Kiểm soát viêm nền hen nhi: Bảo vệ sức khỏe hô hấp toàn diện

1. Khi nào trẻ bị hen cần nội soi mũi xoang, tai giữa?

Khi bác sĩ Nhi nghi ngờ trẻ hen suyễn có bệnh lý tai mũi họng đi kèm và chuyển đến chuyên khoa, bác sĩ Tai Mũi Họng sẽ dựa vào những yếu tố nào để quyết định chỉ định nội soi mũi xoang, tai giữa?

Việc nội soi nên được cân nhắc sớm ngay khi có dấu hiệu nghi ngờ, hay chỉ thực hiện khi trẻ đã điều trị kháng sinh nhiều lần nhưng không đáp ứng?

BS.CK2 Lâm Hoàng Yến - Ủy viên Ban chấp hành Hội Hen - Dị ứng - Miễn dịch Lâm sàng TPHCM trả lời:

Khi thăm khám, chúng tôi khai thác kỹ bệnh sử chi tiết. Việc hỏi bệnh giúp xác định trẻ có đồng thời mắc bệnh lý đường hô hấp trên và dưới hay không, từ đó phối hợp điều trị toàn diện. 

Chúng tôi cần biết số lần viêm tái phát trong năm, tính chất triệu chứng, ví dụ trẻ chảy mũi liên tục hay có thói quen ngáy ngủ. Cần lưu ý, trẻ bị hen chỉ lên cơn từng đợt, còn ngủ ngáy do VA quá phát hoặc amidan to thường diễn ra hàng đêm, gây tắc nghẽn đường thở trên.

Ngoài ra, cần đánh giá phát triển ngôn ngữ - thính giác của trẻ. Trường hợp viêm tai giữa thanh dịch kéo dài có thể làm trẻ nghe kém và chậm nói. 

Khi có các dấu hiệu này, chỉ định nội soi Tai Mũi Họng là cần thiết để đánh giá cụ thể tình trạng VA, mũi xoang và tai giữa.

Hiện nay, với ống nội soi mềm kích thước nhỏ, việc nội soi có thể thực hiện an toàn cho trẻ từ 2 tuổi, giúp chẩn đoán chính xác và đưa ra phác đồ điều trị phù hợp, giúp trẻ thoát khỏi vòng lặp “viêm - kháng sinh - hen tái phát”.

2. Kiểm soát viêm nền - tránh bỏ sót bệnh đi kèm

Để tránh tình trạng điều trị đơn tuyến và kháng sinh lặp đi lặp lại ở trẻ hen, theo bác sĩ, làm sao để xây dựng được mô hình tiếp cận đa chuyên khoa và khi nào nên chủ động hội chẩn Tai Mũi Họng trong phác đồ quản lý hen hiện đại?

PGS.TS.BS Lê Thị Tuyết Lan - Chủ tịch Hội Hen - Dị ứng - Miễn dịch Lâm sàng TPHCM trả lời:

Trong thực hành lâm sàng, nhiều trẻ hen phải dùng kháng sinh kéo dài, thậm chí liên tục, gây hậu quả nặng nề. 

Dấu hiệu rõ ràng nhất là trẻ có ngáy ngủ thường xuyên, biểu hiện tắc nghẽn đường hô hấp trên. Trẻ ngáy thường ngủ không yên, phải há miệng thở, dẫn đến chất lượng giấc ngủ kém. Hậu quả lâu dài là ảnh hưởng sự phát triển thể chất và thần kinh, thậm chí gây hội chứng tăng động - giảm chú ý. 

Không ít trẻ đã được chẩn đoán rối loạn hành vi, điều trị tâm thần kinh hoặc dùng thuốc, trong khi nguyên nhân gốc rễ lại xuất phát từ bệnh lý Tai Mũi Họng chưa được phát hiện.

Do đó, trong quản lý hen nhi, bác sĩ hô hấp cần chú trọng kiểm soát nền viêm của hen, đồng thời chủ động khai thác triệu chứng gợi ý bệnh Tai Mũi Họng như ngáy ngủ, viêm tái phát, chậm nói. 

Khi có các dấu hiệu này, việc hội chẩn sớm với chuyên khoa Tai Mũi Họng là bắt buộc để tránh bỏ sót bệnh lý đi kèm và ngăn ngừa biến chứng lâu dài.

3. Kháng sinh có thực sự cần thiết?

Trong quá trình điều trị, đôi khi phụ huynh vì quá lo lắng cho con mà kỳ vọng bác sĩ kê kháng sinh sớm, kể cả khi chưa thật sự cần thiết.

Từ góc độ của người điều trị, bác sĩ có chia sẻ nào để giúp cha mẹ hiểu đúng vai trò của kháng sinh và cùng đồng hành hiệu quả hơn trong hành trình kiểm soát hen cho trẻ?

BS.CK2 Đặng Thị Kim Huyên - Khoa Thăm dò Chức năng Hô hấp, Bệnh viện Đại học Y dược TPHCM trả lời:

Thực tế, có phụ huynh rất sợ kháng sinh, ngược lại có người lại yêu cầu phải dùng “thuốc kháng sinh mạnh” thì mới yên tâm. Tuy nhiên, vấn đề quan trọng là có thật sự cần thiết dùng kháng sinh hay không.

Việc lạm dụng kháng sinh gây hại lâu dài cho trẻ. Trẻ nhỏ dùng kháng sinh sớm, đặc biệt trong 2-3 năm đầu đời, dễ bị kích hoạt phản ứng viêm mạn tính, tăng nguy cơ hen và dị ứng. 

Tương tự, việc mẹ dùng kháng sinh trong thai kỳ cũng có thể ảnh hưởng hệ miễn dịch bẩm sinh của trẻ.

Ngoài ra, kháng sinh còn tiêu diệt hệ vi sinh đường ruột - nơi đóng vai trò quan trọng trong miễn dịch. Khi hệ vi sinh này bị tổn hại, trẻ dễ mắc bệnh nhiễm trùng hơn, đồng thời đối diện nguy cơ kháng thuốc.

Do đó, mỗi lần cha mẹ mong muốn con dùng kháng sinh, hãy tự đặt ba câu hỏi lớn:

- Con tôi có thật sự cần dùng kháng sinh không?

- Nếu dùng, hệ miễn dịch và hệ vi sinh của con sẽ bị ảnh hưởng thế nào?

- Liệu có cách điều trị khác an toàn và hiệu quả hơn không?

Việc hiểu rõ và cân nhắc kỹ sẽ giúp phụ huynh đồng hành cùng bác sĩ, tránh lạm dụng kháng sinh, đồng thời góp phần bảo vệ sức khỏe lâu dài cho trẻ và cả cộng đồng.

4. Khó khăn khi điều trị Tai Mũi Họng ở trẻ có hen suyễn

Trong quá trình điều trị các bệnh lý tai mũi họng trên nhóm bệnh nhi có hen suyễn, bác sĩ thường gặp những khó khăn đặc thù nào - cả về mặt theo dõi và hiệu quả điều trị?

BS.CK2 Lâm Hoàng Yến trả lời:

Trong thực hành lâm sàng, bác sĩ thường phải cân nhắc giữa nhiều lựa chọn: điều trị nội khoa, rửa mũi - khí dung tại chỗ hay dùng kháng sinh. Với những trường hợp VA tái phát, viêm tai giữa ứ dịch…, chỉ định can thiệp ngoại khoa (như nạo VA hoặc đặt ống thông khí) cũng là vấn đề cần cân nhắc kỹ lưỡng.

Thực tế, trẻ bị hen suyễn kèm viêm mũi dị ứng chiếm tỷ lệ rất cao. Có thể xem đây là hai bệnh song hành: viêm mũi dị ứng là bệnh đường hô hấp trên, hen là bệnh đường hô hấp dưới. Do đó, điều trị phải gắn kết chặt chẽ.

- Với viêm mũi dị ứng: ưu tiên thuốc kháng histamin thế hệ mới, corticoid xịt mũi khi cần.

- Với hen: corticoid dạng hít là nền tảng, phải kiểm soát hen trước.

- Rửa mũi bằng nước muối rất quan trọng, giúp làm sạch dịch tiết, ngăn vi khuẩn phát triển, giảm nhu cầu kháng sinh.

- Hỗ trợ miễn dịch bằng vitamin D3, kẽm, probiotic.

Nếu điều trị nội khoa tích cực không hiệu quả, sẽ xem xét điều trị ngoại khoa. Nguyên tắc là luôn bắt đầu bằng điều trị nội khoa, nhưng khi có chỉ định rõ ràng thì can thiệp ngoại khoa kịp thời để bảo tồn chức năng hô hấp và thính giác cho trẻ.

5. Nguyên tắc chăm sóc và sử dụng thuốc điều trị tai mũi họng trên trẻ em bị hen suyễn

Chăm sóc và sử dụng thuốc điều trị tai mũi họng trên trẻ em bị hen suyễn, cần chú ý những vấn đề gì, thưa BS?

Các bậc phụ huynh nên phối hợp với bác sĩ ra sao trong tình huống này để kiểm soát tốt hen cũng như hạn chế việc phải sử dụng kháng sinh? Vai trò của các liệu pháp bổ trợ trong tình huống này ạ?

PGS.TS.BS Lê Thị Tuyết Lan trả lời:

Hen suyễn và bệnh lý tai mũi họng có mối liên hệ chặt chẽ: 80% trẻ hen suyễn có viêm mũi dị ứng, 40% trẻ viêm mũi dị ứng có hen. Vì vậy, cần một phác đồ điều trị chung.

Với nguyên tắc sử dụng thuốc hen đúng cách, đặc biệt là thuốc hít và dụng cụ xịt. Cha mẹ phải hướng dẫn và kiểm tra định kỳ để chắc chắn trẻ dùng đúng kỹ thuật.

Khi uống thuốc hen, cần tuân thủ liều lượng, không tự ý tăng hoặc giảm liều.

Kiểm soát các yếu tố kích phát, trong đó phổ biến nhất là:

- Máy lạnh: Nhiệt độ phù hợp là 25-26°C, vệ sinh định kỳ 3 tháng/lần.

- Khói thuốc lá, khói nhang: là yếu tố nguy hiểm, có thể gây cơn hen cấp. Khuyến nghị thay nhang thường bằng nhang điện.

- Dị nguyên trong nhà: mạt bụi, thú nhồi bông, chăn gối bằng bông, thú cưng… đều có thể kích phát hen và viêm mũi dị ứng.

- Điều trị bệnh lý đi kèm: khi trẻ có chảy mũi, hít mũi - bước cơ bản và hiệu quả nhất là rửa mũi bằng nước muối sinh lý.

Ngoài ra, phụ huynh cần lưu ý:

- Chích ngừa đầy đủ, đặc biệt là cúm và viêm phổi. Tại miền Nam, nên nhớ mốc ngày 1/6 hằng năm - mùa cúm bắt đầu, cũng là dịp chích nhắc.

- Liệu pháp bổ trợ: uống sữa, tập thể dục, phơi nắng sáng (trước 8h, phơi khoảng 10 phút), ăn trái cây giàu vitamin C (cam, quýt, bưởi).

Để kiểm soát hen và bệnh lý tai mũi họng tốt, phụ huynh phải phối hợp chặt chẽ với bác sĩ, không chỉ dùng thuốc đúng mà còn loại bỏ yếu tố nguy cơ.

6. Lời khuyên gửi tới cha mẹ có con bị hen

Các bác sĩ sẽ nhắn gửi như thế nào với phụ huynh có con bị hen suyễn - để hành trình điều trị không rơi vào vòng luẩn quẩn “hen - nhiễm trùng - kháng sinh” ạ?

PGS.TS.BS Lê Thị Tuyết Lan trả lời:

“Điều bác sĩ mong muốn nhất là sự tuân thủ. Hãy thực hiện đúng hướng dẫn, toa thuốc và khuyến cáo của bác sĩ. Chỉ cần phụ huynh tuân thủ, hiệu quả điều trị sẽ được đảm bảo.”

BS.CK2 Lâm Hoàng Yến trả lời:

“Mũi sạch - phổi thông thoáng. Muốn đường thở dưới thông thoáng thì trước hết phải giữ cho mũi sạch sẽ, không ứ đọng dịch tiết. Mũi là “tiền tuyến”, tiền tuyến mạnh thì “hậu phương” mới vững chắc.”

BS.CK2 Đặng Thị Kim Huyên trả lời:

“Hãy nhớ: Hen - ho - hơi thở - trái tim. Giữ hơi thở của trẻ tốt nhất, nếu nghẹt mũi, chảy mũi thì rửa mũi bằng nước muối, cần thiết sẽ có bác sĩ hỗ trợ. Trẻ thở tốt thì mọi bệnh lý đường hô hấp khác sẽ ổn định, hen cũng sẽ lắng xuống. Trên hết, cần tình yêu thương và sự đồng hành của cha mẹ.”

>>> Hen ở trẻ tái phát liên tục: Đừng bỏ sót bệnh lý tai mũi họng