Mua sắm theo trend: Cái bẫy ngọt ngào của não bộ

1. Trào lưu túi mù có thật sự thao túng tâm lý người trẻ?

Nhiều phụ huynh cho rằng trẻ em và thanh thiếu niên đang bị trò chơi túi mù thao túng tâm lý. Theo chuyên gia, nhận định này có đúng không?

BS Nguyễn Trung Nguyên - Chuyên gia Tâm lý thần kinh trả lời: Vấn đề thao túng tâm lý cần được hiểu từ chính cách não bộ vận hành. Não người hoạt động theo những cơ chế, đặc biệt là cơ chế về khen thưởng: khi đạt được điều mong muốn, dopamine - chất dẫn truyền thần kinh tạo cảm giác hưng phấn - sẽ được tiết ra. Dopamin tiết ra không chỉ trong việc xé túi mù mà trong rất nhiều những hoạt động hằng ngày của chúng ta.

Hành vi xé túi mù cũng vậy, khi trẻ thấy bạn bè ai cũng có, các em dễ bị chi phối bởi tâm lý sợ khác biệt, từ đó bắt chước mua theo. Điều này khiến trẻ không còn kiểm soát hành vi tiêu dùng, dễ bị cuốn vào vòng lặp mua - xé - thỏa mãn - mua tiếp.

2. Xé túi mù có giống như cơ chế gây nghiện trong cờ bạc?

Có ý kiến cho rằng cơ chế gây nghiện túi mù giống như cờ bạc. Vậy thực hư ra sao, thưa chuyên gia?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời: Trên thực tế, có sự tương đồng nhất định. Bởi trên não bộ có những cơ chế hoạt động theo hình thức khen thưởng và chịu kích thích mạnh.  Một số người chơi cờ bạc không nhằm mục đích kiếm tiền mà để cảm nhận cảm giác hồi hộp, chờ đợi,  gây cảm giác hưng phấn do dopamin tiết ra rất mạnh trên não bộ.

Cảm giác tương tự khi xé túi mù. Mỗi lần xé là một lần chờ đợi kết quả ngẫu nhiên. Nếu món đồ không như mong đợi, họ lại muốn thử tiếp. Nếu hưng phấn lặp lại liên tục sẽ tạo thành một cung phản xạ ở trên não và thói quen được hình thành. Do đó, những người xé túi mù vô tình đem lại doanh thu và lợi nhuận cho người bán rất nhiều.

3. Mua đồ theo trend có thể dẫn tới tiêu dùng vô thức?

Khi món đồ theo trend xuất hiện, giới trẻ thường muốn sở hữu. Điều này có dẫn đến hành vi tiêu dùng vô thức không, thưa chuyên gia?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời: Trong tâm lý, nỗi sợ bị lạc lõng khiến nhiều người mua theo chỉ để hòa nhập. Khi hành vi đó lặp lại, não sẽ ghi nhớ thành thói quen. Khác với trước đây, khi ra chợ hay siêu thị, chúng ta còn có thời gian suy xét, thì ngày nay, chỉ cần thấy hình ảnh bắt mắt trên mạng, người ta dễ dàng bấm mua vì tò mò, không rõ sản phẩm có thật sự cần thiết hay không. Chính cảm giác mơ hồ giữa thực và tưởng tượng khiến kích thích cảm giác tò mò muốn mua để trải nghiệm. Khi chạy theo trào lưu mà không suy nghĩ kỹ, rất dễ rơi vào tiêu dùng vô thức.

4. Dạy trẻ về tài chính cá nhân nên bắt đầu từ bao giờ?

Đối với trẻ em thì từ độ tuổi nào phụ huynh có thể bắt đầu dạy con về tài chính cá nhân và phân tích như thế nào trước khi lựa chọn mua một món đồ ạ?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời: Việc dạy con quản lý tài chính nên bắt đầu càng sớm càng tốt, tùy theo mức độ nhận thức của trẻ. Ví dụ, trẻ 1 tuổi sẽ dạy vấn đề theo cách hiểu của đứa trẻ 1 tuổi, 3 tuổi sẽ dạy theo cách hiểu của đứa trẻ 3 tuổi. Nếu chúng ta đáp ứng mọi yêu cầu của con mà không điều kiện, trẻ sẽ hình thành suy nghĩ "muốn là được".

Phụ huynh nên rèn con bằng việc gắn phần thưởng với hành vi tích cực: ví dụ muốn ăn bánh thì phải giúp mẹ quét nhà, gấp quần áo... Từ đó trẻ học được rằng mọi thứ đều cần sự nỗ lực để có được.

5. Cấm đoán không hiệu quả - Phụ huynh nên làm gì?

Ngày nay, việc cấm đoán trẻ rất khó. Vậy phụ huynh nên làm gì để đồng hành cùng con trong hành trình trưởng thành?

BS Nguyễn Trung Nguyên trả lời: Muốn dạy con tốt, chính bản thân phụ huynh phải là tấm gương. Mạng xã hội là một thế giới ảo nhưng ảnh hưởng rất thật. Nếu phụ huynh không am hiểu, rất khó đồng hành cùng con. Trẻ ngày nay lên mạng dễ dàng tiếp cận các quảng cáo, trò chơi hấp dẫn. Do đó, cha mẹ cần hướng dẫn kỹ năng chọn lọc thông tin, quản lý cảm xúc, và quan trọng nhất là tạo điều kiện cho trẻ tham gia các hoạt động thực tế. Trải nghiệm thật chính là cách tốt nhất giúp trẻ phát triển kỹ năng sống, thay vì chìm trong thế giới ảo.