hậu quả lâu dài, thậm chí tàn phế.

Mỗi khớp có những tư thế đặc thù khác nhau. Những bệnh nhân có vấn đề về khớp gối phải tránh các tư thế tạo nhiều áp lực lên khớp gối, chẳng hạn ngồi xổm, lên xuống cầu thang nhiều, đi bộ đường dài, đi đường dốc, quỳ gối.

Những bệnh nhân mắc bệnh lý ở cột sống không nên thực hiện các động tác khom, cúi, vác vật nặng,... Bệnh nhân có bệnh cột sóng cổ phải tránh cúi gập, ngửa cổ quá mức.

Những người bị đau cổ tay, hội chứng ống cổ tay được khuyên không gập duỗi cổ tay nhiều. Các công việc massage, làm bánh thường mắc các bệnh liên quan đến bàn tay.

Mỗi cơ quan, bộ phận trong hệ cơ xương khớp có những tư thế cần tránh tương ứng để không tạo áp lực quá mạnh, quá lâu lên một vị trí khớp.

3. Rượu bia, thuốc lá có hại cho xương

Xin hỏi BS, những nhóm thực phẩm nào tốt cho hệ cơ xương khớp mà chúng ta nên bổ sung mỗi ngày và những thực phẩm không tốt nào cần hạn chế?

BS.CK2 Trần Khánh Phương trả lời: Sau khi thăm khám, có đến 90% bệnh nhân sẽ hỏi “Tôi nên ăn gì?”. Có rất nhiều bệnh lý và những vấn đề dinh dưỡng sẽ liên quan đến bệnh lý đó.

Nguyên tắc chung trong dinh dưỡng là ăn đủ chất dinh dưỡng, đa dạng các loại thực phẩm.

Thứ hai, cần giữ cân nặng lý tưởng tương ứng với chiều cao, không thừa cân, béo phì và không bị suy dinh dưỡng. Trọng lượng quá tải sẽ đè nặng lên khớp, quá ốm lại thường bị loãng xương.

Các thực phẩm có hại cần tránh gồm thức ăn quá béo, quá ngọt. Thuốc lá và rượu bia tưởng chừng không liên quan nhưng lại rất có hại cho xương khớp. Người nghiện rượu lâu năm, người hút thuốc lá nhiều mỗi ngày đều bị ảnh hưởng đến xương khớp.

Tóm lại, một chế độ ăn phong phú, đa dạng, đủ chất, cân bằng có thể áp dụng cho các bệnh nhân cơ xương khớp.

4. Uống sữa tốt cho xương khớp, nên luân phiên sữa bò, sữa chua, sữa hạt

Thưa BS, ngoài sữa, những thực phẩm hay sản phẩm nào có thể là nguồn cung cấp canxi, giúp xương chắc khỏe?

BS.CK2 Trần Khánh Phương trả lời: Sữa động vật là nguồn cung cấp canxi rất tốt. Nếu dung nạp được sữa, bác sĩ xương khớp không phải kê toa, tư vấn thêm. Tuy nhiên, để cung cấp đủ lượng canxi cho bệnh nhân chỉ bằng sữa cũng khá khó. Để cung cấp được 1.000mg canxi, phải uống 2 - 3 ly sữa/ngày, mỗi ly 250 - 300ml.

Nếu bị đau bụng khi uống sữa, bệnh nhân có thể thử đổi sang loại sữa khác. Sữa chua là một chế phẩm từ sữa, cũng là nguồn cung cấp canxi dồi dào. Nhiều bệnh nhân gặp vấn đề tiêu hóa khi uống sữa nhưng có thể dung nạp sữa chua.

Sữa từ các loại hạt như đậu nành, óc chó, macca... cũng là một nguồn cung cấp canxi tốt, tuy nhiên cần uống với lượng nhiều hơn cả sữa động vật. Do đó, cộng đồng cần kết hợp nhiều sản phẩm trong thực đơn, luân phiên sữa bò, sữa chua, sữa hạt... để cung cấp đủ canxi cho cơ thể.

Nhân đây tôi cũng muốn cảnh báo, không có loại sữa nào gọi là “sữa xương khớp”. Người dân đừng tin các quảng cáo tràn lan trên các phương tiện truyền thông mà mua các sản phẩm này. Sữa chỉ là nguồn cung cấp canxi, không hề có chức năng chữa bệnh.

Người dân có thể uống bất cứ loại sữa nào cũng được, có thể thay đổi nhãn hiệu để không bị ngán. Người lớn tuổi nên chú ý chọn sữa tách béo không đường là tốt nhất.

Ngoài sữa và các chế phẩm từ sữa, rau củ màu xanh đậm (rau muống, rau cải, bông cải xanh...), các loại cá nhỏ nguyên xương cũng cung cấp nhiều canxi.

5. Xương hầm không cung cấp canxi, chỉ có nhiều chất béo

Dân gian có câu “Ăn gì bổ nấy”, do vậy nhiều người thường ninh, hầm xương để lấy nước dùng nấu canh hoặc ăn phần sụn mềm, ăn các loại cá nhỏ nguyên xương. Tính chính xác của quan điểm này ra sao, thưa BS?

BS.CK2 Trần Khánh Phương trả lời: Cá nhỏ nguyên xương có lợi cho sức khỏe xương khớp, nhưng để cung cấp đủ canxi, phải ăn một lượng rất nhiều. Trong bữa ăn có cá, rau và sữa chua sẽ giúp thực đơn phong phú hơn, không bị dư hoặc thiếu chất dinh dưỡng cần thiết.

Tuy nhiên, nước hầm xương lại hoàn toàn không có giá trị cung cấp canxi, chỉ có nhiều chất béo.

Nhiều bệnh nhân bị khô khớp lại ăn đậu bắp, mồng tơi, đu đủ, móng giò... vì tin rằng các chất nhớt sẽ bổ sung vào khớp. Mồng tơi, đậu bắp rất tốt cho hệ tiêu hóa nhưng lại không có tác dụng chữa khô khớp.

Để các chất nhờn, nhớt có thể đi đến khớp, phải qua các công đoạn chế biến dược phẩm. Những thành phần chiết xuất từ tự nhiên được bào chế thành các dạng có thể hấp thụ vào khớp.

Chính vì thế, cộng đồng cần lưu ý, “ăn gì bổ nấy” chỉ đúng trong một số trường hợp. Người bệnh nên nghe theo tư vấn của bác sĩ, tránh mất tiền oan. Ăn đa dạng các loại thực phẩm, cân đối các chất dinh dưỡng là tốt nhất cho sức khỏe.

6. Thực phẩm chức năng không phải là thuốc, không có tác dụng chữa các bệnh xương khớp

Nhiều người thường dùng thêm các loại thực phẩm chức năng vì tin rằng sản phẩm này tốt cho xương khớp. Nhờ BS chia sẻ thêm để cộng đồng biết rằng có nên dùng hay không, dùng sao cho đúng?

BS.CK2 Trần Khánh Phương trả lời: Bác sĩ thường rất đau đầu mỗi khi bệnh nhân đến khám và mang theo 5, 7 loại thực phẩm chức năng. Thực phẩm chức năng là một ngách hẹp, sản phẩm không được công nhận là thuốc, không phải trải qua những quá trình kiểm định gắt gao.

Trước khi được phân phối ra thị trường, thuốc phải trải qua một quá trình dài nghiên cứu, chế tạo, chứng minh hiệu quả. Các nghiên cứu được thực hiện trên hàng chục ngàn người, tuy nhiên, bác sĩ vẫn chưa dám khẳng định có hiệu quả trên 100% bệnh nhân.

Hiệu quả của thực phẩm chức năng không thể khẳng định được vì không có nghiên cứu cụ thể.

Mặt tốt, một số loại thực phẩm chức năng có bổ sung canxi, vitamin D, giúp cho những bệnh nhân không thể cung cấp đủ các chất này qua thực phẩm. Thực phẩm chức năng bổ sung glucosamine có thể dễ dàng mua được nhưng hầu như sản phẩm này không có tác dụng.

Nếu bệnh nhân muốn sử dụng thuốc hoặc các sản phẩm bổ sung cho xương khớp, nên tham khảo ý kiến của bác sĩ để được kê toa. Có những loại thuốc dùng được lâu dài, có hiệu quả và được chứng minh rằng có bổ sung chất nhờn cho khớp, tạo độ chắc cho xương... 

Thuốc hay thực phẩm chức năng đi vào cơ thể đều đi qua gan và thận. Vì thế, nhiều bệnh nhân sau khi dùng thực phẩm chức năng hay các loại thuốc Nam, thuốc Bắc đã phải điều trị thêm căn bệnh suy gan, suy thận, vô cùng đáng tiếc.

Tóm lại, bác sĩ chuyên khoa sẽ là người tư vấn tốt nhất cho người bệnh khi có bất kỳ vấn đề gì về xương khớp, từ thuốc, dinh dưỡng, vận động, tư thế... Cả bác sĩ và bệnh nhân phải dành thời gian để trao đổi với nhau, cần có nhiều yếu tố phối hợp vào để tạo nên sức khỏe xương khớp tốt, hoàn chỉnh.