1. Rối loạn chuyển hóa lipid máu phổ biến như thế nào?

Với người cao tuổi Việt Nam, máu nhiễm mỡ hay còn gọi là rối loạn chuyển hóa lipid máu phổ biến như thế nào? Tỷ lệ mắc tình trạng này ở người lớn tuổi hiện nay thay đổi ra sao so với trước đây?

BS.CK1 Đỗ Hữu Thành trả lời: Rối loạn lipid máu là một tình trạng nguy hiểm. Góp phần gây ra khoảng 56% bệnh thiếu máu cục bộ và khoảng 18% đột quỵ, dẫn đến 4,4 triệu người tử vong hằng năm trên thế giới.

Bệnh máu nhiễm mỡ mà dân gian thường gọi, trong y khoa chính là tình trạng rối loạn lipit máu. Tình trạng này được đặc trưng bởi tăng tỷ lệ cholesterol xấu như là LDL cholesterol, triglyceride và giảm các thành phần chất béo tốt là HDL cholesterol.

Tăng lipit máu ở người cao tuổi xảy ra khi có ít nhất một trong ba chỉ số bị rối loạn đó là:

- Cholesterol toàn phần

- LDL

- Triglyceride nằm ngoài giới hạn bình thường.

Theo thống kê, có khoảng 26% người Việt Nam lứa tuổi từ 25 - 74 bị máu nhiễm mỡ. Ở một nghiên cứu khác, tỉ lệ rối loạn chuyển hóa lipit máu chiếm 77%. Tỉ lệ nữ cao hơn nam, 51% bệnh nhân nữ và 26% tỷ lệ bệnh nhân nam.

2. Tại sao rối loạn lipid máu ngày càng gia tăng ở người lớn tuổi?

Vậy, vì sao rối loạn lipid máu lại ngày càng gia tăng ở người lớn tuổi ạ? Tình trạng này là do lão hóa hay đến từ lối sống hiện đại ngày nay ạ?

BS.CK1 Đỗ Hữu Thành trả lời: Nguyên nhân rối loạn lipid máu phân loại là tiên phát và thứ phát. Trong khi rối loạn lipid máu tiên phát thường xảy ra ở trẻ em, thanh thiếu niên thì các nguyên nhân của rối loạn lipid máu thứ phát thường đến từ lối sống, các bệnh lý chuyển hóa nội tiết và các loại thuốc chúng ta dùng.

Yếu tố lối sống bao gồm:

- Tình trạng ít vận động: Ở người cao tuổi luôn phải đối mặt với các vấn đề về xương khớp, các triệu chứng đau nhức, đau cơ làm ảnh hưởng tới sinh hoạt bình thường. Hạn chế vận động ở người cao tuổi, khiến quá trình tiêu hao năng lượng diễn ra không triệt để, làm ứ động các mỡ trong thành mạch.

- Các nguyên nhân về chế độ ăn như: Uống rượu bia, ăn nhiều chất béo bão hòa (lòng đỏ trứng, nội tạng động vật) và ít chất xơ.

- Các bệnh lý liên quan bao gồm: Đái tháo đường, hội chứng Cushing do thuốc, suy giáp, bệnh thận mạn, bệnh gan.

- Các thuốc lợi tiểu như: lợi tiểu thiazid, corticoid, estrogen mà chúng ta sử dụng.

3. Rối loạn lipid máu có dấu hiệu cảnh báo không?

Rối loạn lipid máu ở người lớn tuổi có dấu hiệu cảnh báo không thưa BS?

BS.CK1 Đỗ Hữu Thành trả lời: Có một điều đáng tiếc là rối loạn lipid máu thường thầm lặng và ít khi có biểu hiện lâm sàng. Chúng ta sẽ thấy bệnh nhân có cảm giác mệt mỏi, mơ hồ thôi. Phần lớn các triệu chứng lâm sàng khi biểu hiện ra sẽ phát hiện qua các dấu hiệu của biến chứng như viêm tủy cấp hoặc các bệnh lý của nhóm tim mạch, nội tiết, chuyển hóa, nhồi máu cơ tim, tai biến mạch máu não.

Do đó, tầm soát lipid máu định kỳ được khuyến cáo cho tất cả người trưởng thành. Đặc biệt là những người có yếu tố nguy cơ gia đình như tiền sử bị rối loạn lipit máu. Kiểm tra rất đơn giản bằng cách xét nghiệm máu khi đói. Tốt nhất là xét nghiệm vào buổi sáng sau khi bệnh nhân nhịn ăn qua đêm.

4. Cần làm xét nghiệm gì để chẩn đoán rối loạn lipid máu?

Cần làm xét nghiệm gì để chẩn đoán rối loạn lipid máu ạ? Các chỉ số để chẩn đoán rối loạn lipid máu ở người cao tuổi liệu có khác biệt so với người trẻ tuổi, trung niên, thưa BS?

BS.CK1 Đỗ Hữu Thành trả lời: Trong máu có nhiều loại mỡ, mỗi loại có ảnh hưởng riêng đến hệ tim mạch.

- Các lipoprotein tỷ trọng thấp mang nhiều cholesterol còn gọi là mỡ xấu, gây ra xơ vữa động mạch có hại cho hệ tim mạch.

- Các lipoprotein có tỷ trọng cao đi góp nhặt các cholesterol dư thừa về gan, còn gọi là mỡ tốt chống lại xơ vữa động mạch, có lợi cho hệ tim mạch.

Để biết được tình trạng rối loạn lipid máu chúng ta phải xét nghiệm bilan mỡ máu. Bao gồm bốn chỉ số: cholesterol toàn phần, LDL, HDL và triglyceride.

Một người có rối loạn chuyển hóa lipid máu khi có một hoặc nhiều rối loạn dưới đây:

- Cholesterol toàn phần trên 200

- Triglyceride trên 150

- LDL trên 100

- HDL dưới 40 (các chỉ số này có thể thay đổi)

5. Rối loạn lipid máu ai cần điều trị và trường hợp nào cần thay đổi lối sống?

Phát hiện rối loạn lipid máu, có phải ai cũng cần điều trị? Nếu không, trường hợp nào cần điều trị và trường hợp nào chỉ cần thay đổi lối sống, thưa BS?

BS.CK1 Đỗ Hữu Thành trả lời: Điều đầu tiên bác sĩ cần làm khi phát hiện rối loạn lipid máu là đánh giá nguy cơ tim mạch. Cần phải xác định có bệnh động mạch hay chưa và các yếu tố nguy cơ tương đương với bệnh động mạch vành như đái tháo đường, xơ vữa động mạch ngoại viên, bệnh động mạch chủ bụng, bệnh động mạch cảnh có triệu chứng.

Tùy theo mức độ nặng, bác sĩ sẽ phân tích và xem có cần điều trị thuốc ngay hay chỉ cần thay đổi lối sống. Việc thay đổi lối sống là đương nhiên, là chỉ định đầu tiên để điều trị rối loạn lipid máu. Mục tiêu đưa các chỉ số về bình thường.

Thay đổi lối sống, bao gồm:

- Giảm cân nếu bị thừa cân, béo phì.

- Tăng cường vận động ít nhất 30 phút/ngày, tùy theo tình trạng thể lực của mỗi bệnh nhân.

- Ăn chế độ ăn ít ngọt, ít chất béo bão hòa, đặc biệt là mỡ và da động vật.

- Giảm cholesterol trong lòng đỏ trứng, bơ.

- Tăng cường chất xơ, vitamin từ rau củ, trái cây.

- Bổ sung chất béo tốt từ thực vật, cá.

- Hạn chế rượu bia.

Nếu việc thay đổi lối sống không hiệu quả và cần kết hợp thêm thuốc hạ áp để điều trị các nhóm thuốc như statin, ezetimibe và omega 3, bác sĩ sẽ cá nhân hóa từng bệnh nhân cụ thể.

6. Người cao tuổi bị máu nhiễm mỡ nên ăn uống ra sao?

Khi bị máu nhiễm mỡ, người cao tuổi nên xây dựng nguyên tắc ăn uống như thế nào? Nên cắt giảm, hạn chế thực phẩm nào và nên tăng cường thực phẩm nào, thưa BS?

- Nhiều người tin rằng, việc chuyển sang ăn chay hoặc ăn chay trường có thể kiểm soát mỡ máu hiệu quả hơn so với việc ăn mặn. Quan điểm của BS về vấn đề này như thế nào ạ?

- Với những người cao tuổi bị máu nhiễm mỡ kèm theo nhiều bệnh mạn tính khác, khẩu phần ăn nên chú ý những gì, thưa BS?

BS.CK1 Đỗ Hữu Thành trả lời: Chế độ ăn của người cao tuổi:

- Chúng ta phải giảm cân nếu thừa cân.

- Chế độ ăn giảm năng lượng.

- Tăng cường vận động thể lực.

- Ăn giảm mỡ động vật vì có chứa nhiều axit béo no. Các axit béo này làm tăng cholesterol trong máu.

- Tăng dầu thực vật vì có chứa nhiều axit béo không no nên ăn cá.

- Giảm các thức ăn nhiều cholesterol như: Phủ tạng động vật, óc, tim, lòng đỏ trứng, gan.

- Giảm các đồ ăn ngọt như: Bánh ngọt, socola.

- Tăng ăn rau, hoa quả tươi, uống sữa đậu nành.

- Hạn chế rượu bia, nhất là khi có tình trạng tăng triglyceride.

Nhiều người cứ nghĩ ăn chay sẽ giảm tình trạng rối loạn lipit máu, tuy nhiên:

- Người ăn chay không ăn thịt động vật nhưng vẫn ăn các thức ăn khác như: Bơ thực vật, phô mai, dầu dừa, dầu cọ là những loại chất béo bão hòa.

- Ngoài ra các thức ăn vặt hằng ngày như: Bánh quy, bánh ngọt và khoai tây chiên, có chứa các chất béo chuyển hóa. Các chất này vừa tăng cholesterol xấu vừa giảm cholesterol có lợi.

- Đặc biệt chúng ta cần lưu ý: Trong chế biến đồ ăn chay theo kiểu chiên xào ngập dầu, chiên giòn sẽ làm tăng đáng kể lượng axit béo chuyển hóa.

- Ngoài ra người ăn chay sẽ thiếu omega 3 là chất béo có lợi cho tim mạch, thường có nhiều trong cá. Chúng ta phải bổ sung thêm trong khẩu phần ăn hàng ngày.

7. Người cao tuổi bị rối loạn mỡ máu cần lưu ý gì khi luyện tập?

Chế độ tập luyện ở người cao tuổi bị rối loạn mỡ máu nên thực hiện ra sao? Lưu ý gì khi luyện tập?

BS.CK1 Đỗ Hữu Thành trả lời: Đối với người cao tuổi bình thường chúng ta thấy vận động kém. Cần lưu ý trong những hoạt động hằng ngày là:

- Tránh chấn thương khi luyện tập.

- Lựa chọn môn thể thao thích hợp.

- Tập luyện thể thao thường xuyên, đều đặn hằng ngày. Tùy vào sức mỗi người, khoảng 30 - 60 phút tùy theo cơ địa và lựa chọn những bài tập phù hợp, vừa sức.

- Đi bộ chạy bộ cũng là một lựa chọn rất là tốt.

- Nếu thừa cân di chuyển khó khăn chúng ta có thể thay đổi bằng cách đạp xe trong nhà. Nên tập vào buổi sáng sớm sẽ tốt hơn.

- Ngoài ra chúng ta cần giữ tinh thần thoải mái, tránh căng thẳng, stress, hạn chế thức khuya và có lối sống sinh hoạt lành mạnh.

8. Người cao tuổi bị rối loạn mỡ máu bao lâu nên kiểm tra một lần?

Người cao tuổi bị rối loạn mỡ máu (có kèm theo và không kèm theo các bệnh mạn tính), bao lâu nên kiểm tra sức khỏe tim mạch một lần? Khi khám, xét nghiệm nào là cơ bản cần thực hiện, thưa BS?

BS.CK1 Đỗ Hữu Thành trả lời: Theo khuyến cáo, người trên 45 tuổi nên kiểm tra lipid máu định kỳ 6 tháng/lần, đối với những người trẻ tuổi hơn nếu có các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, hút thuốc lá, tiền sử gia đình bị bệnh động mạch.

Các xét nghiệm bao gồm cholesterol toàn phần, triglyceride, LDL và HDL kiểm tra bằng cách lấy máu xét nghiệm khi đói. Tốt nhất là vào buổi sáng sau khi bệnh nhân nhịn đói qua đêm, khoảng 8 tiếng.

9. Người cao tuổi cần làm gì để phòng ngừa rối loạn mỡ máu?

Nhờ BS đưa ra lời khuyên cho người cao tuổi để phòng ngừa rối loạn mỡ máu ạ?

BS.CK1 Đỗ Hữu Thành trả lời: Có một tin vui là bệnh rối loạn lipid máu có thể phòng ngừa được bằng cách:

- Điều chỉnh chế độ ăn uống và vận động hợp lý.

- Hạn chế các thức ăn có chất béo, cholesterol như: Bơ, thịt xông khói, mở động vật, dầu chiên nhiều lần, lòng đỏ trứng, phủ tạng động vật, da của các loại gia cầm.

- Giảm các thức ăn nhanh như: Bánh hamburger, bánh có thịt ráng, bánh gato kem, phô mai.

- Tăng cường ăn rau quả.

- Hạn chế uống rượu bia, các loại nước ngọt có ga.

- Hạn chế hút thuốc lá.

- Nếu bị thừa cân, béo phì phải tăng cường tập thể dục, thực hiện chế độ giảm cân để phòng ngừa các bệnh mạch vành, tránh tích tụ mỡ ở một số cơ quan trong cơ thể.

Phòng ngừa và phát hiện sớm là rất quan trọng. Thông thường nên kiểm tra mỡ máu theo chỉ định của bác sĩ. Đối với người trưởng thành ít nhất 1 lần/năm, để có hướng điều chỉnh kịp thời.